Jedz dla dwojga, a nie za dwoje

Zmiany w żywieniu kobiet ciężarnych i kobiet w okresie prekoncepcyjnym

Pokolenia ciężarnych kobiet słyszały od swoich mam i babć, że spodziewając się dziecka, trzeba jeść „za dwoje”. W rezultacie kobiety przy wzroście 165cm często tyły do 100 kg i więcej. Stare zasady wciąż pokutują. Kobiety ciężarne pozwalają sobie na więcej, często nie wiedząc, że mogą w ten sposób zaszkodzić sobie i dziecku.

Dziś  wiemy, że  ciężarna powinna jeść „dla dwojga”, a nie „za dwoje”.

Potencjalne problemy mające związek z dietą i BMI

Nieprawidłowa masa ciała  – zbyt wysoka i zbyt niska – może okazać się problematyczna już w trakcie starania się o dziecko. Zarówno nadwaga jak i niedowaga prowadzi: do zaburzeń miesiączkowania, rzadkiego miesiączkowania, cykli bezowulacyjnych i niepłodności w dojrzałym wieku. Zaleca się, aby przed zajściem w ciążę, kobieta uzyskała BMI  (Body Mass Index) pomiędzy 20-25. Uregulowanie masy ciała wiąże się ze zwiększeniem potencjału reprodukcyjnego. Redukcja masy ciała u kobiet z nadwagą lub otyłych ciała nawet o 5- 10% znacząco poprawia ilość owulacji i ciąż.

Wartości  BMI poniżej 20 zwiększają ryzyko urodzenia noworodka o małej masie ciała (poniżej 2,5 kg). Mniejsze dziecko ma mniejsze szanse przeżycia, częściej występują u niego wady neurologiczne jak opóźnienie rozwoju umysłowego, wady wzroku i słuchu, trudności w nauce. Kobiety, które w momencie zajścia w ciążę mają niedowagę, mogą przez odpowiednie odżywianie zmniejszyć ryzyko wystąpienia wymienionych wad.

Z kolei u kobiet z nadwagą lub otyłych częste jest wystąpienie takich powikłań jak cukrzyca ciążowa, nadciśnienie indukowane ciążą czy stan przedrzucawkowy. Jako, że kobiety mniej martwią się o siebie, a bardziej o dziecko, warto zobrazować jakie mogą być efekty uboczne tych schorzeń dla dziecka.

Cukrzyca ciążowa pojawia się zwykle w drugim trymestrze i  jest związana z tzw. makrosomią czyli wysoką masą urodzeniową dziecka – powyżej 4 kg. Oczywiście istnieje znaczna różnica między urodzeniem dziecka mającego normalną masę ciała (ok. 3,5kg), a dziecka ważącego ponad 4 kg. Nie dość, że taki poród jest trudniejszy, to jeszcze takie dziecko narażone jest na szereg komplikacji m.in. dystocję barkową (zahaczenie barku o łuk łonowy), co może wywołać niedotlenienie i uraz okołoporodowy. Drogi rodne kobiety mogą się powiększyć tylko do określonych rozmiarów, dlatego u takich dzieci zwiększone jest ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Jeśli dziecko urodzi się zdrowe, może w okresie dorastania doświadczyć różnych powikłań, m.in. niedojrzałości układu oddechowego w okresie noworodkowym, niedoboru wapnia, hipoglikemii. Takie dzieci również dużo częściej cierpią na otyłość i zaburzenia metaboliczne w trakcie dojrzewania.

Inne możliwe powikłanie przy nadmiernej masie ciała, to nadciśnienie ciążowe, czyli ciśnienie tętnicze powyżej 140/90 mmHg. Bardzo poważne jest nadciśnienie powyżej 160/110 mmHg. Znacznie podwyższone ciśnienie zagraża zarówno życiu matki jak i dziecka i wymaga ono jak najszybszej interwencji lekarskiej.  Nadciśnienie jest skorelowane z takimi objawami jak:  bóle głowy, zmęczenie, problemy z widzeniem i wymioty. Pojawia się także nadwrażliwość na światło, ból brzucha, duszności. Na skórze bardzo łatwo zrobić siniaki. Sygnałem alarmowym są też drgawki, które są oznaką stanu rzucawkowego, związanego z nadciśnieniem, białkomoczem i obrzękami. Efekty zaniedbania leczenia i diety w tych wypadkach mogą być bardzo złe, od niedotlenienia wewnątrzmacicznego, przez oderwanie się łożyska, przedwczesny poród, aż po poronienie. Dlatego dla dobra dziecka i swojego kobiety w ciąży powinny wykluczyć produkty mocno przetworzone takie jak chipsy, fast-food, produkty gotowe, które zawierają dużo soli, a także produkty konserwowe i wędzone. Nadwaga i otyłość podwyższają ciśnienie, dlatego też nie powinno się do nich dopuścić.

Ile kobieta ciężarna może przytyć w trakcie ciąży?

Poniżej znajduje się zestawienie BMI i ilości kilogramów, które może przybrać kobieta ciężarna w zależności od wyjściowej masy ciała.

• Niedowaga < 19,8 kg/m2                  12,4-18 kg
• Norma 19,8-26 kg/m2                        11,5-16 kg
• Nadwaga > 26-29 kg/m2                    7,0-11,5 kg
• Otyłość > 29 kg/m2                           poniżej 7,0 kg

Wniosek z tego zestawienia jest prosty. Im niższa masa ciała, tym można więcej przytyć, a im wyższa, tym mniej. Nie oznacza to jednak, że kobieta z nadmierną masą ciała ma stosować dietę redukcyjną! W przypadku otyłości, przyrost masy ciała jest wynosi dokładne tyle i potrzeba na rozwój: płodu (3,5 kg), łożyska(0,7 kg), płynu owodniowego (0,8kg), wzrostu macicy (1 kg), piersi (0,8kg). Taki przyrost zwiększa prawdopodobieństwo donoszenia ciąży i uniknięcia komplikacji.

Dieta w ciąży a dieta tradycyjna

Dieta ciężarnej różni się od diety tradycyjnej, wynika to z tego, że zmienia się kobiecy metabolizm i zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Rozwijający się płód, łożysko i tkanki matczyne wymagają zwiększonego nakładu energii. Zalecane jest zwiększenie wartości energetycznej diety w I trymestrze o 100-150kcal, a w II i III trymestrze o 300-350kcal. Warto zaznaczyć, że nie jest to aż tak dużo jakby się nam wydawało, ponieważ 94 kcal zawiera np. 180 gramowe jabłko.

Oto jak zmienia się przykładowe zapotrzebowanie kobiety o umiarkowanej aktywności fizycznej, w porównaniu do ciężarnej powyżej 4 miesiąca:

Składnik (jednostka miary)	Umiarkowana aktywność fizyczna	Powyżej 4. miesiąca ciąży
Wartość energetyczna (kcal)	2000-2200	+300
Białko (g)	45-50	+30
Tłuszcz (g)	60-70	+20
NNKT (g)	10g	+1
Węglowodany (g)	300-330
Błonnik (g)	30
Witamina A (mg)-Eq)	0,8	+0,3
Witamina D (mg)	5,0	+5,0
Witamina E (mg)	12	+2,0
Witamina B1 (mg)	1,1-1,2	+ 0,3
Witamina B2 (mg)	1,5	+0,3
Witamina B6 (mg)	1,6	+1,0
Witamina B12  (ug)	5,0	+1,0
Kwas foliowy (ug)	400	+400
Witamina C (mg)	75	+25

Suplementacja w ciąży

Jak widać, w trakcie ciąży podaż energii, składników podstawowych i  witamin wzrasta. Zapotrzebowanie to powinno być w miarę możliwości pokrywane naturalnymi produktami, ściśle określonymi jakościowo i ilościowo. Suplementacja preparatami farmaceutycznymi jest zalecana w przypadku:

• kwasu foliowego na 6 miesięcy przed zajściem w ciążę lub minimum na 6 tyg. poprzedzających zapłodnienie, aż do końca 2 trymestru ciąży:
  • Jeśli ciężarna nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania dietą,
  • Ma niedokrwistość megaloblastyczną,
  • Jest otyła i ma zaburzenia wchłaniania.
• witaminy D₃, jeśli ciężarna pochodzi z obszarów o małym nasłonecznieniu lub jeśli ze względów kulturowych jest zmuszona zakrywać większość swego ciała.

Suplementacja farmaceutyczna pozostałych składników stwarza kobiecie ciężarnej poczucie fałszywego bezpieczeństwa, ponieważ pod wpływem reklamy niektórzy sądzą, że preparat witaminowo-mineralny może zastąpić właściwą dietę. Nie ma jednak nic bardziej mylnego. Wskazane jest propagowanie żywienia bogatego w niezbędne składniki naturalne, które jest zbilansowane w porównaniu do zapotrzebowania (tak, aby nie doprowadzić do nadmiaru czy niedoboru, który może być szkodliwy).

Produkty zalecane

Jeśli chodzi o produkty, które można zalecić ciężarnej, to jest to bardzo szeroka gama, którą dostosowuje się również do upodobań ciężarnych.

Mogą to być: mięso, ryby, produkty z pełnego ziarna (pieczywo razowe, pełnoziarniste na zakwasie, makaron i ryż brązowy, dziki), masło, tłuszcze roślinne: oleje, oliwy, chudy nabiał naturalny: mleko, kefiry, maślanki, jogurty, jaja, kiełki, orzechy, owoce suszone, warzywa liściaste, świeże owoce i warzywa.

Produkty te powinny być spożywane w częstych, ale małych posiłkach. Ciężarne powinny ograniczyć kawę i herbatę, które zmniejszają wchłanianie wapnia, magnezu i żelaza, unikać produktów wzdymających i słodyczy, które zawierają dużo kalorii, tłuszczu i cukru, a zero wartościowych składników.

Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na produkty zdecydowanie NIEZALECANE, które mogą zawierać pasożyty, pierwotniaki i szkodliwe dla płodu substancje Są to:

• Surowe mięso- np. w postaci tatara czy np. tzw. szynek długodojrzewających (one także są surowe) czyli np. serrano i szynka szwarclandzka,
• surowe ryby (sushi),
• niemyte warzywa,
• sery niepasteryzowane – większość gatunków serów pleśniowych (np.Camembert), ser feta, oscypek,
• owoce morza,
• surowe jaja – np. w kogel mogel czy tiramisu
• Wątróbka
• wędlin i wędzonych ryb – wędzone produkty zawierają substancje rakotwórcze;
• sztuczne słodziki
• alkohol.

Komu potrzebny dietetyk w czasie ciąży?

Każda kobieta powinna być pod opieką lekarza. Na pomoc dietetyka powinny się zdecydować:

• Osoby mające problem z zajściem w ciążę,
• Mające znaczne odchylenia od należnej masy ciała podczas ciąży,
• Nieadekwatny lub nadmierny przyrost masy ciała podczas ciąży,
• Ciężarne poniżej 15 roku życia lub powyżej 35 roku życia,
• Mające społeczne, ekonomiczne, psychologiczne oraz inne czynniki ograniczające odpowiednie żywienie,
• Które urodziły dziecko hipotroficzne w przeszłości lub obecnie,
• Chore na choroby przewlekłe (m.in. cukrzycę),
• W ciąży wielopłodowej,
• Z nieprawidłowymi wynikami laboratoryjnymi,
• Z chorobami przewodu pokarmowego.

Chcesz wiedzieć więcej – zobacz dział: żywienie w ciąży i karmieniu piersią