Strefa dla zalogowanych >Kwas foliowy
Kwas foliowy – znaczenie i występowanie w żywności
Kwas foliowy (inaczej witamina B9) należy do grupy związków określanych mianem folianów. Związki te różnią się między sobą budową chemiczną, a witamina B9 jest formą najlepiej przyswajalną. Organizm człowieka nie jest w stanie sam jej syntetyzować, dlatego istotne jest, aby była dostarczana w odpowiedniej ilości wraz z dietą.
Straty kwasu foliowego
Kwas foliowy jest związkiem wrażliwym na promienie UV, długie przechowywanie oraz obróbkę termiczną (wypiekanie chleba obniża zawartość kwasu foliowego o ok. 20-30%, gotowanie o 40-70%). Aby uniknąć strat kwasu foliowego, warzywa i owoce należy przechowywać w miejscu ciemnym i spożywać je w postaci surowej oraz ograniczyć obróbkę termiczną do koniecznego minimum i tak przygotowane produkty spożywać od razu po podaniu.
Biodostępność kwasu foliowego
Przyswajalność kwasu foliowego zależy od szeregu czynników, do których zaliczymy przede wszystkim: rodzaj spożytego produktu (surowy czy poddany obróbce termicznej), stopień w jakim produkt spożywczy został przetworzony, prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego (trawienie, wchłanianie), występujące choroby oraz stosowanie używek i leków. Warto pamiętać, aby produkty bogate w kwas foliowy łączyć z produktami będącymi źródłem m.in. witaminy C, B12, żelaza i cynku, które poprawiają jego wykorzystanie.
Naturalne źródła
Foliany występują przede wszystkim w produktach roślinnych, choć niektóre produkty zwierzęce również mogą dostarczać pewnych ich ilości. Najlepszym źródłem kwasu foliowego są przede wszystkim zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, drożdże, żółtko jaja kurzego oraz orzechy.
Tabela przedstawia zawartość kwasu foliowego w µg / 100 g produktu.
| szpinak | 193 |
| fasola biała (nasiona suche) | 187 |
| pietruszka (korzeń) | 180 |
| pietruszka (liście) | 170 |
| żółtko jaja kurzego | 152 |
| groch (nasiona suche) | 151 |
| szparagi | 150 |
| brukselka | 130 |
| jarmuż | 120 |
| brokuły | 119 |
| migdały | 96 |
| awokado | 62 |
Naturalny czy syntetyczny kwas foliowy?
Istotna jest przede wszystkim biodostępność folianów – kwas foliowy pochodzący z produktów spożywczych przyswaja się w ok. 50-80 %, przy czym kwas foliowy syntetyczny przyswaja się całkowicie. W miarę możliwości witaminy i składniki mineralne powinniśmy dostarczać w sposób naturalny wraz z dietą. Istnieją jednak sytuacje, gdy zapotrzebowanie na kwas foliowy wzrasta. Dzieje się tak chociażby w okresie ciąży. Ze względu na dużą wrażliwość witaminy B9 i jej straty podczas przygotowywania posiłków, w stanach zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik zaleca się jego uzupełnianie poprzez suplementację.
Przyczyny i skutki niedoboru kwasu foliowego
- Niedostateczna podaż z dietą
- Zwiększone zapotrzebowanie organizmu
- Zaburzenia wchłaniania
- Zaburzone przemiany biochemiczne kwasu foliowego
- Stosowanie niektórych leków (przeciwpadaczkowe, środki antykoncepcyjne, zobojętniające kwas żołądkowy, przeciwbólowe)
Niedostateczna ilość witaminy B9 może przyczyniać się do rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej, zwiększa poziom homocysteiny we krwi oraz ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, może wpływać na rozwój niektórych typów nowotworów, ogranicza właściwe podziały komórkowe w organizmie oraz może przyczyniać się do zaburzeń neuropsychiatrycznych (depresja, psychozy). Dodatkowo niedobór kwasu foliowego w okresie ciąży niesie za sobą ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej płodu.
Znaczenie kwasu foliowego w wybranych stanach organizmu
Ciąża
Kwas foliowy jest składnikiem niezbędnym do wzrostu komórek rozwijającego się dziecka, szczególnie w pierwszych tygodniach ciąży, gdy kształtuje się cewa nerwowa. Jeśli dojdzie do jej niezamknięcia, rozwiną się wady w postaci deformacji czaszki i kręgosłupa. Zaleca się, aby kobiety w okresie rozrodczym oraz kobiety ciężarne spożywały kwas foliowy w ilości 400 µg/dobę.
Nowotwory
Niedobór kwasu foliowego może skutkować rozwojem nowotworów m.in. płuc, szyjki macicy, jajników i jelita grubego, ponieważ deficyt witaminy B9 wpływa na pękanie nici DNA, dochodzi do nieprawidłowej naprawy DNA oraz wzrasta częstość mutacji. Uwaga: najnowsze badania sugerują, że stosowanie wysokich dawek kwasu foliowego u osób obciążonych chorobą nowotworową może przyspieszać rozwój nowotworu.
Niedokrwistość megaloblastyczna
Wwyniku deficytu kwasu foliowego komórki układu krwiotwórczego mają obniżoną zdolność do biosyntezy prekursorów koniecznych do syntezy DNA, co powoduje erytropoezę megaloblastyczną, niedokrwistością makrocytarną, leukopenią i małopłytkowością.
Choroby układu sercowo – naczyniowego
Kwas foliowy jest niezbędny do przekształcenia homocysteiny do metioniny, jednak w przypadku jego niedoboru dochodzi do zaburzeń metabolicznych i jej gromadzenia w organizmie. Badania wykazały odwrotną korelację między poziomem homocysteiny i folianów we krwi. Deficyt kwasu foliowego powoduje wzrost poziomu homocysteiny, która powoduje uszkodzenia w śródbłonku naczyń krwionośnych przyczyniając się do rozwoju miażdżycy.
Zaburzenia neurodegeneracyjne
Podwyższone stężenie homocysteiny jest powiązanie z wystąpieniem zaburzeń neurologicznych, demencji. Deficyt kwasu foliowego ogranicza syntezę S-adenozylometioniny, której niedobór stwierdza się u osób z depresją oraz chorych na Alzheimera.
Piśmiennictwo:
- Czeczot H: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Hig Med. Dosw., 2008, 62, 405-419.
- Kapka-Skrzypczak L, Niedźwiecka J, Skrzypczak M, Wojtyła A: Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, 18(1), 65-69.
- Cieślik E, Kościej A: Kwas foliowy – występowanie i znaczenie. Probl Hig Epidemiol, 2012, 93(1), 1-7.
- Cieślik E, Gębusia A: Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health, 2011, 46(4), 431-436.
- Kunachowicz H, Nadolna I, Iwanow K, Przygoda B: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Wydanie V rozszerzone.
