Skąd pochodzą nasiona chia i jak były wykorzystywane?

Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica L.) jest rośliną charakterystyczną dla regionów Ameryki Środkowej i Ameryki Południowej. Gatunek pochodzi z okolic Meksyku i północnej Gwatemali.

Krótka historia chia

W czasach prekolumbijskich szałwia hiszpańska, określana także jako chia, była podstawowym elementem żywienia starożytnych cywilizacji, głównie Azteków. Swoją nazwę „chia”, roślina ta zawdzięcza właśnie cywilizacji Azteków. Kultura aztecka doceniała zdrowotne jak i odżywcze właściwości nasion chia. Roślina ta była wykorzystywana także jako barwnik. Ponadto tradycyjnie nasiona chia były palone, a następnie mielone na mąkę zwaną „pinole”.

Z nasion chia przygotowywano także napój zwany „chia fresca”.  Napój ten wciąż jest bardzo popularny w tamtych regionach świata, a jego przygotowanie jest wyjątkowo proste. Polega ono na tym, że nasiona należy moczyć w wodzie, a następnie dodać sok owocowy.

Jak wygląda szałwia hiszpańska?

Szałwia hiszpańska posiada białe lub purpurowe kwiaty i wytwarza nasiona bogate w różne substancje nutrifarmaceutyczne. Te drogocenne nasiona mają wysoki potencjał zdrowotny, dlatego też coraz częściej określa się je mianem super żywności.

Współcześnie zaczyna się doceniać liczne odżywcze jak i zdrowotne właściwości nasion chia. Są one bogate w białko. Zawierają go od 15 do 25%, a więc więcej od innych znanych nam zbóż. Dla porównania owies zawiera 15,3% białka, amarantus 14,8%, ziarna pszenicy 14%, kukurydza 14%, a jęczmień 9,2%. Zawartość tłuszczu w nasionach chia waha się od 25% do 40%, w tym 30% stanowią kwasy tłuszczowe n – 3 i 20% kwasy tłuszczowe n – 6. Z kolei węglowodany stanowią 26% do 41%. Nasiona chia są produktem wysokobłonnikowym. Zawartość błonnika wynosi 33% – 43%. Ogółem błonnika rozpuszczalnego jest w nasionach chia około 5%.

Alternatywa dla mleka i mięsa?

Ponadto nasiona chia zawierają około 5 razy więcej wapnia niż mleko. Zawartość wapnia w 100 g nasion (0,5 szklanki) wynosi 557 – 770 mg, co odpowiada 2 szklankom mleka. Z kolei zawartość żelaza równa się 6,3 – 9,9 mg/100 g, co wskazuje na wartość 6 – 10 razy większą niż w 100 g mięsa wieprzowego i 3 – 5 razy większą niż w 100 g buraka. Dwie łyżki nasion chia zastosowanych jako dodatek do musli, koktajli lub innych potraw dostarczy w ciągu dnia więcej żelaza niż 100 g mięsa wieprzowego. Ponadto nasiona chia zawierają odpowiednią proporcję wapnia i fosforu (1:1), a także są cenne w inne składniki mineralne i witaminy. Przede wszystkim potas i magnez, a także są źródłem witamin z grupy B. Nasiona chia wydają się zatem dobrym, alternatywnym źródłem żelaza w diecie. Jednakże należy pamiętać, że żelazo niehemowe, a takie pochodzi z produktów roślinnych ma mniejszą biodostępność niż żelazo hemowe znajdujące się z produktach mięsnych.

Produkt bezglutenowy i wolny od mykotoksyn

Nasiona szałwii hiszpańskiej wyróżniają się dużym potencjałem antyoksydacyjnym, ze względu na dużą zawartość kwasów n – 3, a także obecność witaminy A, witaminy E, witaminy C, izoflawonów, w tym kwasu rozmarynowego, kwasu protokatechowego, estru etylowego kwasu kawowego, kwasu galusowego i daidzeiny. Analizy chemiczne nasion chia wykazały także obecność innych kwasów fenolowych, takich jak mirycetyna, kwercetyna, kampferol, kwas chlorogenowy, glikozydy i flawanol. Badania nad toksycznością nasiona chia wskazują, że zawartość metali ciężkich znajduje się na bezpiecznym poziomie, a ponadto nasiona chia są wolne od mykotoksyn. Co więcej można je zaliczyć do produktów naturalnie bezglutenowych.

Działanie prozdrowotne

Liczne badania kliniczne wykazują korzyści zdrowotne nasion chia na organizm człowieka. Obecność tego składnika w diecie pozwala na utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów we krwi. Zarówno badania na zwierzętach jak i na ludziach wskazują na wzrost zawartości kwasu α – linolenowego w organizmie, po zastosowaniu w diecie dodatku nasion chia. Niektóre badania także dowodzą o skuteczności nasion chia w redukcji nadmiernej masy ciała, glikemii poposiłkowej i  ogólnego poziomu glukozy we krwi.

Badania na szczurach, którym podawano nasiona chia, wykazały że nasiona te posiadają właściwości kardioprotekcyjne i hepatoprotekcyjne. W innych badaniach z kolei zaobserwowano korzystne zmiany poziomu lipidów. Poziom trójglicerydów i cholesterolu LDL był znacznie zmniejszony, a zawartość cholesterolu HDL i kwasów tłuszczowych n – 3 zwiększona po podawaniu nasion chia w diecie zwierząt. Z kolei badania porównawcze, gdzie oceniano wpływ dodatku siemienia lnianego, nasion rzepaku i nasion chia na ilość kwasów tłuszczowych n – 3 w jajach badanych kur, odnotowano, że zawartość kwasów n – 3 w jajach była najwyższa u tych kur, które był karmione paszą z dodatkiem nasion chia. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż dodatek siemienia lnianego również wykazywał wzrost ilości tych kwasów tłuszczowych w żółtku jaja.

Interwencja dietetyczna trwająca 7 – tygodni z wykorzystaniem nasion chia u kobiet po menopauzie wykazała, że spożywanie 25 g nasion na dzień spowodowało znaczny wzrost zawartości kwasu α-linolenowego (ALA) i kwasu eikozapentaenowego (EPA) w osoczu badanych kobiet. Podobne badania, gdzie zastosowano całe i mielone nasiona chia, a także mak, który pełnił rolę placebo, wykazały zwiększenie zawartości ALA i EPA w osoczu. Przy czym wyniki istotne statystycznie odnotowano jedynie w przypadku mielonych nasion chia. Wzrost zawartości ALA i EPA po 10 – tygodniowej interwencji żywieniowej u kobiet po menopauzie, z zastosowaniem mielonych nasion chia, wynosił odpowiednio: 58% ALA i 39% EPA. Badania te jednak nie potwierdziły założeń, że dodatek nasion chia wykazuje wpływ na stan zapalny, masę i skład ciała, a także ciśnienie krwi. Co sugeruje potrzebę dalszych badań w tym kierunku.

Nasiona chia wydają się dobrym dodatkiem do diety, zarówno dla ludzi zdrowych jak i mających problemy z poziomem lipidów we krwi, glukozy czy mających nadwagę. Duża zawartość składników odżywczych i witamin, a także błonnika pokarmowego na pewno wpłynie na utrzymanie zdrowia, a także jego poprawę. Nasiona chia będąc dobrym substytutem WNKT z ryb i innych olejów roślinnych może być skutecznym zamiennikiem diety, także dla wegetarian.

Tabela. 1. Zawartość składników mineralnych i witamin w nasionach chia

Składniki mineralne	Zawartość [mg] w 10 g (1 łyżka)	Zawartość [mg] w 100 g (½ szklanki)
Sód	0,09 – 1,22	0,94 – 12,15
Potas	66,0 – 80,92	660 – 809,15
Wapń	55,7 – 77,0	557 – 770
Żelazo	0,63 – 0,99	6,3 – 9,9
Fosfor	75,1 – 78,0	751 – 780
Cynk	0,01 – 0,50	0,10 – 4,95
Miedź	0,19	1,94
Selen	0,0005 – 0,10	0,005 – 1,00
Chrom	0,003 – 0,05	0,03 – 0,50
Witaminy	Zawartość [mg] w 10 g (1 łyżka)	Zawartość [mg] w 100 g (½ szklanki)
Witamina A	4,40	44,00
Witamina E	0,074	0,74
Witamina B1	0,018 – 0,10	0,18 – 1,00
Witamina B2	0,004 – 0,02	0,04 – 0,20
Witamina B6	0,001	0,01
Witamina PP	0,61 – 0,72	6,13 – 7,20
Witamina C	0,30 – 0,54	3,00 – 5,40

Bibliografia:

1. Jin F., Nieman DC, Sha W, Xie G, Qiu Y, Jia W (2012): Supplementation of milled chia seeds increases plasma ALA and EPA in postmenopausal women, Plant Foods Hum Nutr., Jun;67(2):105 – 10
2. Nieman DC, Gillitt N, Jin F, Henson DA, Kennerly K, Shanely RA, Ore B, Su M, Schwartz S. (2012): Chia seed supplementation and disease risk factors in overweight women: a metabolomics investigation, J Altern Complement Med, Jul;18(7):700 – 8
3. Martinez – Cruz O., Paredes-López O. (2014): Phytochemical profile and nutraceutical potential of chia seeds (Salvia hispanica L.) by ultra high performance liquid chromatography, Chromatogr. A, 2014 Jun 13;1346:43 – 8
4. Mohd Ali N, Yeap SK, Ho WY, Beh BK, Tan SW, Tan SG. (2012): The promising future of chia, Salvia hispanica L., J Biomed Biotechnol., 2012:171956
5. Poudyal H, Panchal SK, Waanders J, Ward L, Brown L.(2012): Lipid redistribution by α-linolenic acid-rich chia seed inhibits stearoyl-CoA desaturase-1 and induces cardiac and hepatic protection in diet-induced obese rats, J Nutr Biochem., Feb;23(2):153-62
6. Sandoval-Oliveros MR, Paredes-López O. (2013): Isolation and characterization of proteins from chia seeds (Salvia hispanica L.), J Agric Food Chem., Jan 9;61(1):193 – 201
7. Scientific Opinion of the Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies on a request from the European Commission on the safety of ‘Chia seed (Salvia hispanica) and ground whole Chia seed’ as a food ingredient. The EFSA Journal (2009) 996, 1-26