Metafolina i kwas foliowy – suplementacja w okresie okołociążowym

Planując powiększenie rodziny staramy się zadbać o każdy aspekt, poświęcając czas na przeglądanie różnych źródeł dotyczących mądrego planowania ciąży. Bez wątpienia okres ten jest wyjątkowy w życiu każdej kobiety, dlatego tak ważne są zarówno przygotowanie fizyczne, psychiczne jak i żywieniowe. W tym momencie pojawia się pytanie, czy rzeczywiście suplementacja jest tak istotna dla rozwoju dziecka? Jeśli tak, to w jakich ilościach, w którym momencie i jakim suplementem?

Na przestrzeni lat naukowcy potwierdzili pozytywny wpływ folianów (witamina B9) na organizm.

Odpowiednia podaż związków chroni między innymi przed gromadzeniem homocysteiny, która w nadmiarze może stanowić podłoże miażdżycy czy hipercholesterolemii. Ponadto wpływają na prawidłową przemianę aminokwasów, takich jak seryna, metionina, cysteina, glicyna. Zaobserwowano również szereg innych korzystnych oddziaływań dotyczących metylacji DNA czy rozwoju oraz pracy układu krwiotwórczego i nerwowego. 

Foliany – naturalne składniki pożywienia

Foliany stanowią grupę związków o podobnym działaniu, naturalnie występujących
w żywności. Znanych jest kilka postaci witaminy, ale tylko główna forma L-5-metylotetrahydrofolianu (L-5-MTHF), wchłaniana w nabłonku jelita, stanowi istotę dla procesów biologicznych komórek organizmu. 

Do źródeł folianów zaliczamy m.in. warzywa zielone, drożdże, strączki, żółtka jaja, owoce cytrusowe, orzechy, wątrobę, pełne ziarna zbóż.

 Ze względu na niestabilną formę folianów, które pod wpływem tlenu, temperatury oraz światła ulegają rozkładowi, jak i zwiększone zapotrzebowanie kobiet ciężarnych, zaleca się dodatkową suplementację.

Szkodliwe działanie kwasu foliowego 

Kwas foliowy to egzogenny związek, syntetyzowany przez drożdże, rośliny wyższe oraz niektóre bakterie. W śladowych ilościach produkowany przez mikroorganizmy bytujące w jelicie.  Prawidłowe wykorzystanie kwasu foliowego przez komórki wymaga przemiany do postaci 5-MTHF, w którą zaangażowane są enzymy reduktaza dihydrofolianową (DHFR), a następnie reduktaza metylenotetrahydrofolianową (MTHFR). 

Blisko 15 % osób w populacji cierpi na defekt enzymatyczny, który uniemożliwiając metabolizm kwasu foliowego do aktywnej formy 5 – MTHF, wykorzystywanej
w procesach komórkowych. Stwierdzono, iż u 50% kobiet występuje polimorfizm (różnice genetyczne dotyczące ekspresji, regulacji i aktywności genów) reduktazy metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR). 

Badania wykazały, że jelito posiada mniejszą zdolność redukowania kwasu foliowego do aktywnej formy 5-MTHF, tym samym powodując transport części niezmetabolizowanej do wątroby. Skutkiem jest odkładanie się niezmetabolizowanej formy kwasu foliowego, który wpływa na:

• wzrost homocysteiny, stanowiącej prekursor zmian nowotworowych
• maskowanie niedoborów witaminy B12, a w konsekwencji zaburzeń nerwowych

Niektóre badania naukowe sugerują, iż zbyt wysoka podaż kwasu foliowego może wpłynąć negatywnie na przyswajanie cynku, a w konsekwencji zaburzenia układu nerwowego, immunologicznego oraz pokarmowego. Analizie poddano również związek nieprawidłowej suplementacji z występowaniem raka prostaty, jelita grubego oraz piersi.

Bioprzyswajalność kwasu foliowego zależy od wielu czynników, między innymi obróbki technologicznej, spożywania alkoholu, przyjmowanych leków, palenia papierosów, stanów zapalnych układu pokarmowego. Istotny czynnik stanowi również pH spożywanych produktów, które mogą utrudniać wchłanianie do krwi.

Metafolina – zamiennik kwasu foliowego

Metafolina to aktywny metabolit kwasu foliowego 5-MTHF w formie soli wapniowej.
Ze względu na większą bioprzyswajalność nie ulega przemianom, zostaje automatycznie wchłaniana i wraz z krwią transportowana do tkanek. 

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników informuje, że kumulacji niezmetabolizowanego kwasu foliowego można unikać poprzez spożywanie odpowiednich dawek suplementów, w formie aktywnej. Ponadto wysokość dawki zależna jest od czynników ryzyka dotyczących niedoborów folianów oraz wad rozwojowych płodu. Stosowane preparaty powinny zawierać również witaminę B12!

Tabela 1. Suplementacja folianów w okresie prekoncepcyjnym w zależności od grupy ryzyka

Grupa ryzyka	Charakterystyka	Dawka	Okres prekoncepcyjny
Niska	– kobiety zdrowe; – brak obciążenia wadami genetycznymi	0,4 mg	12 tygodni przed planowaną ciążą
Średnia	– Występowanie wad genetycznych płodu w rodzinie – choroby układu pokarmowego; – pacjenci bariatryczni; – niewydolnośc nerek oraz wątroby – stosowanie używek; – przyjmowane leki; – zmniejszona aktywność MTHFR	0,8 mg (foliany w postaci aktywnej + witamina B12)	12 tygodni przed planowana ciążą
Wysoka	– stwierdzone nieprawidłowości rozwojowe cewy nerwowej u ojca, matki, bądź ich potomstwa	5 mg (foliany w postaci aktywnej + witamina B12) 0,8 mg	12 tygodni przed planowaną ciążą i w I trymestrze II i III trymestr oraz okres laktacji

Stan fizjologiczny	Zalecana dawka folianów [µg]
ciąża	600
laktacja	500

Podsumowanie

• Kobiety w okresie rozrodczym powinny włączać do jadłospisu naturalne produkty spożywcze bogate w foliany.
• Suplementacja folianami powinna być stosowana przez cały okres ciąży i laktacji. Stosowane środki powinny posiadać potwierdzony skład oraz działanie.
• Po uprzednim wywiadzie oraz przeprowadzonych badaniach, lekarz ustala czas rozpoczęcia suplementacji oraz dawkowanie.

Bibliografia:

1.  A. Boilson, A. Staines, C.C. Kelleher, L. Daly, I. Shirley, A. Shrivastva, S.W. Bailey, P.B. Alverson, J.E. Ayling, A.P. McDermott, A. MacCooey, J.M. Scott, M.R. Sweeney; „Unmetabolized folic acid prevalence is widespread in the older Irish population despite the lack of a mandatory fortification program”, The American Journal of Clinical Nutrition, 2012, 96(3), 613-621.
2. A. Seremak-Mrozikiewicz; „Znaczenie metabolizmu folianów w rozwoju powikłań u kobiet ciężarnych”, Ginekologia Polska, 2013, 84, 377-384.
3. A.J. Wright, J.R. Dainty, P.M. Finglas; „Folic acid metabolism in human subjects revisited: potential implications for proposed mandatory folic acid fortification in the UK”, British Journal of Nutition, 2007, 98(4), 667-675.
4. D. Bomba-Opoń, L. Hirnle, J. Kalinka, A. Seremak-Mrozikiewicz; „Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Położników i Ginekologów”, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, 2(5), 210-214.
5.  F. Scaglione, G. Panzavolta; „Folate, folic acid and 5-methyltetrahydrofolate are not the same thing”, Xenobiotica, 2014, 44(5), 480-488.
6. H. Czeczot; „Kwas foliowy w fizjologii i patologii”, Postępy Higieny i medycyny Doświadczalnej, 2008, 62, 405-419.
7. L. Kapka-Skrzypczak, J. Niedźwiedzka, M. Skrzypczak, A. Wojtyła; „Kwas foliowy-skutki niedoboru i zasadność suplementacji”, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, 18(1), 65-69.
8. L. Plumptre, S.P. Masih, A. Ly, S. Aufreiter, K.J. Sohn, R. Croxford, A.Y. Lausman, H. Berger, D.L. O’Connor, Y.I. Kim; „High concentrations of folate and unmetabolized folic acid in a cohort of pregnant Canadian women and umbilical cord blood”, American Journal of Clinical Nutrition, 2015, 102(4), 848-857.
9. M. Jarosz; „Normy żywienia dla populacji Polski”, Instytut Żywności i Żywienia, 2017.
10.  R. Obeid, S.H. Kirsch, S. Dilmann, C. Klein, R. Eckert, J. Geisel, W. Hermann; „Folic acid causes higher prevalence of detectable unmetabolized folic acid in serum than B-complex: a randomized trial”, 2016, 55(3), 1021-1028.
11. R. Poręba, K. Drews, A. Karowicz-Bilńska, P. Oszukowski, L. Pawelczyk, S. Radowicki, M. Spaczyński, J. Szczapa; „Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży”, Ginekologia Polska, 2011, 82, 550-553.
12. R. Poręba, R. Dębski, K. Drews, J. Kotarski, M. Spaczyński, W. Bednarek, V.  Skrzypulec-Plinta; „Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące preparatów Femibion Natal 1, Femibion Natal 2, Femibion Vita Ferr”, Ginekologia Polska, 2012, 83, 71-75.
13. R. Prinz- Langenhol, S. Brämswig, O. Tobolski, Y.M. Smulders, D.E. Smith, P.M. Finglas, K. Pietrzik; „[6S] -5-methyltetrahydrofolate increases plasma folate more effectively than folic acid in women with the homozygous or wild-type 677C–>T polymorphism of methylenetetrahydrofolate reductase”, British Journal of Pharmacology, 2009, 158(8), 2014-221.