Jako społeczeństwo zachodnie spieramy się w wielu kwestiach. W niczym nie jesteśmy tak zgodni, jak w ograniczaniu dzieciom dostępu do używek, w tym kawy. O ile nikogo nie zdziwi kilkuletni maluch popijający w kawiarni obok mamy coca-colę, wyobraźcie sobie tego malucha z filiżanką cappuccino lub małej czarnej. Taki widok większość z nas wprawiłby w duży szok. Tymczasem są kraje, w których inicjacja kawowa odbywa się już u kilkuletnich dzieci. W Kolumbii po obiedzie dzieciom serwuje się napar kawowy z mlekiem. Co prawda nie tak mocny, jak dla dorosłych, ale co kawka to kawka. W naszej szerokości geograficznej zabraniamy małym dzieciom pić kawę. Kiedy jest ten magiczny wiek, gdy bez wyrzutów sumienia i poczucia winy, zabieramy naszą pociechę na wspólną kawę? Jak to wygląda w różnych miejscach na świecie? Czy powinniśmy wpadać w panikę i szukać lekarza, gdy spuszczony na chwilkę z oka malec upije porządny łyk naszego latte czy cappuccino? Zapraszam do przeczytania artykułu.
Dzieci i kofeina. Co mówią na ten temat eksperci?
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, na swojej stronie internetowej podaje informację: ,,Pojedyncze dawki kofeiny, uważane za nieistotne dla dorosłych (3mg/kg m.c.) można podawać również dzieciom, ponieważ ,,wskaźnik klirensu” u dzieci i młodzieży jest co najmniej taki sam jak u dorosłych…”
Wskaźnik klirensu to po prostu współczynnik oczyszczania, czyli pozbywania się danej substancji z organizmu. Oznacza to, że organizm dziecięcy zmetabolizuje kofeinę w podobnym czasie co organizm dorosłego człowieka. I w tym samym dokumencie mamy zaproponowany poziom dopuszczalnego spożycia kofeiny przez dzieci i młodzież: 3mg/kg/m.c./dobę.[5]
Jednak grupa ,,dzieci i młodzież” stanowi grupę bardzo różnorodną, dlatego posługując się siatkami centylowymi, sprawdziłam, jakie są dopuszczalne poziomy spożycia kofeiny dla dzieci o różnej masie ciała:
Tabela 1. Bezpieczny poziom spożycia kofeiny dla dzieci o różnej masie ciała [5]
| Wiek | Masa ciała | Bezpieczny poziom spożycia kofeiny |
| 3-4 lata | 16 kg | 48 mg |
| 8-9 lat | 30 kg | 90 mg |
| 12-13 lat | 45 kg | 135 mg |
| 15-16 lat | 65 kg | 195 mg |
Oczywiście masa ciała dzieci w poszczególnym wieku może się różnić i zawsze musimy sprawdzić tę wartość indywidualnie, uwzględniając parametry danego dziecka. Powyższą tabelę porównamy teraz do zawartości kofeiny w różnych spożywanych przez dzieci oraz w kawie:
Tabela 2. Zawartość kofeiny w wybranych napojach oraz produktach [5]
| Filiżanka espresso (60 ml) | 80 mg |
| Kubek naparu z czarnej kawy (200 ml) | 90 mg |
| Kubek czarnej herbaty (250 ml) | 50 mg |
| Puszka coca-coli (355 ml) | 40 mg |
| Puszka energy drinka (250 ml) | 80 mg |
| 1/2 tabliczki mlecznej czekolady (50 g) | 10 mg |
Zobaczmy, że o ile wypicie kubka herbaty pokryje dopuszczalną dawkę kofeiny dla dziecka 3-letniego, o tyle 8-latek mógłby wypić małą czarną i nie stanowiłoby to zagrożenia dla jego zdrowia. Pamiętajmy jednak o dwóch ważnych rzeczach:
- zawartość kofeiny w poszczególnych produktach może się różnić w zależności od miejsca uprawy kawy, herbaty, czy kakao, odmiany, sposobu zaparzania itp.
- proponowana dopuszczalna dawka kofeiny dotyczy dawki pojedynczej. To znaczy, że wypita jednorazowo przez 8-latka kawa nie będzie oddziaływać negatywnie na jego zdrowie. Natomiast gdyby ten 8-latek pił taką kawę codziennie, sytuacja wygląda zgoła inaczej i jest bardziej złożona. Ponieważ kofeina może wpływać na gorsze przyswajanie wapnia, a zatem oddziaływać negatywnie na rozwój kości, prowadzić do zaburzeń snu czy uzależnienia. [10]
Kiedy zatem możemy pozwolić naszemu dziecku na picie kawy?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Nie ma takiego magicznego wieku, kiedy nasze dzieci mogą zacząć pić kawę. Myślę, że musimy wówczas odpowiedzieć sobie na pytanie: czy nasze dziecko musi pić kawę? Kofeina nie jest składnikiem diety niezbędnym dla rozwoju młodych organizmów.
Kofeina to nie tylko kawa i jeżeli do wszystkich źródeł kofeiny popularnych wśród europejskiej młodzieży i dzieci dodamy jeszcze regularne picie kawy lub kilku kaw dziennie, może dojść do przekroczenia maksymalnej dziennej dawki. Np. dla nastolatków maksymalna dzienna dawka spożycia kofeiny wynosi: 100-125 mg. Pamiętajmy, że źródła kofeiny to również:
- napoje energetyczne
- czekolada i kakao
- herbata
- napoje gazowane np. cola
- niektóre przekąski czy batony
Naukowcy zwracają uwagę na korelację pomiędzy regularnym spożywaniem kofeiny wśród dzieci i młodzieży a cyklem snu [12]. Jak wiadomo, sen w okresie wzrastania i dojrzewania pełni funkcję kluczową dla fizjologii organizmu. Regularne spożywanie kofeiny może zaburzać cykl snu. Powodować niedobory snu, problemy z wysypianiem się, odwrócenie cyklów snu, w konsekwencji problemy z koncentracją, nauką, skupieniem w ciągu dnia, zaburzeniami odporności.
Nie pominę również faktu, że od kawy możemy się uzależnić. Potwierdza to metaanaliza Juliano i Griffithsa z 2004 roku, w której naukowcy dokonali przeglądu 57 badań [10]. Jestem na to doskonałym przykładem: zaczęłam pić kawę codziennie rano, w wieku około 15-16 lat, biorąc przykład z rodziców. Była to kawa bez dodatku mleka i cukru. Od niespełna 15 lat piję kawę regularnie i jestem pewna, że jestem od niej uzależniona. Gdy okazyjnie zdarza mi się dłużej pospać (zwykle piję kawę o 7-8 rano), wówczas budzę się z bólem głowy, co jest prawdopodobnie symptomem uzależnienia, gdyż przesypiam godzinę, o której zazwyczaj przyjmuję dawkę kofeiny.
Zauważyłam też, że z biegiem lat, pijam coraz mocniejszą kawę, co z kolei może być odpowiedzią na tolerancję na kofeinę, którą mój organizm rozwinął. Staram się ograniczać ilość wypijanej kawy w ciągu doby, natomiast muszę używać do tego mojej silnej woli i robię to tylko ze względu na świadomość, którą posiadam w tej kwestii. Zauważyłam, że wówczas lepiej śpię. Podobne odczucia mieli także badani zespołu Hughesa i wsp. którzy po odstawieniu kofeiny odczuwali ból głowy, zmęczenie i spadek nastroju. Regularne spożywanie kofeiny prowadzi do rozwoju tolerancji na tę substancję, co potwierdzają badania O’Connora i wsp.
Przechodząc do meritum, uważam, że należy maksymalnie opóźniać czas kawowej inicjacji. Jest zwyczajnie więcej do stracenia niż do zyskania w przypadku młodych, rozwijających się i dojrzewających organizmów. Zaburzenia snu, potencjalne ryzyko uzależnienia i rozwinięcia tolerancji, brak ustalonych bezpiecznych dawek, negatywny wpływ na procesy rozwojowe – myślę, że to wystarczająca ilość powodów.
Jednak nie we wszystkich krajach mamy drżą na myśl o wypiciu kawy przez swoje dzieci.
Gdzie na świecie dzieci piją kawę?
Na przykład we wspomnianej we wstępie Kolumbii, jak twierdzi Acilyz Katell Caro Fontalvo, bohaterka jednego z odcinków cyklu programu Mama dookoła świata, transmitowanego przez DDTVN, którego autorką była Katarzyna Chrzanowska-Kozioł.[15] Kolumbijka mieszkająca w Polsce, opowiada o różnicach w wychowywaniu dzieci w Polsce i w Kolumbii. Jedną z tych różnic jest podawanie kawy małym dzieciom. Kobieta opowiada o tym, że w Kolumbii kawę dodaje się już do dziecięcych butelek z mlekiem, czyli chodzi tutaj o naprawdę małe dzieci. Jest również bardzo zdziwiona, że dzieci w Polsce pijają herbatę. Dla Kolumbijek picie kawy w ciąży, czy podczas karmienia dziecka, nie stanowi żadnego dylematu i nie podlega ograniczeniom, natomiast w Europie wygląda to inaczej. EFSA rekomenduje kobietom z tej grupy ograniczenie kofeiny do 200 mg/dobę, co odpowiada dwóm filiżankom kawy.
Kolejny kraj, w którym nikogo nie dziwi widok dziecka popijającego kawę to Etiopia. Dzieci dostają tam rozwodniony kawowy napar. Można przypuszczać, że jest to związane z powszechnymi w tym kraju uprawami kawy. Ludzie uprawiają tam kawę przy swoich domach, często są to niewielkie uprawy. Ziarna, które nie kwalifikują się do sprzedaży, kobiety suszą, wypalają i parzą. Na rytuał picia kawy schodzi się cała rodzina i znajomi.
W Albanii natomiast młodzi ludzie, do której zaliczają się nawet 14-latkowie, kupują w kawiarniach około 75 kaw miesięcznie. [14] Można więc stwierdzić, że picie kawy wśród młodzieży jest tam powszechne.
Również w Gwatemali picie kawy przez dzieci jest integralną częścią kultury, codziennym zwyczajem związanym z lokalną tradycją. [13]
We wszystkich tych krajach picie kawy przez dzieci zostało zapoczątkowane raczej na długo przed uporządkowaniem wiedzy o kawie, kofeinie i jej oddziaływaniu na ludzką fizjologię. Wydaje mi się, że mijające lata i coraz łatwiejszy dostęp do eksperckiej wiedzy na temat odżywiania powoli będzie niwelował takie zwyczaje nawet w społeczeństwach silnie kolektywnych.
Kawa alternatywna
Coś dla najmłodszych!
Spienione mleko
Babyccino – czyli po prostu spienione, ciepłe mleko. Możemy oprószyć cynamonem lub odrobiną kakao. Taką kawkę dzieci mogą wypić wspólnie z rodzicami. Nie musimy im przecież mówić, że w ich „kawie” nie ma kawy ;)
Kawa zbożowa
Też dla najmłodszych. Dostępna obecnie w wielu wariantach smakowych, do przyrządzenia na mleku, napoju roślinnym lub wodzie. Na zimno i na ciepło. Nie zawiera kofeiny, a w smaku przypomina mleczną kawę. Czytajmy jednak etykiety, ponieważ może zawierać sporą dawkę cukru, więc najlepiej na tle przeróżnych wariantów wypada klasyczna kawa zbożowa.
Kawa bezkofeinowa
Dobra propozycja dla starszych dzieci, które smak kawy poznały i polubiły. Zawiera minimalną ilość kofeiny, a w smaku nie różni się od zwyczajnej kawy.
A jeżeli jesteśmy rodzicami starszego nastolatka, które nie akceptuje żadnej z powyższych opcji, a kawę chce pić, zachęćmy do picia kawy z dodatkiem mleka, a nawet mleka z kawą ;). Ponieważ taki dodatek równoważy stymulowaną przez kofeinę utratę wapnia z moczem. [11] Choć jest ona niewielka, w grupie młodzieży często występują niedobory tego pierwiastka, a jest on kluczowy dla prawidłowego rozwoju układu kostno-stawowego.
Podsumowanie
Choć ostatnie lata obfitują w badania potwierdzające prozdrowotne działanie kawy, dotyczą one osób dorosłych. Kofeina to substancja chemiczna oddziałująca na układ nerwowy i należy kontrolować jej podaż. Postarajmy się oddzielić w swojej świadomości regularne picie kawy od jednorazowego wypicia kawy przez dzieci, ponieważ są to dwie różne sytuacje, które różnią się od siebie skutkami dla ich zdrowia. Kofeina oddziałuje na układ nerwowy, który w przypadku dzieci i młodzieży pozostaje cały czas w toku rozwoju. Jednocześnie pamiętajmy, że kofeina to nie tylko kawa i zwróćmy uwagę czy nasze pociechy nie nadużywają jej z innych źródeł.
Bibliografia:
- Daniele Wikoff, Brian T. Welsh, Rayetta Henderson i wsp. 2017. Systematic review of the potential adverse effects of caffeine consumption in healthy adults, pregnant woman, adolescences and children. Food and Chemical Toxicology. 109 (1) str. 585-648
- Amy M Branum, Lauren M Rossen, Kenneth C Schoendorf, 2014. Trends in Caffeine Intake Among US Children and Adolescents. Pediatrics 10;133(3) str. 386-393
- Jack James, William J Warzak, Jennifer L. Temple, 2011. Caffeine Use in Children and Adolescents. Journal of Caffeine Research. 1(4) str. 195-199
- Aiyong Cui, Peilun Xiao, Jing He, Zhigiang Fan, Mengli Xie, Long Chen, Yan Zhuang, Hu Wang, 2023. Association between caffeine consumption and bone mineral density in children and adolescent: Observational and Mendelian randomization study. Plos One 29; 18(6)
- Caffeine. European Food Safety Authority
- Yeyetzi C Torres- Ugalde, Angelica Romero-Palencia, Alma D Roman-Gutierrez, Deyanira Ojeda-Ramirez, Rebeca M Guzman-Saldana. 2020. Caffeine Consumption in Children: Innocious or Deleterious? A systematic review. Environmental Research and Public Health 5; 17(7)
- Han Zhang, Zu Xhan Lee, Angi Qiu. 2021. Caffeine Intake And Cognitive Functions In Children. Psychopharmacology 29; 237 (10) str. 3109-3116
- Simone Capetti, Piacentino Daria, Gabriele Sani, Mariarosaria Aromatario, 2015. Current Neuropharmacology 13 (1) str. 71-88.
- Gareth Richards, Andrew Smith, 2015. Caffeine consumption and self- assesed stress, anxiety, and depression in secondary school children. Journal of Psychopharmacology. 29 (12) str. 1236-1247
- L.M Juliano, Roland R Griffiths, 2004. A critical review of caffeine withdrawal: empirical validation of symptoms and signs, incidence, severity, and associated features. Psychopharmacology 176 (1) 1-29.
- Jolanta Dardzińska, Hanna Chabaj- Kędroń, Sylwia Małgorzewicz. 2016. Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna- metody profilaktyki. Hygeia Public Health 51 (1) str. 23-30.
- 12.Jennifer L Temple, 2009. Caffine use in children: what we know, what we have left to learn, and why we should worry. Neuroscience&Biobehavioral Reviews. 20; 33(6) str. 793-806
- Pobrane z: https://www.youtube.com/watch?v=5v7pBoNZWV4
- Pobrane z: https://mojasaranda.pl/poradniki/kawa-w-albanii/
- Pobrane z: https://dziendobry.tvn.pl/styl-zycia/w-kolumbii-dzieci-pija-kawe-i-skrapia-sie-je-woda-kolonska/
