Nutripsychiatria — Chmiel, Łojko [Wywiad z autorem i recenzja książki]

„Nutripsychiatria” to pionierska pozycja na polskim rynku podręczników akademickich. W sposób kompleksowy przedstawia związek pomiędzy dietą a zdrowiem psychicznym. Autorzy, dr Ireneusz Chmiel, dietetyk kliniczny, oraz dr hab. n. med. Dorota Łojko, psychiatra, postanowili połączyć swoje bogate doświadczenia kliniczne i naukowe. Zaprezentowali interdyscyplinarny przegląd najnowszych badań z zakresu dietetyki psychiatrycznej. Książka jest skierowana głównie do dietetyków klinicznych oraz lekarzy psychiatrów. Trafi też do studentów medycyny, psychologów i terapeutów, którzy poszukują narzędzi do skuteczniejszej terapii pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.

Wywiad z dr. Ireneuszem Chmielem

Co było dla Państwa największym zaskoczeniem podczas pisania książki? Czy trafili Państwo na jakieś badania lub odkrycia, które zmieniły Państwa spojrzenie na związek między dietą a zdrowiem psychicznym?

Podczas pisania książki największym zaskoczeniem była dla nas ogromna liczba badań nad związkiem między dietą a zdrowiem psychicznym, które pojawiły się w ostatnich latach. Zainteresowanie tym tematem gwałtownie rośnie, co potwierdza nie tylko ilość badań, ale również ich jakość i wyniki. Coraz więcej dowodów wskazuje, że właściwie skomponowana dieta może znacząco wpływać na nasz nastrój, poziom lęku, a nawet przebieg chorób psychicznych, takich jak depresja i zaburzenia dwubiegunowe.

Szczególnie interesujące było badanie z 2022 rok Danan i wsp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35873236/ w którym u wszystkich  uczestnikówstosujących dietę ketogenna zanotowano poprawę w skalach: Hamilton DepressionRating Scale , Montgomery-Åsberg Depression Rating Scale, Positive and NegativeSyndrome Scale.

Najbardziej zdumiewający jest fakt, że żadne z dostępnych leków stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych nie wykazuje tak wysokiej skuteczności, jak odpowiednie zmiany w diecie. Ten wynik zmienił nasze spojrzenie na leczenie zaburzeń psychicznych. Okazuje się, że leczenie farmakologiczne, choć wciąż istotne, może być efektywnie uzupełnione lub wspierane przez interwencje dietetyczne, które są mniej inwazyjne, a jednocześnie potrafią przynosić wyjątkowe rezultaty w poprawie zdrowia psychicznego.

W książce wielokrotnie podkreślają Państwo rolę mikrobioty jelitowej w zdrowiu psychicznym. Czy mogą Państwo opowiedzieć o najciekawszym przypadku klinicznym, w którym poprawa stanu jelit pacjenta wpłynęła na jego zdrowie psychiczne?

W jednym z ciekawych przypadków klinicznych z mojego gabinetu była pacjentka cierpiąca na zespół jelita drażliwego (IBS), SIBO (zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego) oraz nietrzymanie stolca. Pacjentka, pomimo leczenia farmakologicznego, nadal zmagała się z poważnymi problemami trawiennymi i psychicznymi, takimi jak obniżony nastrój (depresja), lęk oraz wahania emocjonalne.

Pacjentka została poddana dietetycznej interwencji w formie diety Low FODMAP oraz otrzymała probiotyki wspierające odbudowę zdrowych bakterii jelitowych. Zastosowano również leczenie mające na celu eliminację nadmiaru bakterii w jelicie cienkim, związane z SIBO.

Po miesięcznej terapii pacjentka zgłaszała wyraźną poprawę nastroju, zmniejszenie objawów lękowych oraz znaczącą poprawę funkcji jelit. Nietrzymanie stolca i inne dolegliwości trawienne ustąpiły, a jej nastrój uległ stabilizacji. Co istotne, w trakcie terapii odnotowano, że poprawa stanu psychicznego była ściśle związana z poprawą funkcji jelit, co potwierdza silne powiązanie między mikrobiotą jelitową a zdrowiem psychicznym.

Dieta ketogeniczna w kontekście leczenia zaburzeń psychicznych to nadal temat budzący wiele emocji. Co sprawia, że dieta ta ma tak duży potencjał terapeutyczny, a jednocześnie budzi tyle kontrowersji?

Kontrowersje są wtedy, kiedy nie ma wiedzy. W przypadku padaczki dieta ketogenna nie budzi żadnych nieporozumień, ponieważ mamy do czynienia z setkami badań i metaanaliz, a raport specjalistów z 2018 roku potwierdza jej bezpieczeństwo. Jeśli rzetelnie przeanalizujemy dostępną literaturę w kontekście właściwości diety ketogennej, które również opisujemy w książce, jak m.in. zmiana metabolizm komórki nerwowej, wpływ na biogenezę i bioenergetykę mitochondriów, regulacja wielu neurotransmiterów – głównie GABA i glutaminianu, zmniejszeniem stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego, zmiany w mikrobiocie jelitowej oraz wiele, wiele innych, to wówczas kontrowersji nie ma.

Z jednej strony dieta ketogeniczna budzi niechęć wśród lekarzy i dietetyków, dodam, że z badaniami od ponad 100 lat, a z drugiej te same osoby promują leki z grupy analogów GLP-1 (np. semaglutyd), które są nowością i nie wiemy, jakie będą ich długoterminowe skutki.

Gdzie logika?

Jakie błędy najczęściej popełniają dietetycy i lekarze w aspekcie diety i zdrowia psychicznego? Czy są jakieś konkretne mity, które chcieliby Państwo obalić?

Dietetycy i lekarze, pomimo coraz większej świadomości na temat związku między dietą a zdrowiem psychicznym, mogą popełniać pewne błędy, które ograniczają efektywność leczenia pacjentów z zaburzeniami nastroju, lękowymi czy depresją. Oto najczęstsze z nich oraz mity, które warto obalić:

1. Niedocenianie wpływu diety na zdrowie psychiczne

• Błąd: Lekarze i dietetycy często koncentrują się jedynie na leczeniu farmakologicznym lub psychoterapii, marginalizując wpływ diety na zdrowie psychiczne.
• Mit: „Tylko leki i psychoterapia mogą skutecznie leczyć zaburzenia psychiczne.”
• Rzeczywistość: Coraz więcej badań pokazuje, że dieta ma ogromny wpływ na funkcjonowanie mózgu. Niedobory witamin i minerałów, takich jak kwasy omega-3, witaminy z grupy B czy magnez, mogą zaostrzać objawy zaburzeń psychicznych. Dieta bogata w przetworzoną żywność, cukry i tłuszcze trans może nasilać depresję i lęki.

2. Stosowanie uniwersalnych rozwiązań dietetycznych

• Błąd: Zalecanie tych samych diet bez indywidualizacji, niezależnie od stanu psychicznego pacjenta.
• Mit: „Dieta o niskiej zawartości tłuszczu jest zawsze najlepsza dla zdrowia.”
• Rzeczywistość: Nie każda dieta pasuje do każdego pacjenta. Na przykład, dla osób z depresją lub chorobą dwubiegunową diety niskotłuszczowe mogą być wręcz szkodliwe, ponieważ zdrowe tłuszcze, jak omega-3, są kluczowe dla zdrowia mózgu i regulacji nastroju.

3. Ignorowanie roli mikrobioty jelitowej

• Błąd: Brak uwzględniania mikrobioty jelitowej w planowaniu diety pacjenta z zaburzeniami psychicznymi.
• Mit: „Zdrowie psychiczne nie ma nic wspólnego z jelitami.”
• Rzeczywistość: „Oś jelitowo-mózgowa” łączy jelita z mózgiem. Zmiany w mikrobiocie jelitowej mogą wpływać na nastrój, lęk i depresję. Dietetycy, którzy nie uwzględniają zdrowia jelit w swoich zaleceniach, mogą przegapić istotny element leczenia zaburzeń psychicznych.

4. Niewystarczająca edukacja na temat suplementów diety

• Błąd: Często lekarze i dietetycy nie są wystarczająco świadomi skuteczności niektórych suplementów w terapii zaburzeń psychicznych, takich jak omega-3, probiotyki, czy magnez.
• Mit: „Suplementy diety nie mają znaczącego wpływu na zdrowie psychiczne.”
• Rzeczywistość: Istnieją badania, które pokazują, że suplementy, takie jak omega-3, mogą wspierać leczenie depresji, a probiotyki mogą poprawić funkcjonowanie osi jelitowo-mózgowej. Suplementacja może być wartościowym dodatkiem do leczenia zaburzeń psychicznych.

Z jakimi wyzwaniami spotykają się Państwo najczęściej, próbując przekonać pacjentów do wprowadzenia zmian żywieniowych w celu poprawy zdrowia psychicznego? Jakie strategie motywacyjne stosują Państwo w swojej praktyce?

Jednym z największych wyzwań jest niedowierzanie w związek między dietą a samopoczuciem psychicznym. DLATEGO TEŻ POWSTAŁA KSIĄŻKA. Wiele osób jest przyzwyczajonych do bardziej tradycyjnych metod leczenia, takich jak leki lub terapia, i nie zdaje sobie sprawy z tego, jak duży wpływ ma to, co jemy, na nasz mózg i emocje. Główne wyzwania to brak świadomości, opór przed zmianą, niska motywacja oraz dezinformacja. Staramy się edukować pacjentów i wprowadzać zmiany krok po kroku. Ponadto indywidualizujemy diety, uwzględniamy proste przepisy, wspieramy pacjentów emocjonalnie oraz prezentujemy przykłady sukcesu.

Książka jest wynikiem współpracy dietetyka i psychiatry. Czy mogli Państwo podzielić się przykładami, w których to właśnie interdyscyplinarne podejście przyniosło przełomowe rezultaty w leczeniu pacjenta?

1. Pacjent z depresją oporną na leczenie

Pacjentka od lat cierpiała na ciężką depresję, która nie reagowała na standardową farmakoterapię. Leki przeciwdepresyjne przynosiły niewielką poprawę, a stan psychiczny pacjentki nadal był zły. Po konsultacji z dietetykiem wprowadzono dietę bogatą w omega-3, zdrowe tłuszcze i produkty bogate w witaminy z grupy B (szczególnie foliany). Włączono również suplementację magnezem. Po kilku tygodniach pacjentka zaczęła odczuwać wyraźną poprawę nastroju. Dieta wspomogła działanie leków, a depresja, która wcześniej była trudna do opanowania, stała się bardziej kontrolowana. Poprawa nastroju była powiązana z poprawą zdrowia jelit oraz zwiększoną produkcją neuroprzekaźników w mózgu.

2. Pacjent z zespołem lęku uogólnionego i SIBO (przerost bakteryjny jelita cienkiego)

Pacjentka cierpiała na przewlekłe zaburzenia lękowe oraz problemy jelitowe, w tym wzdęcia, bóle brzucha i problemy z trawieniem. Mimo leczenia farmakologicznego jej lęki utrzymywały się. Połączenie wiedzy psychiatry i dietetyka doprowadziło do diagnozy SIBO. Wprowadzono dietę eliminacyjną Low FODMAP oraz suplementację probiotykami i prebiotykami w celu odbudowy mikrobioty jelitowej. Psychiatra kontynuował leczenie przeciwlękowe. Wraz z poprawą stanu jelit pacjentka zaczęła odczuwać znaczną redukcję lęków. Leczenie SIBO i wsparcie diety wpłynęły na tan psychiczny pacjentki, który uległ stabilizacji.

3. Pacjent z chorobą dwubiegunową – szybka zmiana faz

Pacjent cierpiał na chorobę dwubiegunową z częstymi epizodami hipomanii i depresji oraz prezentował niewielką reakcję na leczenie farmakologiczne. Zastosowano dietę ketogeniczną, której celem była stabilizacja poziomu glukozy we krwi, działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne oraz poprawa neurotransmisji GABA i zmniejszenie glutaminianu. Psychiatra monitorował reakcje na dietę i modyfikował leczenie. Dieta ketogeniczna miała stabilizujący wpływ na nastrój, co przyczyniło się do stabilizacji natronu, całkowitej remisji oraz zmniejszenia dawek leków. Przypadek ten został opisany w Psychiatrii Polskiej: https://www.psychiatriapolska.pl/Ketogenic-diet-in-therapy-of-bipolar-affective-disorder-case-report-and-literature,136356,0,1.html

Na podstawie własnej praktyki klinicznej, jak oceniają Państwo świadomość pacjentów na temat wpływu diety na zdrowie psychiczne? Czy zauważyli Państwo wzrost zainteresowania tym tematem w ostatnich latach?

Świadomość pacjentów na temat wpływu diety na zdrowie psychiczne jest nadal ograniczona, choć zdecydowanie rośnie. Jeszcze kilka lat temu pacjenci rzadko łączyli swoje problemy psychiczne z odżywianiem. Jednak w ostatnich latach, w miarę jak coraz więcej badań ukazuje związek między mikrobiotą jelitową, odżywianiem a zdrowiem psychicznym, zaczyna się pojawiać większe zainteresowanie tym tematem. Coraz więcej osób szuka wsparcia dietetycznego w kontekście zaburzeń nastroju, depresji i lęku, jednak nie wszyscy są jeszcze świadomi, jak potężnym narzędziem może być odpowiednia dieta w poprawie zdrowia psychicznego. Obserwacje te dotyczą również środowiska medycznego, co stało się jednym z determinantów postania naszej publikacji.

Wspominają Państwo o wielu modelach dietetycznych, które mogą wspierać leczenie zaburzeń psychicznych. Gdyby musieli Państwo wybrać jedną dietę jako „punkt wyjścia” dla większości pacjentów, co by to było i dlaczego?

Gdybyśmy mieli wybrać jeden model dietetyczny jako „punkt wyjścia” dla większości pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, to byłaby to dieta śródziemnomorska. Jest ona najlepiej przebadanym i zrównoważonym podejściem, które oferuje szerokie korzyści zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Stanowi doskonały „punkt wyjścia” dla pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, ponieważ dostarcza kluczowych składników odżywczych dla mózgu, wspiera zdrowie jelit i jest łatwa do utrzymania na dłuższą metę. Co ciekawe można ją połączyć z dietą ketogenną, co opisujemy w książce.

W „suplemencie” książki poruszają Państwo takie tematy jak post czy wpływ światła niebieskiego na zdrowie psychiczne. Czy mogliby Państwo opowiedzieć więcej o tych „nieoczywistych” czynnikach i ich roli w utrzymaniu równowagi psychicznej?

Post i wpływ światła niebieskiego to ważne czynniki w kontekście zdrowia psychicznego. Przerywany post (intermittent fasting) może pozytywnie wpływać na mózg, zwiększając produkcję BDNF, czyli czynnika neurotroficznego pochodzenia mózgowego, który wspiera neurogenezę i poprawia funkcje poznawcze oraz nastrój. Ketony, które organizm produkuje podczas postu, działają neuroprotekcyjnie, co może pomagać w leczeniu depresji i lęków. Dodatkowo post reguluje poziom cukru we krwi, co wpływa na stabilizację nastroju, zmniejszając jego wahania i poprawiając równowagę emocjonalną.

Z kolei światło niebieskie, emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych, zaburza rytm okołodobowy, hamując produkcję melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za sen. Zaburzenia snu są ściśle związane z pogorszeniem zdrowia psychicznego, nasilając objawy depresji i lęków. Długotrwała ekspozycja na światło niebieskie przed snem może również podwyższać poziom kortyzolu, hormonu stresu, co zwiększa poczucie napięcia i niepokoju. Aby zminimalizować ten wpływ, warto ograniczyć korzystanie z ekranów wieczorem oraz stosować filtry światła niebieskiego, co pomaga w regulacji snu i poprawie samopoczucia psychicznego.  

Gdyby mieli Państwo wybrać jeden temat z zakresu nutripsychiatrii, który wymaga pilnych badań i edukacji, co by to było i dlaczego? Jakie działania chcieliby Państwo podjąć w tym kierunku?

Byłby to związek diety ketogenicznej z leczeniem zaburzeń psychicznych, szczególnie w połączeniu z mikrobiotą jelitową. Dieta ketogeniczna wykazuje potencjał nie tylko w leczeniu zaburzeń nastroju, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe, ale również może wpływać na mikrobiotę jelitową, co otwiera nowe możliwości w terapii zaburzeń psychicznych.

Połączenie badań nad dietą ketogeniczną i mikrobiotą jelitową mogłoby dostarczyć nowych, holistycznych metod leczenia zaburzeń psychicznych, szczególnie tam, gdzie tradycyjne metody nie przynoszą wystarczających rezultatów.  

Recenzja podręcznika

Tytuł: Nutripsychiatria

Autorzy: dr Ireneusz Chmiel, dr hab. n. med. Dorota Łojko

Wydawnictwo: PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 500

O podręczniku

Publikacja składa się z siedmiu rozdziałów, z których każdy porusza różne aspekty nutripsychiatrii. W pierwszym rozdziale omówiono podstawy anatomii i fizjologii układu nerwowego. To stanowi solidne wprowadzenie do bardziej zaawansowanych tematów poruszanych w dalszej części książki. Kolejne rozdziały systematycznie wprowadzają czytelnika w zagadnienia związane z zaburzeniami afektywnymi i lękowymi, mikrobiotą jelitową, rolą składników pokarmowych w funkcjonowaniu mózgu, dietoterapią. Szczegółowo analizują również zastosowanie diety ketogenicznej w psychiatrii.

Kluczowe zagadnienia „Nutripsychiatrii”

• Nutripsychiatria jako nowa dziedzina nauki: autorzy wprowadzają pojęcie nutripsychiatrii jako interdyscyplinarnej dziedziny, która łączy dietetykę i psychiatrię. Wskazują, że odpowiednia dieta może wpływać na zdrowie psychiczne poprzez różne mechanizmy, takie jak modulacja mikrobioty jelitowej, zmniejszenie neuroinflamacji, czy poprawa metabolizmu mózgowego.
• Zaburzenia afektywne i lękowe: drugi rozdział książki koncentruje się na psychiatrycznych jednostkach chorobowych, w których dieta może odgrywać istotną rolę terapeutyczną. Autorzy omawiają zarówno tradycyjne koncepcje etiopatogenezy zaburzeń psychicznych, jak i nowoczesne podejścia związane z dysfunkcją mitochondriów, zaburzeniami metabolizmu glukozy oraz wpływem mikrobioty jelitowej.
• Mikrobiota jelitowa: trzeci rozdział poświęcony jest roli mikrobioty jelitowej w zdrowiu psychicznym. Autorzy omawiają koncepcję osi mikrobiota–jelito–mózg oraz jej wpływ na rozwój zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy choroba dwubiegunowa. Znacząco rozwijają temat interwencji probiotycznych i ich potencjalnego wpływu na nastrój pacjentów.
• Rola składników pokarmowych: w rozdziale czwartym szczegółowo przedstawiono wpływ poszczególnych składników pokarmowych na funkcjonowanie mózgu. Omówiono tutaj znaczenie białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych w kontekście zdrowia psychicznego.
• Dietoterapia: rozdział piąty to przegląd kilkunastu diet, które mogą mieć zastosowanie w terapii zaburzeń psychicznych. Autorzy zwracają szczególną uwagę na dietę śródziemnomorską, dietę MIND oraz dietę o niskim indeksie glikemicznym. Każdy z tych modeli żywieniowych został szczegółowo omówiony w kontekście ich potencjalnych korzyści zdrowotnych oraz mechanizmów działania.
• Dieta ketogeniczna: rozdział szósty poświęcony jest diecie ketogenicznej, którą autorzy uznają za najważniejszą metodę nutriterapeutyczną. Przedstawiono tutaj historię tej diety, jej różne modele oraz potencjalne mechanizmy działania. Autorzy zwracają uwagę na obiecujące wyniki badań nad zastosowaniem diety ketogenicznej w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych, schizofrenii, a także zaburzeń ze spektrum autyzmu.
• Suplement: ostatni rozdział książki to swego rodzaju dodatek, w którym poruszono tematy takie jak post, chronobiologia, autofagia, wpływ światła niebieskiego na nastrój, a także aktywność fizyczna i jej rola w zdrowiu psychicznym.

Co wyróżnia tę książkę?

• Interdyscyplinarność: autorzy przedstawiają szerokie spojrzenie na wpływ diety na zdrowie psychiczne, integrując najnowsze badania z zakresu dietetyki, psychiatrii i neurobiologii.
• Aktualność: książka zawiera bogate piśmiennictwo, obejmujące najnowsze publikacje naukowe z ostatnich lat, co czyni ją wiarygodnym źródłem wiedzy.
• Przystępność: pomimo naukowego charakteru, tekst jest napisany w sposób przystępny, co umożliwia łatwe przyswojenie wiedzy również przez mniej doświadczonych czytelników.

Podsumowanie

„Nutripsychiatria” to pozycja obowiązkowa dla każdego dietetyka klinicznego, który pragnie poszerzyć swoje kompetencje w zakresie zdrowia psychicznego. Autorzy w przekonujący sposób wskazują, że dieta może być istotnym elementem terapii pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Dzięki kompleksowemu ujęciu tematu książka ta jest godna polecenia zarówno dla praktyków, jak i badaczy zajmujących się tematyką wpływu żywienia na psychikę.

Nutripsychiatria to przede wszystkim podręcznik dla specjalistów poszukujących nowoczesnych i skutecznych metod wsparcia terapii swoich pacjentów. Wykorzystanie jej zasobów może przyczynić się do poprawy jakości życia i zdrowia psychicznego pacjentów.