Witamina B6 – pirydoksyna. Normy, źródła w diecie i wpływ na zdrowie

Witaminy dzielimy ze względu na rozpuszczalność, jedne są rozpuszczalne w wodzie, inne w tłuszczach. Każda z nich pełni różne funkcje w organizmie. Dlatego nasza dieta powinna być zróżnicowana, aby nie pojawiły się niedobory. Witaminy z grupy B cechują się rozpuszczalnością w wodzie, a w jej obrębie występują: tiamina (witamina B1), ryboflawina (witamina B2), niacyna (witamina B3), kwas pantotenowy (witamina B5), pirydoksyna (witamina B6), biotyna (witamina B7), kwas foliowy (witamina B9), kobalamina (witamina B12). Mimo przynależności do tej samej grupy, związki te znacznie różnią się budową, pełnioną funkcją w organizmie oraz źródłem pochodzenia w diecie.

Spis treści:

1. Czym jest witamina B6?
2. Czy spożywamy zbyt mało witaminy B6?
3. Objawy niedoboru
4. Normy spożycia
5. Źródła witaminy B6 w diecie
6. Konsekwencje zdrowotne niedoboru
7. Wpływ na zdrowie
8. Witamina B6 w ciąży
9. Witamina B6 a magnez
10. Podsumowanie
11. Bibliografia

Czym jest witamina B6?

Witamina B6 została odkryta w 1932 roku przez naukowca S. Ohdake pochodzącego z Japonii. Od tamtego czasu zaczęto badać jej związek ze zdrowiem. Witamina B6 to właściwie trzy różne związki organiczne, które są pochodnymi pirydyny: pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina, które różnią się grupą funkcyjną w swoich budowach.

Kinazy odpowiadają za fosforylację tych związków, przez co odpowiadają one za liczne reakcje w obrębie całego organizmu, stając się kofaktorem wielu enzymów. Fosforan pirydoksalu (PLP) wykazuje największą aktywność biologiczną.

Witamina B6 jest niezbędna do biosyntezy i degradacji aminokwasów oraz przemianie cukrów i kwasów tłuszczowych. Łącznie bierze udział w ponad 140 różnych reakcjach biochemicznych (Hellmann i Mooney, 2010). Enzymy zależne od PLP stanowią około 4% wszystkich białek enzymatycznych, a opisywany związek chemiczny przyłącza się do centrum aktywnego enzymu wiązaniem kowalencyjnym.

Poza udziałem w przemianie aminokwasów, glikolizie, glukoneogenezie, glikogenolizie, wykazuje aktywność w mózgu. Obecność PLP jest konieczna do wytworzenia serotoniny, adrenaliny i noradrenaliny oraz kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), czyli najważniejszych neurotransmiterów, odpowiedzialnych za przekaźnictwo nerwowe. Witamina B6 po przekształceniu w kwas 4-pyridoksydowy jest wydalana wraz z moczem (Stover i Field, 2015).

Czy spożywamy zbyt mało witaminy B6?

W wielu przeprowadzanych badaniach można zauważyć tendencję, że dieta części społeczeństwa nie jest dobrze zbilansowana, co przejawia się w niedostatecznym spożyciu niektórych składników pokarmowych. Podobnie jest z witaminami z grupy B. W wyniku badania przeprowadzonego wśród mieszkańców Warszawy zauważono, że przeciętnie badani realizowali zalecaną normę w 74%. Ich jadłospis charakteryzował się przede wszystkim zbyt niską ilością warzyw i przetworów warzywnych oraz produktów zbożowych (Dybkowska, Świderski i Waszkiewicz-Robak, 2007).

W badaniu przeprowadzonym w ramach National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) zauważono zbyt niskie stężenie witaminy B6 u ponad 10% badanych. Niewystarczający poziom tego składnika w osoczu został powiązany z występowaniem chorób sercowo-naczyniowych, udarów, cukrzycy i nowotworów.

Objawy niedoboru witaminy B6

Zbyt niskie spożycie witaminy objawia się depresją, nerwowością oraz zmniejszoną odpowiedzią immunologiczną. Na niedobory PLP narażone są zarówno dzieci, jak i dorośli, to może być powodem rozwoju mikrocytarnej anemii syderoblastycznej przez osłabioną syntezę hemoglobiny lub inne czynniki (Stover i Field, 2015).

Normy. Zalecane spożycie

Zalecane spożycie

	Wiek (lata)	RDA
Dzieci	1-3	0,5mg
	4-6	0,6mg
	7-9	1mg
Chłopcy	10-12	1,2mg
	13-15	1,3mg
	16-18	1,3mg
Dziewczęta	10-18	1,2mg
Mężczyźni	19-50	1,3mg
	>51	1,7mg
Kobiety	19-50	1,3mg
	>51	1,5mg
Ciąża		1,9mg
Laktacja		2mg

Dla dorosłych kobiet i mężczyzn przyjmuje się zalecane wartości na poziomie 1,3mg/osobę/dobę. Co warto podkreślić, w tabeli nie uwzględniono niemowląt, jednak dla nich wyznacza się wystarczające spożycie (AI) na poziomie 0,1mg w pierwszych sześciu miesiącach życia oraz 0,5mg w wieku od siódmego do dwunastego miesiąca (Instytut Żywności i Żywienia, 2017).

🔎 Należy również pamiętać o granicach górnych spożycia. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił obecnie bezpieczną granicę (UL) witaminy B6 z 25 mg/dzień do 12 mg/dzień oraz UL dla selenu dla dorosłych z 300 µg/dzień do 255 µg/dzień. [14]

Źródła witaminy B6 w diecie

Produkty bogate w witaminę B6 to przede wszystkim produkty pełnoziarniste i płatki zbożowe wzbogacane o ten składnik, ryby, wątroba i inne podroby, warzywa skrobiowe i strączkowe, orzechy, banany, awokado, żółtko jaja. Duże spożycie warzyw i owoców niecytrusowych również może pomóc w uzupełnieniu tego składnika w diecie. Biodostępność witaminy B6 szacuje się na około 75% ze zróżnicowanej diety (Stover i Field, 2015).

Nieprawidłowe spożycie a konsekwencje zdrowotne

Badacze ze Stanów Zjednoczonych wzięli pod lupę przeciętną dietę obywateli USA. Dieta ta przede wszystkim zawierała znaczne ilości metioniny pochodzącej głównie z mięsa, ryb i jaj.

Dodatkowo charakteryzowała się zbyt niskim spożyciem kwasu foliowego oraz witamin B6 i B12. Zbyt wysokie spożycie metioniny, mimo iż jest ona niezbędnym aminokwasem, może prowadzić do zaburzeń neurodegeneracyjnych. W połączeniu z dodatkowymi niedoborami przyczynia się do szybszych, negatywnych zmian w układzie nerwowym.

Wyniki badania wskazywały, iż dieta bogata w metioninę wraz z niedoborem folianów, witaminy B6 i B12 prowadzi do zwiększonej degeneracji neuronów, a następnie do dysfunkcji naczyń. Naukowcy zauważyli, że w wyniku badania myszy również utraciły pamięć krótkotrwałą (Nuru i inni, 2018).

W innej pracy zasugerowano, iż wyższe spożycie witaminy B6 od zalecanego może być pomocne w zapobieganiu powstawania kamieni nerkowych. Wysnuto hipotezę, że prowadzi do to zmniejszonego wydalania szczawianów, przez co nie powstają złogi zbudowane ze szczawianu wapnia. Jednak hipoteza ta nie sprawdziła się i odrzucono połączenie witaminy B6 z profilaktyką kamicy nerkowej (Ferraro, Taylor, Gambaro i Curhan, 2018).

W badaniach na zwierzętach wykazano jednak, że bardzo wysokie dawki (~400mg) różnych postaci witaminy B6 mogą doprowadzić do neuropatii lub degeneracji nerwów. Jednakże badane dawki znacznie przekraczały możliwą ekspozycję na ten składnik w diecie człowieka, dlatego nie zaobserwowano nigdy takiego przypadku (Hellmann i Mooney, 2010).

🔎 Warto zatem zaznaczyć, że zarówno niedobór, jak i wysokie spożycie witaminy B6 mogą być czynnikami ryzyka dla rozwoju neuropatii obwodowej i warto zachować umiar. Takie ryzyko wystąpić może przy nieprzemyślanej suplementacji witaminą. Chociaż obecne dowody naukowe popierają neurotoksyczną rolę witaminy B6 przy jej wysokim poziomie, to nadal potrzebne są dalsze badania, aby potwierdzić, czy niski poziom B6 może być również potencjalnym czynnikiem ryzyka [13].

Wpływ na zdrowie

Witamina B6 ze względu na wykazywane właściwości terapeutyczne, licznym udziałom w reakcjach biochemicznych i możliwym działaniu antyoksydacyjnym, ma znaczący wpływ na zdrowie człowieka.

Malaria

Współczesna medycyna w leczeniu wielu chorób stosuje leki blokujące działanie niektórych enzymów. W przypadku malarii lub śpiączki afrykańskiej stosuje się substancje blokujące białka enzymatyczne zależne od PLP. W przypadku malarii powstrzymuje się aktywność aminotransferazy odpowiedzialnej za p syntezę kwasu ksantureinowego, który jest niezbędny do gametogenezy i rozmnażania się patogenu Plasmodium falciparum. Obecnie trwają dyskusje dotyczące możliwego działania leków redukujących aktywność enzymów zależnych od PLP w przebiegu choroby nowotworowej (Hellmann i Mooney, 2010).

Choroby sercowo-naczyniowe

W Japonii zauważono, że zwiększenie dziennego spożycia witaminy B6 z 1,3 mg do 1,6 mg przyczyniło się do zmniejszonego ryzyka choroby wieńcowej lub zawału serca. Warto podkreślić, że często w badaniach oznacza się również spożycie kobalaminy i kwasu foliowego, które także przyczyniają się do obniżonego ryzyka chorób serca.

Sugeruje się, że witamina B6 przyczynia się do obniżenia poziomu homocysteiny we krwi, przekształcając ją w metioninę lub cysteinę. Wysoki poziom homocysteiny zwiększa ryzyko miażdżycy, która może prowadzić do nadciśnienia. Wiele badań wskazuje na bezpośredni związek suplementacji witaminy B6 z obniżaniem ciśnienia krwi (Hellmann i Mooney, 2010).

Pomimo korelacji odpowiedniej ilości witaminy B6 we krwi ze zmniejszonym ryzykiem występowania chorób sercowo-naczyniowych, większość przeprowadzonych procesów klinicznych wykazała nieskuteczność obniżenia ryzyka nawrotu choroby po suplementacji. Niestety wciąż potrzeba większej ilości badań i danych do określenia, w jaki sposób witamina B6 może wpływać na zmniejszenie zachorowań i zgonów (Friso, Lotto, Corrocher i Choi, 2011). 

Cukrzyca

Znajdziemy również kilka prac dotyczących wpływu witaminy B6 na poziom cukru we krwi i rozwoju miażdżycy. Dysfunkcja śródbłonka ulega ustabilizowaniu podczas leczenia kwasem folianami i witaminą B6 u dzieci z cukrzycą typu I. Dysfunkcja ta jest często początkowym etapem rozwoju miażdżycy indukowanej cukrzycą. MacKenzie i wsp. zastosowali ośmiotygodniową terapię witaminą B6 lub kwasem foliowym pacjentom, co przyczyniło się do rozszerzenia naczyń, tym samym obniżając ryzyko rozwoju miażdżycy.

Co więcej, istnieje kilka badań potwierdzających pozytywny wpływ witaminy B6 przeciwko rozwojowi nefropatii cukrzycowej. Najprawdopodobniej zawdzięcza się jej obniżenie poziomu cukru i lipidów we krwi, co zmniejsza powstawanie końcowych produktów oksydacji lipidów i glikacji. Związki te powstają przy wysokiej ilości glukozy, fruktozy lub wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w komórkach lub osoczu. Witamina B6 może być skuteczna w leczeniu pacjentów z cukrzycą i miażdżycą oraz spowalniać rozwój zespołu metabolicznego (Hellmann i Mooney, 2010).

Choroby neurologiczne

Witamina B6, będąc niezbędnym związkiem do prawidłowego funkcjonowania wielu enzymów, przyczynia się do biosyntezy kilku neurotransmiterów, takich jak serotonina, dopamina i kwas gamma-aminomasłowy (GABA).

W powstawaniu serotoniny bierze udział enzym zależny od PLP, przekształcając ją z 5-hydroksy-L-tryptofanu. Odpowiada ona za prawidłową pracę centralnego układu nerwowego, regulując ogólny nastrój, apetyt, sen i funkcje poznawcze.

W przypadku dopaminy enzym zależny od PLP katalizuje reakcję jej zmiany ze związku L-DOPA (lewodopy), który z kolei powstaje z L-tyrozyny. Dopamina wpływa na układ współczulny i oddziałuje na prawidłowy rytm serca. Natomiast GABA powstaje dzięki prawidłowej aktywności dekarboksylazy L-glutaminanu i reguluje pobudliwość neuronów.

Ze względu na swoje szerokie działanie w obrębie układu nerwowego, uważa się, że niska zawartość witaminy B6 w organizmie może być związana z występowaniem nieprawidłowości w mózgu i zwiększać występowanie epilepsji lub depresji (Hellmann i Mooney, 2010).

🔎 Badanie z 2022 roku opublikowane w Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental wzmocniło te przesłanki [12]. Suplementacja wysokich dawek witaminy B6 w grupie badanej (50-krotność zalecanej dawki dziennej versus placebo) obniżyła zarówno uczucie niepokoju, jak i depresji. Badanie przeprowadzono wśród 300 młodych dorosłych

Nowotwór jelita grubego

Porównując kilka prac, zauważono, że osoby biorące udział w badaniach z wyższym stężeniem PLP we krwi wykazywały średnio 40% mniejsze ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego. Doprowadziło to badaczy do dyskusji, w wyniku której zwrócono uwagę na wyższy poziom PLP w surowicy u osób z większym poziomem aktywności fizycznej oraz zbilansowaną dietą o odpowiednich ilościach wapnia, folianów i witaminy D. Dodatkowo osoby te nie paliły wyrobów tytoniowych.

Wszystkie te czynniki równomiernie z witaminą B6 w diecie mogą przyczyniać się do obniżonego ryzyka nowotworów (Zhang, Ma, Smith-Warner, Lee i Giovannucci, 2013).

W kilku pracach badacze skorelowali wysokie dawki witaminy B6 ze zmniejszonym rozwojem nowotworów, wpływając na znaczne spowolnienie angiogenezy i proliferacji komórek (Hellmann i Mooney, 2010).

Inne aspekty zdrowotne

Okazuje się również, że odpowiednia zawartość witaminy B6 w organizmie może być kluczowa dla pacjentów z astmą, zespołem cieśni nadgarstka lub kobiet cierpiących na zespół napięcia przedmiesiączkowego (Hellmann i Mooney, 2010).

Układ immunologiczny

Z podanych wyżej przykładów wynika, że witamina B6 jest znacząca do utrzymania prawidłowego stanu zdrowia. Jej niedobory mogą przyczynić się do osłabionej reakcji immunologicznej poprzez zmniejszenie ilości antygenów we krwi oraz produkcji interleukiny-2 lub zwiększeniu syntezy interleukiny-4.

Niewystarczająca jej ilość powoduje supresję różnicowania się limfocytów T. Wpływając na inne czynniki układu odpornościowego, na przykład ekspresję białka SOCS-1, może przyczyniać się do prawidłowej pracy szlaków sygnałowych w komórkach i całym układzie (Qian, Shen, Zhang i Jing, 2017).

Witamina B6 w ciąży

Kobiety w ciąży często zmagają się z powikłaniami. Jednym z najbardziej charakterystycznych są nudności i wymioty. Około 10% kobiet ciężarnych wymaga leczenia farmakologicznego.

Początkowym etapem jest suplementacja witaminy B6. Skuteczność odnotowano na poziomie stosowania 10-25mg co 8 godzin. W latach osiemdziesiątych lek z witaminą B6 został wycofany ze względu na możliwe działanie teratogenne, jednak w najnowsze badania nie potwierdzają, aby takie działanie występowało.

Stosowanie witaminy B6 w połączeniu z doksylaminą skutkowało zmniejszeniem epizodów wymiotów i nudności o 70%. W Polsce doksylamina nie znajduje się w lekach rekomendowanych dla kobiet ciężarnych. (Niebyl, 2010).

Witamina B6 i magnez

W sklepach i aptekach możemy znaleźć preparaty połączenia magnezu z witaminą B6, mające sugerować ich lepszą wspólną efektywność.

Badacze wysnuli hipotezę, że oba te związki mogą przynieść duże korzyści w leczeniu pacjentów narażonych na duży stres. Suplementacja magnezu została powiązana z pozytywnym wpływem na zmniejszenie objawów u osób zestresowanych, a witamina B6 reguluje pracę układu neurologicznego. Mimo obiecujących wyników badacze nie wykryli przewagi preparatów łączących te dwie substancje nad suplementami zawierającymi wyłączanie magnez (Pouteau i inni, 2018; Pouteau i inni, 2018).

Podsumowanie

Witamina B6 została odkryta w 1932 roku i od tamtego czasu przypisuje się jej pozytywne skutki zdrowotne. Spożycie witaminy B6 wśród części populacji w Polsce jest niedostateczne. Zalecane dzienne spożycie dla osób dorosłych to 1,3mg. Dobrymi źródłami tego składnika są: produkty zbożowe i pełnoziarniste, w tym płatki wzbogacane, podroby, żółtko jaja, warzywa strączkowe i skrobiowe, owoce niecytrusowe oraz orzechy.

Warto podkreślić, że na pełen stan zdrowia wpływają dodatkowe czynniki takie jak niepalenie, zwiększona aktywność fizyczna oraz prawidłowo zbilansowana dieta.

Bibliografia:

1. Dybkowska, E., Świderski, F. i Waszkiewicz-Robak, B. (2007). ZAWARTOŚĆ WITAMIN W DIECIE DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW WARSZAWY. Roczniki PZH, 58(1), strony 211-215.
2. Ferraro, P. M., Taylor, E. N., Gambaro, G. i Curhan, C. G. (2018, czerwiec). Vitamin B6 Intake and the Risk of Incident Kidney Stones. Urolithiasis, 46(3), strony 265-270.
3. Friso, S., Lotto, V., Corrocher, R. i Choi, S. W. (2011, sierpień 31). Vitamin B6 and Cardiovascular Disease. Water Soluble Vitamins, 56, strony 265-290.
4. Hellmann, H. i Mooney, S. (2010, styczeń). Vitamin B6: A Molecule for Human Health? Molecules, 15(1), strony 442-459.
5. Instytut Żywności i Żywienia. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: redakcja naukowa Mirosław Jarosz.
6. Niebyl, J. R. (2010). Nudności i wymioty w czasie ciąży. The New England Journal of Medicine, 363, strony 1544-1550.
7. Nuru, Nuru, M., Muradashvili, N., Kalani, A., Lominadze, D. i Tyagi, N. (2018, grudzień). High methionine, low folate and low vitamin B6/B12 (HM-LF-LV) diet causes neurodegeneration and subsequent short-term memory loss. Metabolic Brain Disease, 33(6), strony 1923-1934.
8. Pouteau, E., Kabir-Ahmadi, M., Noah, L., Mazur, A., Dye, L., Hellhammer, J., . . . Dubray , C. (2018, grudzień 18). Superiority of magnesium and vitamin B6 over magnesium alone on severe stress in healthy adults with low magnesemia: A randomized, single-blind clinical trial. PLoS One, 13(12), str. e0208454.
9. Qian, B., Shen, S., Zhang, J. i Jing, P. (2017). Effects of Vitamin B6 Deficiency on the Composition and Functional Potential of T Cell Populations. Hindawi Journal of Immunology Research, strony 1-12.
10. Stover, P. J. i Field, M. S. (2015, Styczeń). Vitamin B-6. Advances in Nutrition, 6(1), strony 132-133.
11. Zhang, X.-H., Ma, J., Smith-Warner, S. A., Lee, J. E. i Giovannucci, E. (2013, luty 21). Vitamin B6 and colorectal cancer: Current evidence and future directions. World Journal of Gastroenterology, 19(7), strony 1005-1010.
12. Field, D. T., Cracknell, R. O., Eastwood, J. R., Scarfe, P., Williams, C. M., Zheng, Y., & Tavassoli, T. (2022). High‐dose Vitamin B6 supplementation reduces anxiety and strengthens visual surround suppression. Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, e2852.
13. Muhamad, R., Akrivaki, A., Papagiannopoulou, G., Zavridis, P., & Zis, P. (2023). The Role of Vitamin B6 in Peripheral Neuropathy: A Systematic Review. Nutrients, 15(13), 2823.
14. https://www.nutritioninsight.com/news/efsa-changes-vitamin-b6-and-selenium-safety-limits-but-critics-question-the-science.html

• Pierwotna data publikacji: 9.06.2021
• Ostatnia aktualizacja o nowe wyniki badań: 30.07.2023