Probiotykoterapia w infekcjach górnych dróg oddechowych. Czy może być pomocna?

W okresie jesienno-zimowym oraz wczesną wiosną infekcje dróg oddechowych i ich nawracanie stają się zmorą dla wielu osób. Należą one do najczęstszych schorzeń, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza rodzinnego. Przeważają infekcje górnych dróg oddechowych (IGDO). Mogą być przyczyną aż 42-88,5% ostrych infekcji układu oddechowego [1].

Najczęściej diagnozowane schorzenie górnych dróg oddechowych (GDO) to zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Dotyczy ono 6-15% populacji. Ryzyko tego schorzenia zwiększają: alergiczny nieżyt nosa, wady anatomiczne nosa, nabyte niedobory odporności oraz ekspozycja na dym tytoniowy [2].

Problem IGDO powszechnie występuje u dzieci. Szczególnie narażone na nawracanie infekcji, są te uczęszczające do żłobków czy przedszkoli. W grupie ryzyka są także dzieci krótko karmione bądź niekarmione piersią, posiadające rodzeństwo lub narażone na dym tytoniowy. Wpływ ma również nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego [3].

Główną przyczyną IGDO są wirusy, rzadziej bakterie. Podczas leczenia IGDO, ważne jest właściwe rozpoznanie czy przyczyną są wirusy lub bakterie. W przypadku infekcji bakteryjnych stosuje się racjonalną antybiotykoterapię. Za najważniejszą zasadę uznaje się stosowanie antybiotyków tylko w przypadkach zakażeń spowodowanych przez bakterie.

Odpowiednie rozpoznanie i uniknięcie stosowania antybiotyków w infekcjach wirusowych zmniejsza ryzyko oporności na antybiotyki. Jeżeli powodem infekcji są wirusy, leczenie powinno być objawowe. Stosuje się m.in. leki przeciwzapalne i przeciwbólowe [1,4]. 

Górne Drogi Oddechowe są ważnym odcinkiem mikrobioty układu oddechowego. Znajdują się tam bakterie sprzyjające zachowaniu zdrowego nabłonka oraz te, które mogą pozostać łagodne lub stać się patogenne. Jama nosowa z każdym wdechem jest drogą wejścia do układu oddechowego dla wielu patogenów [5,6].

Probiotyki a Infekcje Górnych Dróg Oddechowych

Prawidłowa mikroflora GDO kolonizuje przednie nozdrza i nosogardło. Zapewnia tym barierę ochronną przed patogenami. Moduluje również odpowiedź immunologiczną na czynniki zewnętrzne takie jak dym, kurz, alergeny, zmiany temperatury oraz mikroorganizmy. W przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych obniża się różnorodność oraz liczba bakterii kwasu mlekowego w porównaniu z osobami zdrowymi [5,6]. 

IGDO często nawracają, a przyczyny mogą być różne. Na nawracanie IGDO mogą wpływać infekcje wirusowe, obfitość potencjalnie szkodliwych bakterii lub brak równowagi bakteryjnej. To może skutkować upośledzeniem integralności nabłonka i zwiększać ryzyko wystąpienia infekcji wirusowych.   

Probiotykoterapia odpowiednimi szczepami bakterii przynosi korzyści terapeutyczne w wielu schorzeniach oraz reguluje odporność. Obiecujące efekty ma również w przypadku leczenia lub zapobiegania IGDO [6]. 

Efektywność probiotykoterapii w IGDO — przegląd badań klinicznych

W przeglądzie [6] opisano różne rodzaje terapii probiotykami. Polegały one na doustnym podaniu szczepów bakterii przewodu żołądkowo-jelitowego takich jak Lactobacilli spp. i Bifidobacterium spp. Badacze opierali się na założeniu, że mikrobiota żołądkowo-jelitowa może wpływać na górne drogi oddechowe poprzez modulację immunologiczną. Stosowano również aerozole lub płukanki z S. salivarius i S. mitis. Oceniano terapię bakteriami z rodzaju Corynebacterium i osiągnięto pozytywne wyniki [6].

W badaniu [7], sprawdzano wpływ probiotykoterapii szczepem Lactobacillus plantarum DR7 na IGDO. W badaniu uczestniczyło 109 osób dorosłych. Otrzymywały one szczep w ilości 10^9 jtk (jednostek tworzących kolonię) /dobę przez 12 tygodni. Wyniki były obiecujące. Podanie DR7 skróciło czas trwania objawów, liczbę występowania IGDO w porównaniu do grupy otrzymującej placebo. Zmniejszyło się również stężenie cytokin prozapalnych w osoczu a wzrosło stężenie przeciwzapalnych w porównaniu z grupą placebo. Poprawiła się również integralność bariery śluzówkowej i działanie komórek odpornościowych [7].  

W przeglądzie [8], opisywano zastosowanie sprayu do nosa z bakteriami S. salivarius 24SMB i S. oralis 89a u dzieci z nawracającym zapaleniem ucha środkowego. 159 dzieciom podawano bakterie w sprayu po pierwszym epizodzie zapalenia ucha środkowego, a 108 dzieci było grupą kontrolną bez bakterioterapii. Schemat podawania składał się z dwóch wdechów do każdego otworu nosowego dwa razy dziennie przez tydzień raz w miesiącu. Cała kuracja trwała 3 miesiące. Zawiesina zawierała co najmniej 10^9 jtk/dawkę. Grupa poddana kuracji miała mniej epizodów zapalenia ucha środkowego niż grupa kontrolna [8,9]. 

IGDO dotykają również osoby starsze. W przeglądzie [10] przeanalizowano 8 badań klinicznych, w których uczestnicy mieli 60 lat i więcej. We wszystkich z nich stosowano jednoszczepowe probiotyki. Trzy szczepy probiotyczne były stosowane w jogurtach i fermentowanym mleku. Były to Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus OLL1073R-1, Lacticaseibacillus paracasei subsp. paracasei CNCM I-1518 i Lacticaseibacillus paracasei Shirota. Inne trzy stosowane były jako suplementy diety. Były nimi Loigolactobacillus coryniformis K8 CECT5711, Bacillus subtilis CU1 i Lacticaseibacillus rhamnosus GG. Wykazano pozytywny wpływ suplementacji na zmniejszenie częstości występowania i czasu trwania IGDO u osób starszych [10].

Jak wdrożyć probiotykoterapię?

Probiotyki do planów żywieniowych można wprowadzać z różnych źródeł. Oprócz podawania probiotyków w formie suplementów diety, innym sposobem jest spożywanie ich w żywności fermentowanej.

Należy pamiętać, że fermentowana żywność (np. jogurty, kiszonki) to produkty zawierające szczepy bakterii o nieudokumentowanym korzystnym działaniu na zdrowie. Nie może być przez to nazywana probiotykami. Produkty probiotyczne muszą spełniać kryteria jakościowe, dotyczące bezpieczeństwa i skuteczności ich stosowania, których fermentowana żywność nie musi spełniać [11]. 

Probiotyczne produkty mleczne są głównym źródłem wprowadzania probiotyków do diety. Istnieją także niemleczne probiotyczne produkty spożywcze. Są nimi fermentowane owoce i warzywa, zboża, mięso i przetwory mięsne oraz soja np. tempeh.

Najpowszechniejsze bakterie probiotyczne w przemyśle spożywczym to Lactobacillus spp. i Bifidobacterium spp. Szczepy takie jak Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus rhamnosus i Bifidobacterium lactis można stosować w produktach pochodzenia roślinnego. Niestety żywotność i stabilność bakterii w niemlecznych produktach może być obniżona. Winne mogą być szkodliwe warunki środowiska, przetwarzanie i przechowywanie. Mimo tego nadal są one dobrym źródłem bakterii probiotycznych w diecie [12]. 

Podczas wyboru probiotyków i produktów probiotycznych należy zwrócić uwagę na kilka aspektów: 

• Na wielkość dawki bakterii probiotycznych w produkcie. Powinno znajdować się co najmniej 10^6 jtk/g lub ml żywych komórek w produkcie a dobowa dawka powinna wynosić 10^8–10^9 żywych komórek,
• Muszą spełniać odpowiednie standardy produkcji oraz kontroli jakości. Probiotyki są bardzo wrażliwe na wilgoć i temperaturę,
• Blistry, w które pakowane są suplementy muszą chronić przed wilgocią,  
• Probiotyk musi działać korzystnie na zdrowie gospodarza. Powinno zostać to udokumentowane badaniami klinicznymi. Tej informacji należy szukać w opracowaniach naukowych i dydaktycznych. Producenci z powodu wymogów prawnych UE nie mogą umieszczać takich informacji na opakowaniach [11,12].  

Należy pamiętać, że nie powinno się rozpuszczać w płynach preparatów probiotycznych zamkniętych w kapsułkach dojelitowych. Jeżeli preparaty są przeznaczone do tworzenia zawiesiny z płynem nie należy ich rozpuszczać w gorącym płynie [11]. 

Interakcje probiotyków z suplementami i lekami

Warto także znać możliwe interakcje probiotyków z innymi lekami czy suplementami. Podawanie antybiotyków i probiotyków powinno odbywać się w odstępie co najmniej 2 godzin, aby uniknąć interakcji.

Nie należy również łączyć szczepu Saccharomyces boulardii z lekami przeciwgrzybiczymi lub suplementami o działaniu przeciwgrzybiczym. Może on wchodzić w interakcje z lekami zmniejszając swoją skuteczność. Probiotykoterapię należy stosować ostrożnie u pacjentów przyjmujących leki immunosupresyjne i chemioterapeutyki. U tych osób probiotyki mogą powodować infekcję lub kolonizację patogenów [13]. 

Preparaty jedno- czy wieloszczepowe?

Jednoszczepowych probiotyków mają potwierdzoną skuteczność wieloma badaniami. Mimo tego, preparaty wieloszczepowe mogą być korzystniejsze. W jelicie bytuje ponad 400 gatunków bakterii i użycie wielu szczepów, w przypadku zmian różnorodności mikrobioty, może przynieść lepszy efekt.

Zaletą mieszanin wieloszczepowych jest zgrane działanie różnych szczepów bakterii w preparacie. Każdy z nich może mieć inne mechanizmy działania, co zwiększa ich efekt terapeutyczny. Niestety wadą mieszanin wieloszczepowych może być zmniejszona skuteczność z powodu wzajemnego hamowania wewnątrz szczepów w probiotyku [14]. 

Dieta a probiotykoterapia

Nie tylko odpowiedni dobór probiotyku ma wpływ na skuteczność probiotykoterapii. Wpływać mogą mieć również prebiotyki spożywane wraz z dietą czy przyjmowane w suplementach. Są to nietrawione składniki żywności, pobudzające wzrost lub aktywność bakterii w jelicie grubym. Korzystnie wpływają tym na zdrowie i są pożywką dla probiotyków. Ich zadaniem jest także stymulowanie wzrostu bakterii fermentacji mlekowej i hamowanie działalności szkodliwej mikrobioty jelitowej.

Prebiotyki to składniki, które naturalnie znajdują się w roślinach. Możemy je znaleźć w czosnku, cykorii, karczochach, szparagach, cebuli, pszenicy i bananach. Istnieją także prebiotyki sztuczne, takie jak laktuloza, galaktooligosacharydy, fruktooligosacharydy, malotoligosacharydy, cyklodekstryny i laktosacharoza. Te dodaje się do mlecznych napojów fermentowanych podczas ich produkcji. [15]. 

Komponując dietę, wspierającą zdrowie dróg oddechowych, można zastosować suplementy lub substancje pochodzenia naturalnego. Wśród nich: 

• Cynk — suplementacja w tabletkach do ssania lub syropem w dawce ≥ 75 mg dziennie istotnie skraca czas trwania infekcji oraz konieczność stosowania antybiotyku, 
• Witamina C — suplementacja w dawce >0,2 g/dobę nie zmniejsz zapadalności na IGDO, ale znacznie skraca czas jej trwania. Szczególnie korzyści z suplementacji mogą odnieść osoby narażone na duże obciążenie fizyczne i niską temperaturę, 
• Witamina D — jej regularna suplementacja obniża zachorowalność na IGDO, szczególnie u osób z jej niedoborem, 
• Czosnek — jego stosowanie obniża zachorowalność na IGDO, liczbę epizodów choroby oraz skraca czas występowania objawów,
• Miód — u dzieci, preparaty z miodem łagodzą kaszel nocny spowodowany IGDO i poprawiają jakość snu (zalecana dawka to 10 g miodu na 30 min przed snem), 
• Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) — jej preparaty redukują ryzyko zachorowania na IGDO oraz skracają czas występowania objawów. W trakcie infekcji zaleca się stosowanie preparatów jeżówki przez około 10 dni [16,17]. 

Przyszłe kierunki badań i podsumowanie

Obecne badania pokazują, że probiotykoterapia jest skuteczna w leczeniu nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. Potrzeba natomiast dalszych badań obejmujących preparaty jedno- oraz wieloszczepowe. Na dziś dzień wiadomo, że probiotykoterapia może być ważnym elementem leczenia i profilaktyki IGDO. Należy również pamiętać, że zbilansowana dieta i zdrowy styl życia powinny stanowić solidną podstawę w leczeniu chorób. Odpowiednie odżywianie to kluczowy element wspierania odporności na każdym etapie życia.

Bibliografia: 

1. Rzepka A., Mania A., (2020), Analiza obrazu klinicznego infekcji dróg oddechowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej, Pediatr Med Rodz, 16 (4), p. 382–388
2. Wachnicka-Bąk A. i wsp., (2014), Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, Pediatr Med Rodz, 10 (1), p. 25–31
3. Fal A. M. i wsp., (2021), Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ. Lekarz POZ, 7, 323–351.
4. Paź A., Arcimowicz M. (2018). Antybiotykoterapia ostrych zakażeń górnych dróg oddechowych i ucha środkowego u dorosłych, Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 7(1), 1-7. 
5. Malinowska M., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W. (2017). Mikrobiom człowieka. Postępy Mikrobiologii, 56(1), 33–42. 
6. Nesbitt H., Burke C., Haghi M. (2021). Manipulation of the Upper Respiratory Microbiota to Reduce Incidence and Severity of Upper Respiratory Viral Infections: A Literature Review. Front. Microbiol. 12:713703.
7. Chong H.-X. i wsp. (2019). Lactobacillus plantarum DR7 improved upper respiratory tract infections via enhancing immune and inflammatory parameters: A randomized, double-blind, placebo-controlled study. Journal of Dairy Science, 102(6), 4783–4797.
8. Bellussi L. M. i wsp., (2019), An overview on upper respiratory tract infections and bacteriotherapy as innovative therapeutic strategy, European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 23(1), 27–38. 
9. La Mantia I., Varricchio A.,Ciprandi G. (2017). Bacteriotherapy with Streptococcus salivarius 24SMB and Streptococcus oralis 89a nasal spray for preventing recurrent acute otitis media in children: a real-life clinical experience. International journal of general medicine, 10, 171–175. https://doi.org/10.2147/IJGM.S137614 
10. Strauss M. i wsp. (2021). Probiotics for the Prevention of Acute Respiratory-Tract Infections in Older People: Systematic Review. Healthcare (Basel), 9(6), 690.
11. Łoniewski I. (2021). Probiotyki — jakość to skuteczność, Forum Medycyny Rodzinnej 2021, tom 15, nr 3, 97–102
12. Min M. i wsp. (2019). Non-dairy probiotic food products: An emerging group of functional foods. Critical reviews in food science and nutrition, 59(16), 2626–2641. https://doi.org/10.1080/10408398.2018.1462760
13. Mikawlrawng K., Kumar S., Bhatnagar K. (2016). Drug interactions, safety and efficacy of probiotics. Asian J. Med. Health, 1, 1-8.
14. McFarland L. V. (2021). Efficacy of Single-Strain Probiotics Versus Multi-Strain Mixtures: Systematic Review of Strain and Disease Specificity. Digestive Diseases and Sciences, 66(3), 694–704.
15. Mojka K. (2014). Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje, Probl Hig Epidemiol 95(3): 541-549
16. Bociek A. (2019). Suplementy i substancje pochodzenia naturalnego wspomagające zapobieganie i leczenie infekcji górnych dróg oddechowych, Problemy Nauk Medycznych i Nauk o Zdrowiu, tom 10, s. 43
17. Liczner G., Wicińsk M., Malinowski B. (2023). Objawowe leczenie infekcji górnych dróg oddechowych. Lek w Polsce, 13, 40–44.