Jackfruit. Poznaj ten niezwykły owoc i jego właściwości zdrowotne

Jackfruit, czyli chlebowiec różnolistny to największy na świecie owoc, który rośnie na drzewie. Osiąga masę do nawet 45 kg. Co ciekawe, owoc coraz częściej służy jako substytut mięsa w kuchni wegańskiej. Można go spożywać na słodko lub w daniach wytrawnych [1]. 

Jackfruit określany jest często „pokarmem dla ubogich”, ponieważ rośnie na obszarach, gdzie nierzadko panuje głód [1]. 

Jackfruit składa się ze skórki, osłonki, nasion, cebulek i rdzenia. Świeży owoc ma słodki smak. Przypomina w smaku połączenie banana z mango lub ananasem. Dojrzałe owoce można spożywać na surowo jako dodatek do sałatek czy koktajli. Z kolei jackfruit z puszki można wykorzystać do dań wytrawnych jako zamiennik mięsa w potrawach wegetariańskich czy wegańskich. Owoc w puszce ma mięsistą strukturę i w smaku może lekko przypominać kurczaka. Taka jego wersja ma neutralny smak, dlatego można go spożywać po odpowiednim przyprawieniu na wiele sposobów.

Co ciekawe, drzewo jackfruit możemy wyhodować z nasiona. Przed posadzeniem do ziemi dobrze jest namoczyć takie nasionko przez jeden dzień. W naszym klimacie nie ma szans, aby drzewo jackfruit urosło na zewnątrz. Potrzebuje ono w zimie minimalnej temperatury 15 stopni Celsjusza. W związku z tym w grę mogą wchodzić ogrzewane szklarnie lub ogrody zimowe. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że drzewo w naturalnych warunkach dorasta nawet do 10 – 20 metrów wysokości. W związku z tym potrzebuje dużej przestrzeni. A jak wspomniano wcześniej, owoce osiągają wagę nawet do 45 kg. 

Historia i pochodzenie jackfruit

Jackfruit pochodzi z Indii i powszechnie występuje w Azji, Afryce i niektórych regionach Ameryki Południowej [1].

Na Sri Lance jest spożywany już od czasów starożytnych. Ponieważ jest to owoc niesezonowy, to historycznie miał duży udział na zwalczaniu głodu. Stanowił pokarm dla ludzi i zwierząt gospodarskich, gdy brakowało podstawowych zbóż. Dlatego właśnie określa się go mianem pokarmu dla ubogich [1]. Drzewo jackfruit rośnie w ciepłych i wilgotnych regionach [1].

Ciekawostką jest to, że jackfruit uprawiany jest w Chinach od ponad 1000 lat. Natomiast historia jego wprowadzenia do kraju pozostaje nadal niejasna [2].

Wartości odżywcze jackfruit 

Składnik odżywczy	Zawartość w 100 g owoców
Energia	95 kcal
Woda	73,5 g
Białko	1,72 g
Tłuszcze	0,64 g
Popiół	0,94 g
Węglowodany	23,2 g
Błonnik	1,5 g
Cukry	19,1 g
Sacharoza	0,42 g
Glukoza	9,48 g
Fruktoza	9,19 g
Skrobia	1,47 g
Wapń	24 mg
Żelazo	0,23 mg
Magnez	29 mg
Fosfor	21 mg
Potas	448 mg
Sód	2 mg
Cynk	0,13 mg
Miedź	0,076 mg
Mangan	0,043 mg
Witamina C	13,7 mg
Tiamina	0,105 mg
Ryboflawina	0,055 mg
Niacyna	0,92 mg
Kwas pantotenowy (wit. B 5)	0,235 mg
Wit. B 6	0,329 mg
Kwas foliowy ogółem	24 µg
Wit. A	5 µg
Vitamin A, IU	110 IU
Kwasy tłuszczowe nasycone	0,195 g
Kwasy tłuszczowe jednonienasycone	0,155 g
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone	0,094 g

Opracowanie na podstawie: USDA U.S. Departament of Agriculture, Food Data Central [3].

Zastosowanie jackfruit w przemyśle i wpływ na środowisko

Uprawa jackfruit i jego wykorzystanie w przemyśle nastręcza pewnych problemów. Dzieje się tak ze względu na:

1. Krótki okres przydatności do spożycia i szybkie psucie.
2. Wielkość i fakt, że aż 60% całego owocu to części niejadalne.
3. Niewystarczające zaplecze przetwórcze w regionach, gdzie jest uprawiany i zbierany.
4. Konieczność eksportowania całego owocu. To w połączeniu z 60% odpadami czyni cały proces nieopłacalnym.
5. Nieregularność kształtu i wielkość, które utrudniają jego pakowanie.
6. Problematyczne obieranie jackfruit, które ze względu na wielkość jest trudne i wymaga dużo siły.
7. Trudności w oddzielaniu wnętrza owocu od skórki.

To wszystko powoduje, że importowanie tego owocu jest kosztochłonne.

Dodatkowo przy obieraniu jackfuit powstaje ogromna ilość odpadów rolniczych. Odpady te to skórka, oś środkowa oraz nasiona i okwiat. Pozostałości te są w większości niejadalne i rzadko wykorzystywane do innych zastosowań (poza paszą dla zwierząt). Ma to niestety negatywny wpływ na środowisko. Wynikający z poważnych problemów z usuwaniem powstałych w ten sposób odpadów rolniczych [1]. Cały czas trwają starania naukowców, aby jak największa część pozostałości po jackfruit została ponownie wykorzystana. Niestety kraje, w których uprawia się ten owoc to w większości kraje biedne. W związku z tym do tej pory nie odnotowano spektakularnych sukcesów w tym zakresie.

Ze względu na rosnące zainteresowanie konsumentów jackfruit naukowcy badają możliwości zrównoważonego i przyjaznego dla środowiska podejścia do zarządzania odpadami powstającymi podczas obierania jackfruit.  Jak również nad nowymi zastosowaniami dla powstających odpadów [4]. Wymienić tu można głównie paszę dla zwierząt, mączkę z okwiatu dla celów piekarniczych. Podejmowane są próby produkcji oleju bogatego w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z nasion jackfruit [8].

Wartości odżywcze

Jackfruit jest owocem bogatym w potas. Potas pomaga obniżyć ciśnienie krwi i jest równocześnie antagonistą sodu. Sód ma wpływ na wzrost ciśnienia krwi. To z kolei może przyczynić się do zapobiegania chorób serca i udarów. Obecna w owocach chlebowca witamina B6 pomaga obniżyć poziom homocysteiny we krwi. Co z kolei ma wpływ na zmniejszenie ryzyka chorób serca [1].

Jackfruit jest również bogatym źródłem witaminy C. Witamina ta chroni naszą skórę przed uszkodzeniami powstającymi w wyniku naturalnego procesu starzenia.  Chroni również skórę przed skutkami długotrwałej ekspozycji na słońce. Jest również niezbędna do produkcji kolagenu.  Kolagen nadaje jędrność i elastyczność naszej skórze oraz utrzymuje zdrowie jamy ustnej [1]. Pamiętajmy jednak, że witamina C jest bardzo wrażliwa na działanie tlenu i wysokich temperatur. Podczas obróbki notujemy wysokie straty tej witaminy. W związku z tym, że w Polsce rzadko możemy nabyć świeże owoce jackfruit, to ilość witaminy C w jego przetworach będzie znacznie ograniczona.

Jackfruit ma mnóstwo ważnych mikroelementów. Jest bogaty w magnez, który jest ważny dla wchłaniania wapnia i wzmocnienia kości oraz zapobiegania osteoporozie. Żelazo w owocu jackfruit pomaga zapobiegać anemii i wspomaga prawidłowe krążenie krwi. Jednak występuje ono w postaci niehemowej, która jest gorzej przyswajalna. Zawartość miedzi odgrywa ważną rolę w metabolizmie tarczycy [1].

Właściwości prozdrowotne

Działanie przeciwnowotworowe

Badania pokazują, że wszystkie fitoskładniki w cebulach chlebowca mają właściwości przeciwnowotworowe. Główną ich rolą jest zapobieganie szkodliwym działaniom wolnych rodników. Wolne rodniki mają wpływ na rozwój chorób nowotworowych i na wiele chorób przewlekłych [5].

Fitoskładniki zapobiegają bardzo wczesnemu etapowi powstawania komórek nowotworowych. Saponiny, które znajdują się w jackfruit są również silnymi środkami przeciwnowotworowymi. Według badań saponiny wykazują właściwości zapobiegające rakowi okrężnicy. Stwierdzono, że te fitoskładniki indukują zatrzymanie mitozy w przypadku komórek białaczkowych. Badania wykazały również, że w niektórych przypadkach pomogło to osiągnąć remisję choroby. Wynika to z faktu, że saponiny reagują z zewnętrznymi warstwami komórek nowotworowych [5].

Dwie ważne grupy fitoestrogenów obecnych w miąższu chlebowca to izoflawony i lignany. Według badań te składniki odżywcze pomagają zmniejszyć ryzyko raka endometrium [5].

Działanie przeciwcukrzycowe

Naukowcy w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą i placebo zbadali efekt zastąpienia 30 g mąki ryżowej lub pszennej tą samą ilością zielonej mąki jakcfriut u pacjentów z cukrzycą typu 2. Zielona mąka jackfruit to mąka z nasiona chlebowca. W efekcie zaobserwowano, że spożycie mąki jackfruit skutecznie obniża poziom hemoglobiny glikowanej, glukozy na czczo i glikemii po posiłkowej w porównaniu z mąką ryżową lub pszenną. Monitorowanie glikemii wykazało spadek średniego stężenia glukozy we krwi w ciągu 7 dni od podania mąki jackfruit [7].

Korzystny wpływ na układ pokarmowy

Jackfruit jest bogaty w błonnik. Owoc ten charakteryzuje się również wyjątkową lepkością. Obie te właściwości pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu jelit. Błonnik bierze udział w usuwaniu toksyn z przewodu pokarmowego. Wymienione właściwości jackfruit wpływają na zmniejszenie wystąpienia raka okrężnicy [5].

Wysoka zawartość błonnika zapewnia również regularne wypróżnienia i zapobiega zaparciom [1].

Jak kupić jackfruit w Polsce?

Jackfruit nie jest owocem bardzo popularnym w Polsce. W świeżej formie można go zamówić w sklepach internetowych, ale wówczas cena jest wysoka, bo około 140 PLN za 1 kg! Na półkach sklepowych można go głównie nabyć w puszkach w zalewie lub syropie. Dostępna jest również forma suszona. Na rynku pojawiają się też gotowe dania z tym owocem, np. tajskie czerwone curry z jackfruit.

W rejonach, gdzie jackfruit jest dostępny, można go spożywać na wiele sposobów. Jednym z nich jest jedzenie go jako warzywo w fazie niedojrzałej. Innym w formie solonej jako kiszonki. A także jako dojrzały owoc.

Pulpa jackfruit można wykorzystywana jest również na różne sposoby. Można jeść ją na surowo, puszkować. Przygotowywać z niej dżemy i chutney, a także suszyć [6].

W Polsce jackfruit z puszki możemy wykorzystać do przygotowania np. wegańskich nuggetsów.

W restauracjach można zamówić dania z jackfruit w roli głównej. Dostępne są wegańskie burgery z jackfruit jako zamiennikiem mięsa. Inne możliwości to sałatki z dodatkiem tego owocu lub curry. Można też skosztować naleśników z szarpanym jackfruit jako zamiennikiem szarpanej wołowiny.

Podsumowanie

Jackfruit to egzotyczny owoc z ciekawą historią. Jest bogaty w witaminy i składniki mineralne. Do tej pory jego potencjał nie jest w pełni wykorzystywany. Dzieje się tak głównie ze względu na trudności w jego transporcie. Duży wpływ odgrywa gospodarowanie odpadami pozostającymi po jego obieraniu. Jest ciekawą alternatywą w diecie wegańskiej i wegetariańskiej. Ze względu na swoje właściwości prozdrowotne wydaje się, że powinien być częściej spożywany. W Polsce jest to jednak utrudnione jego ograniczoną dostępnością i ceną.

Wybierając się w podróż do Azji, warto pamiętać o tym owocu. Warto posmakować jego świeżej wersji.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Ranasinghe RASN, Maduwanthi SDT, Marapana RAUJ. Nutritional and Health Benefits of Jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.): A Review. Int J Food Sci. 2019 Jan 6;2019:4327183. doi: 10.1155/2019/4327183. PMID: 30723733; PMCID: PMC6339770.
2. Lin X, Feng C, Lin T, Harris AJ, Li Y, Kang M. Jackfruit genome and population genomics provide insights into fruit evolution and domestication history in China. Hortic Res. 2022 Aug 4;9:uhac173. doi: 10.1093/hr/uhac173. PMID: 36204202; PMCID: PMC9533223.
3. https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/174687/nutrients
4. Ligong Wang, Baocheng Wei, Fanfan Cai, Chang Chen, Guangqing Liu. Recycling durian shell and jackfruit peel via anaerobic digestion, Bioresource Technology. Volume 343, 2022, 126032, ISSN 0960-8524.
5. MS Shedge, PM Haldankar, Ahammed Shabeer TP, CD Pawar, MC Kasture, VV Dalvi, RG Khandekar and LS Khapare. Jackfruit: Functional component related with human health and its application in food industry. ISSN (E): 2277-7695, ISSN (P): 2349-8242.
6. M. Shafiq, S. Mehmood, A. Yasmeen, S. J. Khan, N. H. Khan, S. Evaluation of Phytochemical, Nutritional and Antioxidant Activity of Indigenously Grown Jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam). Ali Biotechnology and Food Research Centre, PCSIR laboratories Complex Lahore-54600, Pakistan Received 20 September 2016, accepted in final revised form 14 November 2016, J. Sci. Res. 9(1), 135-143 (2017).
7. Rao, A.G., Naik, K.S., Unnikrishnan, A.G. et al. Efficacy of green jackfruit flour as a medical nutrition therapy replacing rice or wheat in patients with type 2 diabetes mellitus: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutr. Diabetes 11, 18 (2021).
8. F. Akter and M. A. Haque. Jackfruit waste: A promising source of food and feed. Ann. Bangladesh Agric. (2019) 23(1): 91-102, ISSN 2521-5477.