Leczenie onkologiczne jest często dla pacjenta, jak i dla bliskich mu osób trudne. Chemio- i radioterapia to podstawowe sposoby leczenia chorych na raka. Niestety bardzo często stosowanie ich powoduje wiele skutków ubocznych, które są dla pacjenta uciążliwe i mogą doprowadzić do znacznego osłabienia. Dlatego chory jak i jego bliscy powinni wiedzieć jak radzić sobie z uciążliwymi skutkami niepożądanymi leczenia onkologicznego. Ważne jest aby poprzez te „zabiegi” utrzymać odpowiedni stan odżywienia chorego podczas terapii.
Spis treści:
Niepożądane skutki chemio i radioterapii
Wymioty i nudności
Wymioty i poprzedzające je zwykle nudności to jedne z najczęściej występujących działań niepożądanych chemioterapii i radioterapii. Większość pacjentów leczonych cytostatykami, niestety ich doświadcza, ale zdarzają się też takie osoby, które leczenie znoszą bardzo dobrze. Nudności i wymioty spowodowane są głównie przez rodzaj podawanych leków cytostatycznych, ale mogą również być spowodowane stresem, który towarzyszy pacjentowi onkologicznemu. Są to bardzo uciążliwe skutki uboczne dla pacjenta, ponieważ mogą doprowadzić do jego niedożywienia, dlatego bardzo ważne jest to, aby jak najszybciej wyeliminować czynniki wywołujące wymioty/nudności.
W przypadku nudności i wymiotów:
-spożywać małe objętościowo posiłki, ale często (5-6 dziennie)
-stosować dietę łatwostrawną, ograniczyć ilość błonnika pokarmowego
-unikać produktów wysokotłuszczowych, ostrych, bardzo słodkich
-zidentyfikować i wykluczyć produkty, które są przyczyną nudności i wymiotów
-posiłki powinny być podawane w temperaturze pokojowej
-unikać produktów o ostrym zapachu, najlepiej poprosić kogoś o przygotowanie posiłków
-pić wodę/ napoje (2-2,5l/ dzień), przed lub po posiłku, a nie w trakcie jedzenia
-jeść na siedząco, po posiłku nie kłaść się, mieć głowę uniesioną
-spożywać posiłki powoli, w miłej atmosferze, można również jeść „na raty” nie trzeba od razu zjeść wszystkiego co jest na talerzu
-jak już wystąpią wymioty to nie spożywać dopóki się nad nimi nie zapanuje, potem można spożywać małe ilości płynów, lub soków (oprócz cytrusowych), sucharki, biszkopty, krakersy itp.
-pomocne może okazać się żucie gumy miętowej lub miętowego cukierka
-brać leki przeciwwymiotne, gdy otrzymuję się chemioterapie w szpitalu, nie wahać się i prosić o leki przeciwwymiotne, lekarz musi mieć konkretny sygnał, że pacjent źle się czuję i takich leków potrzebuje
Biegunki
Biegunki są to częste wypróżnienia (>3 razy na dobę), towarzyszy im zmiana konsystencji stolca na półpłynną lub płynną oraz bolesne kurcze jelit. Spowodowane są uszkodzeniami nabłonka jelit przez chemio- i radioterapie okolic brzucha. Mogą być też spowodowane złym wchłanianiem, nietolerancją laktozy, zakażeniem jelit i operacjami chirurgicznymi okolicy brzucha. Długotrwałe biegunki są bardzo niebezpieczne dla pacjenta ponieważ mogą doprowadzić do utraty apetytu, lęku przed jedzeniem, utraty masy ciała, niedożywienia, odwodnienia.
W przypadku wystąpienia biegunki:
-pić dużo płynów (2,5-3l/dobę): woda mineralna niegazowana, buliony warzywne, słaba herbata, rozcieńczone soki przecierowe, kompoty.
-przez pierwsze 1-2 dni spożywać płyny i kleiki aby „uspokoić „jelita
-produkty powinny być podawane w temperaturze pokojowej
– w przypadku poprawy należy wprowadzić do diety produkty takie jak: jasne pieczywo, ryż biały, banany, musy z owoców, gotowane ziemniaki i marchew, chude gotowane mięso
-unikać produktów o wysokiej zawartości błonnika, unikać pieczywa z ziarnami, surowych owoców i warzyw, orzechów, nasion oraz produktów tłustych, bardzo słodkich, grillowanych, alkoholu, potraw pikantnych, mocnej herbaty i kawy, napojów gazowanych,
-unikać: buraków, kapusty, cebuli, czosnku, śliwek, owoców cytrusowych i suszonych, soku jabłkowego i gruszkowego
-jeżeli biegunka jest spowodowana nietolerancją laktozy to unikać mleka i produktów mlecznych
-wykluczyć żywność, która zawiera środki intensywnie słodzące np: sorbitol, ponieważ ma działanie przeczyszczające (gumy do żucia, dżemy, galaretki, napoje, pieczywo, produkty dla osób z cukrzycą)
-zasięgnąć porady lekarza prowadzącego
Zaparcia
Zaparcia to oddawanie stolca rzadziej niż 3 razy w tygodniu. Zaleganie twardego wysuszonego stolca w jelicie grubym uniemożliwia regularne wypróżnianie, co przyczynia się do uczucia dyskomfortu pacjenta, powoduje wzdęcia, uczucie pełności.
W przypadku wystąpienia zaparć:
-spożywać produkty zawierające dużą ilość błonnika pokarmowego: pieczywo z ziarnami, świeże i gotowanie warzywa i owoce, nasiona, orzechy, suszone owoce (suszone śliwki, morele), brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, otręby, płatki owsiane, siemię lniane mielone
-pić dużo płynów (2,5-3l/dzień) najlepiej ciepłych
-spożywać jogurty naturalne, kefiry, maślanki- są to produkty zawierające probiotyki, czyli dobroczynne bakterie jelitowe, które pozytywnie oddziałują na florę jelit. Należy je jeść z płatkami owsianymi, siemieniem lnianym oraz owocami suszonymi.
-dodawać płatki owsiane lub otręby do naleśników, musów owocowych, koktajlów
-unikać pieczywa pszennego, białego ryżu, pieczywa cukierniczego, słodyczy, czekolady, ciastek, tłustych potraw,
-zamiast masła używać do chleba oliwy z oliwek (ok. 1 łyżeczka)
-zwiększyć aktywność fizyczną w miarę możliwości, pomóc może nawet spacerowanie po mieszkaniu
-zasięgnąć porady lekarza prowadzącego
Zmiany smaku i zapachu
Zmiany smaku i zapachu – leki cytostatyczne mogą powodować zmiany smaku, ponieważ oddziałują na kubki smakowe, więc to co kiedyś choremu smakowało, teraz może wywołać obrzydzenie. Często po zakończeniu chemioterapii/ radioterapii (okolic głowy i szyi) smak do tych produktów wraca. Możliwe też jest odczuwanie „chemicznego” posmaku w ustach, który zniechęca do jedzenia czegokolwiek. Utrata lub pogorszenie odczuwania smaku i zapachu jest bardzo indywidualna u chorych.
W przypadku zmian smaku i zapachu:
-wybierać żywność, która pacjentowi odpowiada, to co wydaje się atrakcyjne sensorycznie
-spożywać potrawy w temperaturze pokojowej lub chłodniejsze, ponieważ ciepło wzmaga zapach
-spróbować dodawać do potraw zioła, aby zamaskować lub poprawić niepożądany zapach takim, który choremu pasuje
-zastąpić czerwone mięso drobiem i rybami
-myć zęby po każdym posiłku/ lub przed, można spróbować też płukać usta
– w przypadku odczuwania metalicznego posmaku pić wodę z cytryną
-żuć gumę miętową między posiłkami
-zrezygnować z picia kawy, mocnej herbaty, alkoholu, palenia papierosów
-nie spożywać ulubionych potraw bezpośrednio po zabiegach chemio- i radioterapii
-zrezygnować z potraw, które są wyjątkowo źle znoszone przez pacjenta
-jeżeli choremu nie odpowiada ulubiona wcześniej potrawa to również z niej zrezygnować, ponieważ trudniej będzie mu wrócić do jej spożywania po skończeniu leczenia
Suchość jamy ustnej
Suchość jamy ustnej – nadmierne wysuszanie śluzówki jamy ustnej spowodowane jest radioterapią okolic głowy i szyi, stosowaniem leków cytostatycznych oraz innych leków np. : przeciwdepresyjnych. Powodują one uszkodzenia ślinianek, przez co wydzielane jest za mało śliny do jamy ustnej co jest przyczyną trudności w połykaniu, próchnicy, złym trawieniem. Stwarza to dyskomfort u chorego. Zwiększa ryzyko zakażeń bakteryjno-grzybiczych. Pogarsza to jakość życia, powoduje niechęć do jedzenia, a tym samym pogarsza stan odżywienia chorego. Stosowanie się do odpowiednich zaleceń, może powstrzymać wysuszanie śluzówki jamy ustnej i poprawić znacznie jakość życia.
W przypadku suchości jamy ustnej:
-spożywać więcej potraw półpłynnych lub papkowatych: zupy, kisiele, kleiki, budynie, soki przecierowe, koktajl owocowo- warzywne, warzywa i owoce w postaci puree
-spożywać potrawy z sosami, dressingami, oliwą itd.
-unikać suchych, kwaśnych potraw i produktów, o ostrych krawędziach, chlebów z chrupiącą skórką
-wpijać małe łyki wody nawet co 10-15 minut (do wody można dodać cytryny, jeśli nie występuje stan zapalny w jamie ustnej)
-pić płyny przez słomkę, jeśli występuje problem z ich spożywaniem
-pić mleko krowie pasteryzowane, i jego przetwory (działa nawilżająco, odżywczo)
-unikać cytrusów, kofeiny, ostrych potraw, i kwaśnych (przeciwwskazane są: alkohol, kawa, mocne herbaty, cola, ocet, pomidory i ich przetwory, kwaszona kapusta, sól, pieprz, chili)
-płukać jamę ustną przestudzonymi naparami siemienia lnianego, szałwi, rumianku
-spożywać produkty w najbardziej pasującej pacjentom temperaturze (zwykle, trzeba przetestować, która będzie najbardziej odpowiednia)
-zasięgnąć porady lekarza prowadzącego
źródło: M. Jarosz, I. Sajór, Żywienie chorych z nowotworami. Porady lekarzy i dietetyków, 2014, PZWL
