Likopen. Źródła i właściwości prozdrowotne

Dlaczego pomidory są czerwone? Gdzie, oprócz pomidorów można znaleźć likopen i czy ketchup zawiera go więcej niż surowy produkt? Jakie korzyści zdrowotne wynikają ze spożywania likopenu i jak zwiększyć jego działanie? O tym dowiesz się w artykule.

Czym jest likopen?

Czy wiesz, dlaczego pomidory są czerwone? Za ich kolor odpowiada likopen, czyli związek należący do karotenoidów. Nadaje on roślinom również żółtą i pomarańczową barwę. Likopen zazwyczaj kojarzony jest z pomidorami, bo to one są jego głównym źródłem w diecie. Jednak warto wiedzieć, w jakich produktach można go jeszcze znaleźć [1].

Źródła likopenu

W jakich produktach można spotkać likopen?

Produkt	Zawartość likopenu (mg/100g produktu)
Pomidor	0.72 – 4.2
Arbuz	2.3 – 7.2
Różowa gujawa	5.23 – 5.5
Papaja	0.11 – 5.3
Różowy grejpfrut	0.35 – 3.36
Marchew	0.65 – 0.78
Owoc dzikiej róży	0.68 – 0.71
Dynia	0.38 – 0.46
Batat	0.02 – 0.11
Morela	0.01 – 0.05

Na podstawie: [1].

Wśród produktów z zestawienia arbuz cechuje się wysoką, ale też bardzo zmienną zawartością likopenu. Na te rozbieżności wpływa między innymi nasłonecznienie oraz nawodnienie podczas uprawy rośliny. Zawartość likopenu w pomidorach również zależy od pewnych czynników, które zostaną opisane w dalszej części artykułu.

Barwa oraz brak toksycznych właściwości likopenu umożliwia zastosowanie go jako barwnik spożywczy czy składnik kosmetyków. Warto również zaznaczyć, że likopen w przeciwieństwie do innych karotenoidów nie ulega przekształceniu do witaminy A [2].

Co ciekawe, naturalnie występujące rośliny nie są jedynymi źródłami likopenu. Na rynku dostępne są również suplementy diety zawierające ten składnik [3].

Czy likopen lepiej wchłania się w obecności tłuszczów?

Biodostępność likopenu zależy zarówno od obróbki termicznej produktu, jak i składu diety. Likopen jest karotenoidem rozpuszczalnym w tłuszczach, więc proces jego wchłaniania w organizmie jest podobny do tego, który przechodzą tłuszcze. Finalnie, po wchłonięciu jest transportowany we krwi wraz z frakcją LDL cholesterolu [2].

Jakie czynniki wpływają na wchłanianie likopenu w przewodzie pokarmowym?

• Tłuszcze – wchłanianie likopenu jest zwiększone, gdy jest spożywany z innymi tłuszczami lub gdy podczas obróbki termicznej dodany jest tłuszcz.
• Wiek – zmiany w przewodzie pokarmowym związane z wiekiem mogą powodować ograniczone wchłanianie likopenu u osób starszych [2].
• Palenie papierosów i spożywanie alkoholu – to czynniki, które obniżają wchłanianie likopenu [4].
• Dieta o wysokiej zawartości błonnika powoduje zmniejszenie wchłaniania likopenu [5].

Likopen gromadzi się w różnych narządach w organizmie. Szczególnie w jądrach, nadnerczach, wątrobie i prostacie. Te lokalizacje nie są przypadkowe. Duże nagromadzenie likopenu w tych miejscach może wynikać z obecności znacznej ilości receptorów dla lipoprotein czy stosunkowo wyższego wychwytu lipoprotein. Nierównomierne rozłożenie likopenu w organizmie wskazuje na jego biologiczną rolę w tych tkankach [2].

Co wpływa na zawartość likopenu w roślinach?

W tabeli z zawartością likopenu w różnych produktach można zauważyć, że jego ilości w pomidorach są rozbieżne. Ta sytuacja została już wytłumaczona na przykładzie arbuza. Jak jest w przypadku pomidorów?

Optymalna temperatura dla wzrostu tych roślin to 16-26°C. Temperatura otoczenia podczas fazy dojrzewania również wpływa na zawartość likopenu w pomidorach. W sytuacji przekroczenia temperatury powyżej 35°C likopen ulega konwersji do β-karotenu. Na podstawie tej wiedzy można uzasadnić, dlaczego w jednym z badań pomidory zebrane w lecie cechowały się o 31% mniejszą zawartością likopenu, niż te zebrane w innych porach roku.

Innym czynnikiem, który wpływa na zawartość likopenu w pomidorach to jakość gleby. Wykazano, że zastosowanie odżywki do gleby z dodatkiem efektywnych mikroorganizmów może zwiększyć jego ilość w roślinie do 36% [1].

Warto zadać sobie pytanie, czy likopen występuje równomiernie w każdej części pomidora. Otóż, to skórka jest bogatym magazynem likopenu, bo gromadzi się w niej aż pięć razy więcej likopenu niż w miąższu [2].

Czy ketchup zawiera więcej likopenu niż świeże pomidory?

Istnieje jeszcze jeden kluczowy aspekt, który odpowiada za wchłanianie likopenu w przewodzie pokarmowym, któremu warto poświęcić oddzielną część.

Pomidory zjedzone świeżo po zerwaniu to niemal esencja lata, a ich zapach można przywołać myślami nawet zimą, gdy z utęsknieniem otwieramy słoik z przecierem pomidorowym.  Czy w tym przypadku przecier to niewartościowy zamiennik świeżych pomidorów? Wręcz przeciwnie! Obróbka termiczna pomidorów powoduje, że biodostępność likopenu jest większa niż z surowych produktów.

Wynika to ze zmiany formy likopenu, który w świeżych pomidorach niemal w 100% występuje w stabilnej formie trans. Niestety jest ona słabo wchłaniana w przewodzie pokarmowym. Co się dzieje podczas obróbki termicznej? Forma trans zostaje zamieniona na formę cis, która jest lepiej wchłaniana. Co więcej, wysoka temperatura powoduje uwolnienie znacznych ilości likopenu do części tłuszczowych produktu. Obróbka termiczna powoduje zwiększoną rozpuszczalność i lepsze wchłanianie likopenu bez obniżenia jego potencjału antyoksydacyjnego.

Zatem ketchup, przecier, zupa pomidorowa, sos czy sok pomidorowy zawierają więcej likopenu niż surowy pomidor [1].

Właściwości zdrowotne likopenu

Właściwości antyoksydacyjne

Likopen można śmiało nazwać unikalną substancją wśród karotenoidów. Przyczynia się do tego między innymi jego potencjał antyoksydacyjny, czyli zdolność usuwania wolnych rodników w organizmie. Albowiem jest on najsilniejszy pośród karotenoidów [1]. Z tego względu korzyści zdrowotne likopenu wynikają głównie z jego właściwości antyoksydacyjnych. Pełna dojrzałość pomidorów maksymalnie zwiększa ich właściwości przeciwutleniające [2].

Rak prostaty

Właściwości antyoksydacyjne likopenu wiążą się ze spowalnianiem rozwoju choroby u pacjentów z rakiem prostaty [2]. Ponadto, dieta bogata w likopen może w znaczny sposób zmniejszyć częstość występowania raka prostaty. Wykazano, że każde dodatkowe 2 mg spożywanego likopenu obniża ryzyko rozwoju tego rodzaju raka o 1% [1].

Rak piersi

🔎 Wyższe spożycie karotenoidów, w tym właśnie likopenu, są związane z niższym ryzykiem zachorowania na raka piersi w porównaniu z najniższymi poziomami [7].

Niepłodność męska

Stres oksydacyjny może powodować znaczne uszkodzenia plemników, powodujące niepłodność męską. Wykazano, że poziom likopenu, β -karotenu i witaminy A w surowicy niepłodnych mężczyzn jest znacznie niższa, niż u płodnych mężczyzn. Zatem likopen może korzystnie wpływać na męską płodność dzięki właściwościom antyoksydacyjnym [1].

Układ sercowo-naczyniowy

🔎 Z wyników licznych badań [6] wynika, że spożywanie likopenu wiąże się ze znaczącym obniżeniem poziomu substancji zwanej malondialdehydem, co sugeruje, że może to pomagać w redukcji stresu oksydacyjnego. Jednak do tej pory nie ma mocnych dowodów na to, by spożywanie likopenu i pomidorów miało znaczącego wpływu na inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, takie jak trójglicerydy, całkowity cholesterol, LDL (zły cholesterol), HDL (dobry cholesterol), poziom cukru na czczo, ciśnienie krwi, stan zapalny, TNF-α (czynnik powodujący stan zapalny), wagę ciała i indeks masy ciała. Niemniej likopen może pomóc obniżyć poziom substancji powodującej stres oksydacyjny. Aby potwierdzić te wyniki, potrzebne są dalsze badania.

Podsumowanie

Likopen to związek należący do karotenoidów. To dzięki niemu pomidory są czerwone, ale odpowiada też za żółtą i pomarańczową barwę na przykład moreli czy dyni. Jednak to pomidory są głównym źródłem likopenu w diecie. Starszy wiek, palenie papierosów, alkohol czy dieta bogata w błonnik to czynniki, które zmniejszają wchłanianie likopenu w przewodzie pokarmowym. Natomiast obecność tłuszczów czy obróbka termiczna działają odwrotnie i zwiększają jego wchłanianie. Dlatego takie przetwory jak przecier pomidorowy, ketchup, zupa, sos czy sok pomidorowy zawierają więcej likopenu niż surowy produkt. Co więcej, likopen wykazuje wiele korzyści zdrowotnych, które zawdzięcza przede wszystkim silnym właściwościom antyoksydacyjnym.

Bibliografia:

1. Grabowska, M., Wawrzyniak, D., Rolle, K., Chomczyński, P., Oziewicz, S., Jurga, S., & Barciszewski, J. (2019). Let food be your medicine: Nutraceutical properties of lycopene. In Food and Function (Vol. 10, Issue 6). https://doi.org/10.1039/c9fo00580c
2. Caseiro, M., Ascenso, A., Costa, A., Creagh-Flynn, J., Johnson, M., & Simões, S. (2020). Lycopene in human health. In LWT (Vol. 127). https://doi.org/10.1016/j.lwt.2020.109323
3. BACANLI, M., BAŞARAN, N., & BAŞARAN, A. A. (2017). Lycopene: Is it Beneficial to Human Health as an Antioxidant? The Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences. https://doi.org/10.4274/tjps.43043
4. Durairajanayagam, D., Agarwal, A., Ong, C., & Prashast, P. (2014). Lycopene and male infertility. In Asian Journal of Andrology (Vol. 16, Issue 3). https://doi.org/10.4103/1008-682X.126384
5. Kong, K. W., Khoo, H. E., Prasad, K. N., Ismail, A., Tan, C. P., & Rajab, N. F. (2010). Revealing the power of the natural red pigment lycopene. Molecules, 15(2). https://doi.org/10.3390/molecules15020959
6. Zamani, M., Nia, F. B., Ghaedi, K., Mohammadpour, S., Amirani, N., Goudarzi, K., … & Ashtary-Larky, D. The effects of lycopene and tomato consumption on cardiovascular risk factors in adults: a Grade assessment systematic review and meta-analysis. Current pharmaceutical design.
7. Dehnavi MK, Ebrahimpour-Koujan S, Lotfi K, Azadbakht L. The Association between Circulating Carotenoids and Risk of Breast Cancer: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies. Adv Nutr. 2024 Jan;15(1):100135. doi: 10.1016/j.advnut.2023.10.007. Epub 2023 Oct 30. PMID: 38436219; PMCID: PMC10694674.

• Data pierwotnej publikacji: 14.05.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 8.03.2024