Mangostan – co to za owoc? Właściwości i praktyczne zastosowanie

Owoc mangostanu zawdzięczamy roślinie Garcinia mangostana z rodziny Clusiaceae (kluzjowatych) [1]. Owoc ten nazywany również smaczeliną, żółcieczą lub garcynią. Należy do grupy tak zwanych superowoców. Za pochodzenie mangostanu uznaje się Azję Południowo-Wschodnią, prawdopodobnie Archipelag Malajski (Indonezja). Drzewo mangostanu spotkać można także w Brazylii, północnej Australii, Ameryce Środkowej, Birmie, Indiach, Tajlandii oraz innych krajach tropikalnych. Głównym miejscem plantacji jest Azja Południowo-Wschodnia [2].

Jak wynika z danych źródłowych, Indonezja eksportuje około 300 ton świeżego mangostanu miesięcznie o wartości 350 tysięcy dolarów m.in. do Singapuru, Japonii, Chin, Arabii Saudyjskiej i Europy [3].

Działanie lecznicze tego owocu było wykorzystywane w tradycyjnej medycynie azjatyckiej. Zgodnie ze starożytną legendą, Budda spróbował mangostan, odczuł jego pozytywny wpływ oraz pobłogosławił. Dlatego owoc ten stał się dla Azjatów darem niebios. Postrzegany jest w tamtych rejonach świata za jeden z najbardziej cennych oraz świętych [2].

Celem poniższego artykułu jest zapoznanie się z prozdrowotnymi aspektami mangostanu i praktycznym wykorzystaniem w kuchni.

Jak wygląda drzewo mangostanu?

Garcinia mangostana jest wiecznie zielonym drzewem, dochodzącym do nawet 25 metrów wysokości, które pokrywają podłużne, eliptyczno-jajowate, lśniące liście, o oliwkowozielonej barwie. Kwiaty mangostanu są dwojakiego rodzaju: rozdzielnopłciowe bądź obupłciowe oraz wyrastają w ilości 3-9 sztuk na szczytach pędów.

Wygląd owocu

Owoce mangostanu mają okrągły kształt i są średnicy od 4 do 7 cm, pokryte gładką, grubą, suchą, ciemnofioletową skórką. Ich miąższ ma 6-8 nasion i jest soczysty, słodki, biały, miękki, silnie orzeźwiający oraz aromatyczny.

Jak smakuje owoc mangostanu?

Owoce mangostanu przypominają w smaku pomarańczę, morelę, ananasa, a czasami nawet słodki agrest [4].

Uprawa

Mangostan uprawiany jest głównie na terenach nizinnych, poniżej 600 metrów n.p.m, lecz rośnie także na wysokości 1000 m. Rozwija się najlepiej w wilgotnym, gorącym klimacie, którego względna wilgotność powietrza wynosi 80% bądź wyżej. Nasiona mangostanu kiełkują przy temperaturze 25 stopni C.

Roślina wymaga rocznych opadów, które wynoszą powyżej 1200-1500 mm. Przy większych wysokościach terenu, na Cejlonie, owoce dojrzewają od lipca do września, natomiast na małych wysokościach od maja do lipca. W zależności od sposobu uprawy oraz warunków klimatycznych średnie plony przypadające na 1 drzewo wynoszą ok. 360-400 owoców [1].

Wartości odżywcze mangostanu

Owoc mangostanu jest niskokaloryczny. W 100 gramach dostarcza 55-76 kcal. W jego składzie chemicznym przeważają węglowodany (6,1-18,4% masy), z kolei ilość tłuszczów oraz białek nie przekracza łącznie 2-3% masy mangostanu. Zawartość wody w tym owocu stanowi około 80,9%. Poza tymi składnikami mangostan ma także wiele innych witamin jak ryboflawina, tiamina, witamina C, niacyna i składniki mineralne: wapń, sód, żelazo, potas, magnez, cynk, fosfor, miedź. Oprócz tego owoc ten jest bogatym źródłem błonnika pokarmowego (1,8-5,1 g w 100 g), przy czym na uwagę zasługują chitozany (grupa związków chitonowych), których przedstawicielem jest chityna [1,2].

Ważną grupę fitoskładników obecnych w mangostanie stanowią ksantony, które są związkami fenolowymi, mającymi charakterystyczną strukturę z tricyklicznym pierścieniem aromatycznym. Do głównych ksantonów występujących w owocach mangostanu należą gamma- i alfa-mangostyna [1,2].

W owocach mangostanu oznaczono także dużą ilość karotenoidów (4230 µg w 100 g porcji jadalnej), która jest o około 65% większa w porównaniu do owoców mango (2560 µg w 100 g), uważanych za dobre źródło tych związków [5].

Analiza badań owoców tropikalnych dowiodła występowanie w mangostanie polifenoli na poziomie 7,51 mg ekwiwalentu kwasu galusowego (GAE, galic acid equivalent) w 1 g suchej masy. Ilość tych związków była statystycznie wyższa  niż w owocu durian (2,58 mg GAE), awokado (2,86 mg GAE) oraz mango (3,42 mg GAE). Wykazano również największą zawartość tanin (2,81 mg ekwiwalentu katechiny-CE, catechin equivalent) i antocyjanów (6,82 mg ekwiwalentu glukozydu 3-cyjanidyny-CGE, cyanigin-3-glucoside equivalent) [6].

Właściwości zdrowotne mangostanu

Istnieje wiele badań potwierdzających prozdrowotne właściwości mangostanu, m.in. przeciwdrobnoustrojowe, immunomodulujące, przeciwdrobnoustrojowe, hipolemiczne, antynowotworowe oraz przeciwutleniające. Poniżej omówiono ich charakterystykę.

Właściwości immunomodulujące

Bumrungperta i wsp. zrealizowali doświadczenie, w którym ocenili wpływ gamma- i alfa-mangostyny na wybrane markery stanu zapalnego pierwotnej hodowli ludzkich adipocytów. Eksperyment wykazało, że obydwa badane ksantony redukują indukowaną lipopolisacharydami ekspresję genów, które kodują cytokiny prozapalne: interleukinę 8 (IL-8), interleukinę 6 (IL-6), interleukinę 1 (IL-1) i czynnik martwicy nowotworu (TNF-alfa) [7].

Właściwości hipolemiczne

Adiputro i wsp. zaobserwowali pozytywny wpływ owoców mangostanu na poziom lipidów we krwi. Naukowcy tego badania podzielili analizowane szczury na 5 grup: kontrolną, 3 grupy konsumujące dietę wysokotłuszczową wzbogaconą ekstraktem z owocni mangostanu w różnych zawartościach: 200, 400 oraz 800 mg/kg m.c i grupę spożywającą dietę bogatotłuszczową opartą na kwasie cholowym, żółtkach jaj, tłuszczu wieprzowym oraz kozim. Doświadczenie trwało 60 dni. Po zakończonej interwencji zauważono, iż osobniki konsumujące wspomniany ekstrakt cechowały się niższym stopniem stężenia cholesterolu frakcji LDL, całkowitego i trójglicerydów w porównaniu do szczurów pozbawionych dodatku. Oprócz tego w tej grupie wykazano także wyższe stężenie cholesterolu frakcji HDL. Najkorzystniejsze wyniki badań zaobserwowano w grupie otrzymującej 800 mg ekstraktu [8].

Działanie antynowotworowe

Przeprowadzone badanie przez Wanga i wsp. dowiodło, iż związki tj. gamma-mangostyna, alfa-mangostyna oraz 8-deoksygartanina zawarte w owocni mangostanu wykazują silne właściwości hamujące wzrost nowotworowej linii komórkowej czerniaka (SK-MEL-28). Działanie to wynika z indukowania przez związki hamowania cyklu komórkowego linii komórek SK-MEL-28 w fazie G1 i zwiększania aktywności kaspazy [9].

W eksperymencie Chianga i wsp., w którym 17 powszechnie konsumowanych na Tajwanie warzyw i owoców poddano analizie cytotoksyczności wobec komórek linii białaczkowej K562, zaobserwowano, iż tylko ekstrakt ze skórki owocu mangostanu cechuje się działaniami przeciwbiałaczkowymi [1].

Właściwości przeciwpasożytnicze oraz przeciwdrobnoustrojowe

Zrealizowano doświadczenia wykazujące aktywność antybakteryjną oraz przeciwgrzybiczą mangostanu.

Wyniki badań uzyskanych przez Priyę i wsp. potwierdziły, że esktrakt z owocno mangostanu posiada działania przeciwbakteryjne wobec Staphylococcus albus (50/cm3), Staphylococcus aureus (200 µg/cm2) i Micrococcus lutus (50 µg/cm3) [10].

Natomiast Puripattanavong i wsp. w zrealizowanym eksperymencie zaobserwowali właściwości przeciwgrzybicze ekstraktów etanolowych, acetonowych oraz metanolowych owocni Garcinia mangostana wobec Microsporum gypseum, Trichophyton mentagrophytę i Trichophyton rudrum [1].

Aktywność przeciwutleniająca

Działanie przeciwutleniające mangostanu potwierdziło badanie wykonane przez Leonga i Shui, w którym porównywano aktywności przeciwutleniające 27 owoców. Na podstawie uzyskanych wyników, które wyrażono w miligramach równoważnika kwasu l-askorbinowego (AEAC-ang. l-ascorbic acid equivalent antiocidant capacity), zauważono, iż owoce Garcinia mangostana cechują się silniejszym działaniem przeciwutleniającym (150 mg AEAC w 100 g) w porównaniu do m.in. pomarańczy (142 mg AEAC w 100 g), awokado (143 mg AEAC w 100 g), ananas (85,6 mg AEAC w 100 g), mango (139 mg AEAC w 100 g), arbuz (11,9 mg AEAC w 100 g) [1].

Praktyczne zastosowanie mangostanu w diecie i kuchni

Jak jeść mangostan?

Mangostan konsumowany może być na surowo bądź w formie przetworzonych produktów jak: konfitur, dżemów, soków. Dodawany może być do sałatek, owsianek, koktajli lub smoothie. Owoce mangostanu dodaje się także do jogurtów, herbat, lodów, musów oraz deserów. Mangostan wykorzystywany również może być w potrawach wytrawnych. Poniżej przedstawiono przykładowe przepisy na jego zastosowanie w codziennej diecie.

Koktajl owocowy

• 1 kubeczek jogurtu naturalnego
• miąższ z 1 owocu mangostanu
• 1 garść truskawek

Przepis: Do blendera wrzuć pokrojony miąższ mangostanu, truskawki oraz jogurt. Wszystkie składniki zmiksuj.

Sałatka owocowa

• miąższ z 1 owocu mangostanu
• 1/2 sztuki mango
• 1 garść truskawek
• 1 łyżka płatków migdałowych

Przepis: Wszystkie owoce pokrój w kostkę i wymieszaj z migdałami.

Mangostan w medycynie azjatyckiej

W tradycyjnej medycynie azjatyckiej używano różnych części mangostanu (owocnię, korę, liście, skórkę) w leczeniu wielu chorób, jak: biegunki, kataru, zapaleń pęcherza moczowego, czerwonki, dolegliwości skórnych (w tym infekcji ran i owrzodzeń) oraz jelitowych [1]. Zazwyczaj konsumowany jest tylko po ugotowaniu, zazwyczaj podaje się schłodzony. Sam owoc mangostanu nie jest przechowywany przez długi czas, lecz jego skórkę, którą stosuje się do celów medycznych, można przechowywać przez długi czas [11].

Podsumowanie

Mangostan jest owocem występującym w wielu państwach azjatyckich. Owoc mangostanu spożywany może być na surowo, jak i w formie np. soków lub dżemów. Zawiera on wiele bioaktywnych związków, głównie ksantyny oraz polifenole. Garcinia mangostana działa m.in. antynowotworowo, przeciwutleniająco, a także przeciwdrobnoustrojowo. Warto jest więc włączyć mangostan do diety z uwagi na wiele zdrowotnych korzyści dla naszego organizmu.

Najczęstsze pytania

Bibliografia:

1. Kulczyński B., Gramza-Michałowska A., Sidor A. (2015). Właściwości prozdrowotne mangostanu. Nauka, Przyroda, Technologie, 9(4), s. 1-13.
2. Cieślik I. i wsp. (2017). Działanie lecznicze owoców mangostanu właściwego (Garcinia mangostana L.). Postępy Fitoterapii, 1, s. 66-70.
3. Brunner B., Morales-Payan J.P. (2010). Mangosteen and rambutan. Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS), S. 1-10.
4. Cieślik E. (2014). Właściwości odżywcze i prozdrowotne gravioli, opuncji figowej, mangostanu właściwego, aloesu zwyczajnego. Nutrition and Health, 1(63), s. 1-8.
5. Shajib T.I. i wsp. (2013). Nutritional composition of minor indigenous fruits: cheapest nutritional source for the rural people of Bangladesh. Food Chemistry, 140, s. 466-470.
6. Gorinstein S. i wsp. (2011). Antioxidant properties and bioactive constituents oof some rare exotic Thai fruits and comparison with conventional fruits. In vitro and in vivo studies, Food Research International, 44, s. 2222-2232.
7. Bumrungpert A. i wsp. (2009). Xanthones from mangosteen prevent lipopolysaccharidemediated inflammation and insulin resistance in primary cultures of human adipocytes. The Journal of Nutrition, 139(6), s. 1185-1191.
8. Adiputro D.L. i wsp. (2013). Extract of mangosteen increases high density lipoprotein levels in rats fed high lipic. Medicine, Environmental Science, 32(1), s. 37-43.
9. Wand J.J., Sanderson B.J.S., Zhang W. (2011). Cytotoxic effect of  xanthones from pericarp of the tropical fruit mangosteen (Garcinia mangostana Linn.) on human melanoma cells. Food and Chemical Toxicology, 49, s. 2385-2391.
10. Priya V. i wsp. (2010). Antimicrobial activity of pericarp extract of Garcinia mangostana Linn. International Journal of Pharmaceutical Sciences and Research, 1(8), s. 278-281.
11. https://foodandhealth.pl/owoc-mangostanu-uzyteczne-wlasciwosci-i-przeciwwskazania/