Kwas foliowy – źródła i zapotrzebowanie dla kobiet w wieku rozrodczym

Kwas foliowy (in. foliany, folacyna, wit. B9, B11). Foliany są niezbędne do syntezy DNA, prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego, nerwowego. Nazwa foliany pochodzi od słowa foliage, ponieważ wszystkie ciemnozielone, liściaste warzywa obfitują w kwas foliowy [1, 2].

Kwas foliowy – źródła

Nazwa produktu	Ilość kwasu foliowego [mg]/100g
Wątróbka z kurczaka	590
Wątróbka wołowa	330
Wątróbka cielęca	240
Szpinak	193
Fasola biała	187
Pietruszka korzeń	180
Pietruszka natka	170
Płatki kukurydziane z witaminami i żelazem	170
Żółtko jaja kurzego	152
Groch nasiona suche	151
Szparagi	150
Brukselka	130
Jarmuż	120
Brokuły	119
Orzechy arachidowe	110

W powyższej tabeli, zostały zamieszczone wybrane produkty zawierające do 100 mg/100g kwasu foliowego. Grupą produktów zalecaną dla kobiet w ciąży, są w szczególności ciemnozielone warzywa. Źródłem folianów są także suche nasiona roślin strączkowych, produkty zbożowe i owoce. Należy zaznaczyć, że kwas foliowy wrażliwy jest na działanie wielu technik obróbki technologicznej (zwłaszcza gotowanie, duszenie), dlatego zaleca się jak najmniejsze przetwarzanie produktów obfitujących w kwas foliowy [1].

Produkty zbożowe, zwłaszcza fortyfikowane tj. np. płatki kukurydziane, są dobrym źródłem kwasu foliowego. W Polsce niewiele jest produktów fortyfikowanych, ponieważ nie jest to proces obowiązkowy. Z badań naukowych wynika, że na polskim rynku znajduje się około 160 produktów wzbogacanych folianami. Najczęściej fortyfikacji poddaje się produkty zbożowe, a także komercyjne soki/ napoje, słodycze [3]. Ilość dodawania kwasu foliowego do produktów spożywczych nie pozostaje bez znaczenia i jest regulowana prawnie na mocy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności. Jako, że wiele czynników technologicznych i środowiskowych (promieniowanie UV) powoduje straty folianów, dozwolona ilość dodawanego kwasu foliowego jest stosunkowo wysoka i wynosi do 100% zalecanego dziennego spożycia na 100 g lub 100 ml produktu spożywczego [4].

Duże ilości folianów zawarte są w wątróbce, czyli w produkcie niezalecanym dla kobiet w ciąży. Wątróbka zawiera bardzo duże ilości retinolu, który ma działanie teratogenne. Retinol często dodawany jest do produktów w procesie fortyfikacji oraz zawarty jest w suplementach, na co kobiety w ciąży muszą zwrócić szczególną uwagę. Istotnym źródłem retinolu mogą być niektóre kremy przeciwtrądzikowe, których nadmiar może powodować uszkodzenie płodu, dlatego zalecana jest ostrożność w stosowaniu takich kremów przez kobiety w wieku rozrodczym.

Orzechy arachidowe mogą zawierać szkodliwe dla zdrowia aflatoksyny, z uwagi na ten fakt, nie powinny stanowić dobrego źródła kwasu foliowego w diecie kobiet, które już zaszły w ciążę.

Prawidłowe i efektywne wykorzystanie kwasu foliowego zapewniają niektóre witaminy i składniki mineralne. Należą do nich: witamina C, B12, cynk oraz żelazo [2].

Kwas foliowy – zapotrzebowanie dla kobiet w wieku rozrodczym

Szacuje się, że organizm człowieka przyswaja połowę kwasu foliowego zawartego w produktach spożywczych. Syntetyczne foliany charakteryzują się większą przyswajalnością, dlatego kobiety starające się o dziecko oraz w trakcie ciąży powinny suplementować witaminę B9. Stopień przyswajalności na czczo kwasu foliowego wynosi 100%.

Stan fizjologiczny, wiek [lata] kobiet	Norma folianów [µg/d] na poziomie RDA
≥ 19	400
Ciąża	600
Laktacja	500

Kobiety na co najmniej 6 tygodni przed planowanym poczęciem powinny przyjmować dawkę 0,4 mg kwasu foliowego/ dzień. Suplementacja powinna być kontynuowana do końca drugiego trymestru ciąży. Kobiety będące w ciąży z otyłością o BMI powyżej 30, powinny przyjmować zwiększoną dawkę kwasu foliowego, która jest ustalana indywidualnie z ginekologiem. Niestety, jak wynika z badań, jedynie 23,6% kobiet w Polsce przyjmuje zalecaną dawkę kwasu foliowego w postaci suplementu przed ciążą.

Niedobór kwasu foliowego u kobiet w okresie ciąży zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej, dlatego obowiązkowo należy suplementować kwas foliowy przed ciążą oraz w trakcie ciąży [5].

Źródła:

Jarosz M., Bułhak- Jachymczyk B., Chabros E., Charzewska J., Chwojnowska Z., Figurska K. i in.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2011.
Peckenpaugh N.: Podstawy żywienia i dietoterapia, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2011.
Sicińska E, Pelc A.: Produkty wzbogacone jako potencjalne źrodło kwasu foliowego w żywieniu człowieka. Roczniki PZH, 2011, 62, 2.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności. Dziennik Ustaw z 2010 r. Nr 174 poz. 1184.
D. Świątkowska: Poradnik Żywienia Kobiet w Ciąży. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2013.