Kava Kava to roślina o nazwie pieprz metystynowy (Piper methysticum). Nazwa rośliny może być myląca. Nie ma ona nic wspólnego z napojem o nazwie kawa, rośliną kawowca ani pieprzem. Jest to wieloletni krzew należący do rodziny pieprzowatych. Posiada duże liście o sercowatym kształcie i pędy rosnące nawet do 5 metrów wysokości. Nazwa “Kava” pochodzi od polinezyjskiego słowa “ava”, co znaczy gorzki. Pieprz metystynowy pochodzi z wysp Pacyfiku, gdzie używany jest do sporządzania napoju oraz zewnętrznych okładów. W Oceanii napój ten ma znaczenie duchowe, lecznicze i społeczne. Dodatkowo Kava Kava spożywana jest także jako napój rekreacyjny ze względu na lekki efekt odurzający. Od niedawna pieprz metystynowy jest sprzedawany w skoncentrowanej postaci w lekach ziołowych. Stosuje się go w leczeniu lęku i bezsenności.
Kava Kava w kulturze i prawie Vanuatu
W Vanuatu pieprz metystynowy ma tak duże znaczenie, że w 2002 r. została wydana ustawa o jego ochronie i sprzedaży – KAVA ACT No. 7 of 2002. Ustawa zawiera m.in. informację o obowiązkowych uprawach ekologicznych, sprzedaży na rynku lokalnym i eksporcie poza kraj. W Ustawie Kava jest identyfikowana w różnych odmianach i podzielona na kategorie. Są to m.in. odmiany szlachetne , lecznicze, odmiany dwudniowe (zdolne do odurzenia przez dwa dni i objęte zakazem eksportu) oraz odmiany wichmannii (Piper wichmannii, odmiana dzika zakazana w eksporcie). Akt zawiera również informację o karze za naruszenie przepisów ustawy. Jeśli ktoś popełni przestępstwo związane z uprawą bądź sprzedażą Kava Kava, zagrożony jest karą grzywny nieprzekraczającą 500 000 VT lub pozbawieniem wolności na okres nieprzekraczający 3 miesięcy albo jednym i drugim.
Chociaż dwudniowa Kava jest czasami używana do celów ceremonialnych lub leczniczych, “szlachetna” Kava jest jedynym rodzajem spożywanym przez mieszkańców wysp Pacyfiku w sposób rutynowy.
Ze względu na bezpieczeństwo spożywania Kava Kava bardzo ważna jest jakość rośliny oraz prawidłowe jej przetwarzanie. Głównymi kryteriami tych parametrów są: chemotyp, całkowita zawartość kawalaktonów, metoda przygotowania i rozcieńczania, część użytej rośliny oraz użycie suchego lub świeżego materiału.(Pantano et al.,2016)
Sposób tworzenia naparu z Kava Kava
Mieszkańcy wysp Pacyfiku najpierw mielą korzenie rośliny na pastę lub drobną mąkę. Mielenie to było tradycyjnie wykonywane przez żucie korzeni i wypluwanie ich. Obecnie wykonuje się to ręcznie. Następnie pastę miesza się z wodą w specjalnych workach z siateczki, odcedza i konsumuje.
Skład chemiczny
Piper methysticum swoje relaksujące i lecznicze właściwości zawdzięcza substancjom bioaktywnym. Są to lipofilowe pochodne laktonów, kawalaktony (m.in. kawaina, dihydrokawaina, metystycyna, dihydrometystycyna, jangonina i demetoksyjangonina). Mają one działanie podobne do alkoholu, takie jak relaksacja, gadatliwość i euforia, przy zachowaniu jasności umysłu (National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2018).
Zawartość kawalaktonów największa jest w korzeniach i zmniejsza się stopniowo wzdłuż rośliny w górę. Dzięki temu napary z korzenia rośliny zawierają dużo substancji bioaktywnych. Dodatkowo każda odmiana pieprzu metystynowego ma inny skład tych sześciu kawalaktonów. To właśnie ta kompozycja powoduje zróżnicowanie efektów między szczepami. Z tego wynika problem spożywania niewłaściwych odmian rośliny. Wielu dostawców Kavy sprzedaje odmiany, których nie piją rdzenni mieszkańcy Pacyfiku. Niektórzy sprzedawcy nie zdają sobie sprawy z różnic. Inni po prostu nie dbają o to, aby w pełni dostarczać korzyści, jakie Kava ma do zaoferowania. Dlatego zaleca się picie wyłącznie Kavy, która jest wyraźnie określona jako „szlachetna” lub „do codziennego użytku”.
Pieprz metystynowy zawiera także nieznaczne ilości chalkonów (flawokawainy A, B i C) i alakaloidy (awainę, pipermetystynę).(Pantano et al.,2016)
Tradycje związane z piciem naparu Kava Kava
Kiedyś picie Kavy na wyspach Oceanii było święte, a jej używanie ograniczało się jedynie do określonych klas społecznych, takich jak kapłani czy wodzowie. Dodatkowo w wielu regionach napar z pieprzu metystynowego przysługiwał tylko mężczyznom. Natomiast niezmienny jest fakt, że napary z korzenia tej rośliny spożywane były zawsze podczas ceremonii i uroczystości, co stanowiło tradycyjny rytuał. Kava kava od lat stosowana była i jest jako zamiennik alkoholu. Jej niezmiernym atutem jest brak agresywnych zachowań u ludzi, którzy ją spożywają. Stąd także wywodzi się słynne hawajskie powiedzenie:
The man who drinks Kava is still a man, but the man who drinks liquors becomes a beast
Co dosłownie oznacza – Człowiek, który pije Kavę, nadal jest człowiekiem, ale człowiek, który pije trunki, staje się bestią.
Właściwości pieprzu metystynowego
Napary z Kava Kava spożywane są w celach relaksacyjnych, leczniczych i kulturowych. Działanie relaksacyjne polega na rozluźnieniu mięśni i poprawie nastroju. W działaniu tym pośredniczy układ limbiczny, czyli część mózgu powiązana z emocjami.
Kava Kava wpływa także na poprawę jakości snu i ułatwia zasypianie, dlatego znajduje zastosowanie w leczeniu bezsenności. Na lecznicze wykorzystanie Kavy składa się działanie przeciwlękowe, przeciwbólowe i przeciwdrgawkowe. Pieprz metystynowy stosowany jest także jako lek w objawach zespołu napięcia przedmiesiączkowego i w stresie. Dodatkowo uważany jest za środek przeciwdepresyjny, ponieważ korzystnie wpływa na samopoczucie. Dodatkowo leczy wspomniane wcześniej stany lękowe. Kiedyś napary z Kavy stosowane były także na brodawki i w leczeniu astmy. (Petersen,Tang,Fields,2019)
Działanie pieprzu metystynowego na organizm zależy od aktywności farmakologicznej rośliny. Jak pokazują badania, wpływ na nią ma kilka czynników. Należą do nich stężenie, rodzaj preparatu, zawartość kawalaktonów i zastosowana odmiana. O pieprzu metystynowym warto także wiedzieć, że nie powoduje uzależnienia. Dlatego często jest stosowany u ludzi po przebytym odwyku alkoholowym lub narkotykowym.
Jeśli chodzi o produkty Kava Kava, należy je uznać za bezpieczne w dawce 100 mg/kg/dobę. Natomiast sugerowana dawka w leczeniu niepokoju to 105 do 210 mg dziennie przez trzy do czterech tygodni. (National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2018)
Możliwe działania niepożądane
Najczęstszymi działaniami niepożądanymi Kava są bóle i zawroty głowy, senność, depresja, biegunka oraz czasami objawy dermatologiczne.(National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2018) Istnieją również przeciwwskazania do jej stosowania mianowicie: nadwrażliwość na kawalaktony, ciąża i karmienie piersią.
Szkodliwość
Kiedy Kava Kava stała się popularna na całym świecie, narodziło się wiele obaw dotyczących jej bezpieczeństwa. Szczególne znaczenie miało opublikowanie doniesień o rzekomej hepatotoksyczności rośliny. Częstość występowania działań niepożądanych przez Kava Kava, zwłaszcza uszkodzenia wątroby, nie jest do końca znana.
Na podstawie zgłoszonych przypadków szacunkowa częstość klinicznie widocznego uszkodzenia wątroby spowodowanego pieprzem metystynowym jest mniejsza niż 1: 1 000 000 dawek dobowych. Uważa się jednak, że spontaniczne zgłoszenia obejmują mniej niż 1% poważnych zdarzeń niepożądanych, które są związane ze stosowaniem suplementów diety.
W literaturze opublikowano lub omówiono od 50 do 100 przypadków klinicznie jawnego uszkodzenia wątroby. (National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2018). Dodatkowo ekstrakty wykonane przy użyciu rozpuszczalników organicznych wykazują dużo bardziej negatywny wpływ na komórki wątroby niż ekstrakty wodne. (Petersen et al.,2019)
Badania hepatotoksyczności związanej z pieprzem metystynowym są skomplikowane przez różne czynniki, które są wspólne dla produktów ziołowych. Obejmują one: istniejące schorzenia wątroby, jednoczesne stosowanie leków lub innych produktów ziołowych, sfałszowanie produktu, niewłaściwe stosowanie i możliwe zanieczyszczenie.
Inne zakłócające czynniki specyficznie związane z rośliną Kava Kava obejmują brak kontroli jakości na poziomie producenta (niewłaściwa odmiana, jakość roślin, użyte części roślin i zanieczyszczenia pleśnią) oraz poziom produkcji (zawartość i profil kawalaktonów, użycie rozpuszczalników, zanieczyszczenia metalami i toksynami. (Teschke, X. Qiu, Lebot, 2011)
Kliniczne przypadki hepatotoksyczności wywołanej Kava Kava sugerują najczęściej immunoalergiczną patogenezę. Stosowanie innych ziół lub leków hepatotoksycznych stanowi największy problem, który może zafałszować wspomniane wyniki badań. Leczenie ciężkości uszkodzenia wątroby waha się od przejściowego i umiarkowanego wzrostu aktywności enzymów, przez objawowe ostre zapalenie wątroby do ostrej niewydolności wątroby. W większości przypadków uszkodzenie wątroby ustępuje w ciągu 1 do 3 miesięcy od odstawienia produktu ziołowego, ale jeśli rozwinie się bardzo ostre zapalenie wątroby, może być wymagany przeszczep wątroby. Ponowna próba podawania ekstraktów z rośliny prowadzi do szybkiego nawrotu choroby i należy jej unikać.(National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases,2018)
Kto powinien zachować szczególną ostrożność?
Szkodliwy wpływ na organizm pieprzu metystynowego powstaje w głównej mierze przez interakcję z innymi substancjami. Szczególną ostrożność muszą zachować:
- Pacjenci przyjmujący leki metabolizowane przez CYP2C9 lub CYP2C19
- pacjenci stosujących leki działające depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak benzodiazepiny lub alkohol, ze względu na zwiększone ryzyko senności i depresji odruchów motorycznych. (Asher,Corbett,Hawake,2017)
Legalność w Polsce i na świecie
Od 2002 roku produkty Kava Kava były wycofywane z rynku w Australii, Europie i Stanach Zjednoczonych ze względu na ich potencjalne działanie hepatotoksyczne. Jednak późniejsze badania dowodzące braku dowodów łączących pieprz metystynowy z hepatotoksycznością spowodowały uchylenie zakazów w tych krajach. (Petersen et al.,2019)
Obecnie pieprz metystynowy można zakupić w sklepach spożywczych i internetowych. Dodatkowo w wielu miejscach na świecie istnieją lokale, tzw Kava Bary, w których serwuje się napoje i produkty przygotowane ze sproszkowanych korzeni szlachetnych Kava Kava. Występują one oczywiście głównie w miejscu jej oryginalnego pochodzenia, ale są też obecne w USA i innych krajach.
Jeśli chodzi o Polskę to była ona jedynym krajem w UE zakazującym stosowania Kava Kava przez długi okres. Pieprz metystynowy został wprowadzony na listę środków odurzających grupy I-N (substancje o dużym potencjale uzależniającym, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych) na mocy USTAWY z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. W ustawie zawarte zostały rośliny żywe Kava Kava, susz, nasiona, wyciągi oraz ekstrakty.
W roku 2016 w uchwale nr 16/2016 zespół ds. oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych zarekomendował o usunięcie pieprzu metystynowego z wykazu środków odurzających.
W uchwale powołano się na toksyczność Kava Kava jedynie w wypadku przyjmowania dużych dawek przez długi okres czasu, a także interakcji rośliny z innymi lekami. Ostatecznie dopiero w 2018 r. na mocy ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ZDROWIA z dnia 17 sierpnia 2018r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych Kava Kava została usunięta z listy substancji odurzających.
Podsumowanie
Kava kava to tropikalny, wiecznie zielony krzew o wielu właściwościach zdrowotnych i rekreacyjnych. Kulturowe wykorzystanie tego krzewu na wyspach Oceanii ze względu na jego korzyści spowodowało, że został rozpowszechniony na całym świecie. Spożywanie naparów z tej rośliny odpręża, jednocześnie nie otumania i pozwala zachować jasność umysłu.
Swoje właściwości lecznicze i relaksacyjne roślina zawdzięcza kawalaktonom, czyli substancjom bioaktywnym, których do tej pory w kava kava odkryto aż osiemnaście. Obecność kawalaktonów, długotrwałe stosowanie Kava Kava na wyspach Pacyfiku oraz badania rośliny pokazują, że istnieje wiele korzyści z jej stosowania. Niemniej osoby, u których występują przeciwskazania oraz ludzie przyjmujący leki, mogące wpływać na interakcje z pieprzem metystynowym powinny koniecznie jej spożywanie skonsultować z lekarzem.
Bibliografia:
- G.E.Petersen, Y.Tang, C.Fields.(2019).Chemical and in vitro toxicity analysis of a supercritical fluid extract of Kava kava (Piper methysticum). Journal of Ethnopharmacology.Elsevier. Volume 235(2019), Pages 301-3
- F.Pantano, R.Tittarelli,G. Mannocchi, S. Zaami, S. Ricci, R. Giorgetti,D. Terranova,F. P. Busardò, E. Marinelli. (2016). Hepatotoxicity Induced by “the 3Ks”: Kava, Kratom and Khat. International Journal of Molecular Sciences. 2016 Apr; 17(4): 580
- G.N.Asher,A.H.Corbett, R.L.Hawake .(2017).Herbal Dietary Supplement-Drug Interactions. 15;96(2):101-107
- R.Teschke,S.X.Qiu,V.Lebo. (2011).Herbal hepatotoxicity by kava: Update on pipermethystine, flavokavain B, and mould hepatotoxins as primarily assumed culprits. Digestive and Liver Disease. Elsevier.
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases.(2018). LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury. Kava Kava.
