Ogórecznik lekarski. Co to za roślina i jakie ma zastosowania?

Ogórecznik lekarski (znany również pod nazwą pochodzącą z łaciny Borago officinalis) jest rośliną jednoroczną. Należy do rodziny ogórecznikowatych tak samo, jak żywokost lekarski i niezapominajka leśna. Nie jest byliną, a dzięki samosiewowi możemy ją podziwiać co roku np. w swoim ogrodzie. Ogórecznik lekarski to roślina miododajna (jeden kwiat wytwarza do 12 mg nektaru) [1]. Roślina ta jest więc doskonałym pożywieniem dla pszczół. Na polskim rynku można dostać miód z ogórecznika, który jest niezwykle delikatny w smaku oraz zdrowy [2].

Ogórecznik lekarski pochodzi z krajów śródziemnomorskich. W Polsce jest rośliną uprawianą w celach leczniczych, przyprawowych bądź ozdobnych [3]. Czasem idzie ją spotkać rosnącą dziko jak chwast. Nasiona ogórecznika lekarskiego są dostępne na polskim rynku i można kupić je w sklepie ogrodniczym bądź przez internet [5].

Wygląd i zastosowanie

Roślina ogórecznika lekarskiego osiąga wysokość do jednego metra. Łodygę ma jasnozieloną, grubą, szorstką i rozgałęzioną. Liście również są szorstkie, u dołu łodygi większe, a im wyżej łodygi, tym mniejsze. Ogórecznik lekarski zakwita od maja i cieszy oczy swym pięknym wyglądem do lipca [20]. Kwiaty rośliny są niebieskie, pięciopłatkowe, przypominające gwiazdę. Płatki ogórecznika lekarskiego można jeść. Często wykorzystywane są w restauracjach do dekoracji potraw, ale również mogą być zastosowane do deserów lub nawet do drinków. Mogą również zdobić kostki lodu, dodawanego do zimnych napojów.

Czy ogórecznik jest jadalny?

Liście ogórecznika są również jadalne i w smaku oraz zapachu przypominają ogórek. Liście można dodawać świeże do sałatek, zup, sosów, mięs oraz do deserów. Z ogórecznika możemy również zrobić świeży sok lub ciepły napar (napar ze świeżych lub suszonych liści). Na polskim rynku są również dostępne syropy z ogórecznika lekarskiego oraz nasiona, z których można przygotować olej [4,6]. Olej z ogórecznika lekarskiego można kupić również w formie suplementu diety.

Wartości odżywcze ogórecznika lekarskiego

Ogórecznik lekarski jest bogaty w zdrowe tłuszcze takie jak [8,9]:

• Kwas gamma-linolenowy (GLA) — należy do grupy kwasów tłuszczowych omega-6. Ma właściwości przeciwzapalne oraz wykazuje pozytywny wpływ na skórę. Ponadto zmniejsza objawy napięcia przedmiesiączkowego oraz niweluje symptomy związane z menopauzą.
• Kwas linolowy (LA) — również zaliczany jest do kwasów tłuszczowych omega-6 i pomaga utrzymać organizm w zdrowiu.
• Kwas oleinowy — należy do grypy kwasów tłuszczowych jednonienasyconych omega-9. Również dobrze wypływa na skórę (utrzymuje nawilżenie i elastyczność skóry).

Ogórecznik lekarski jest także źródłem [8]:

• Flawonoidów — są silnymi antyoksydantami. Mają również wpływ na pielęgnację skóry oraz zapobiegają przed jej przedwczesnym starzeniem się.
• Związków śluzowych — działają ochronnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego oraz łagodzą podrażnienia skóry (są stosowane w maściach leczniczych na oparzenia).
• Garbników — działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.

Tabela przedstawiająca wartości odżywcze ogórecznika lekarskiego w 100 g (witaminy i składniki mineralne) [7]:

NAZWA	Ogórecznik lekarski na 100 g
Wartość energetyczna	25 kcal
Witamina C	32.g mg
Witamina B1	0.059 mg
Witamina B2	0.165 mg
Witamina B5	0.045 mg
Witamina B6	0.088 mg
Kwas foliowy	10 mcg
Potas	491 mg
Magnez	57 mg
Wapń	102 mg
Sód	324 mg
Cynk	0.22 mg
Żelazo	3.64 mg
Fosfor	55 mg
Miedź	0.143 mg
Mangan	0.385 mg
Selen	0.9 mcg

Właściwości prozdrowotne ogórecznika lekarskiego

Zastosowanie w medycynie naturalnej

Ogórecznik lekarski w medycynie naturalnej jest wykorzystywany do leczenia ran oraz oparzeń. Napar z ogórecznika lekarskiego po ostudzeniu może posłużyć jako okład. W tej formie działa łagodząco na skórę, a także pomoże w szybszym zagojeniu się ran. Ogórecznik lekarski również może poprawić nastrój, działać uspakajająco oraz łagodzić stres (zaleca się picie naparów). 

Ogórecznik lekarski — wsparcie w depresji 

Ludzie cierpiący na depresję odczuwają smutek, niepokój, lęk oraz mają zaburzenia funkcji poznawczych. W badaniu z udziałem 27 krajów Unii Europejskiej wykazano, że najwięcej przyjmowanych regularnie leków na depresję zażywają ludzie mieszkający w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Danii, Finlandii oraz w Holandii. W tym badaniu Polska zajęła 19 miejsce. Dlatego również są poszukiwane rozwiązania pod kątem naturalnego leczenia objawów depresji. Badania pokazują, że związki aktywne zawarte w ogóreczniku lekarskim mają działanie przeciwdepresyjne i potrafią pomóc jak syntetyczne leki na depresję. Ponadto roślina ta wykazuje wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, ma działanie przeciwlękowe, uspokajające i nasenne [10].

Wsparcie układu sercowo-naczyniowego

Ogórecznik lekarski pomaga obniżyć zły cholesterol LDL i podwyższyć dobry HDL, a dzięki temu poprawia krążenie krwi. Może również uchronić przed udarem mózgu lub zawałem serca. Ma także działanie przeciwzakrzepowe oraz obniżające ciśnienie krwi [11].

Ogórecznik lekarski w chorobie reumatoidalnego zapalenia stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba autoimmunologiczna, która objawia się bólem, sztywnością, obrzękiem, ograniczeniem ruchomości oraz zniekształceniem stawów. Ponadto w okolicach stawu występuje ciepło z powodu stanu zapalnego (ciepło objawia się na początku choroby) [12,13]. Ogórecznik lekarski może pomóc w wyżej wymienionych problemach, ponieważ ma działanie przeciwzapalne. W reumatoidalnym zapaleniu stawów za sprawą kwasu gamma-linolenowego (GLA) może zmniejszyć stany zapalne stawów. [14].

Ogórecznik lekarski — w walce z atopowym zapaleniem skóry

Olej tłoczony na zimno z nasion z ogórecznika lekarskiego jest bogaty w kwas gamma-linolenowego (GLA), który również może wykazywać pozytywne działanie w walce z atopowym zapaleniem skóry [9,21].

Detoksykacja organizmu

Napary przygotowane z ogórecznika lekarskiego mają działanie moczopędne. Pobudzenie produkcji moczu pomoże wydalić toksyny nagromadzone w organizmie (usunięcie toksyn wraz z moczem). Taka detoksykacja może korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie.

Przeciwwskazania

Ogórecznik lekarski wykazuje właściwości prozdrowotne. Jednak są przypadki, kiedy unikanie tej rośliny będzie wskazane. Poniżej kilka przykładów, kiedy nie powinno się stosować i spożywać ogórecznika lekarskiego:

• Kobiety w ciąży i karmiące piersią — u kobiet będących w ciąży może wystąpić teratogenne działanie na zarodek i płód. Także może dojść do poronienia [15,16]
• Dzieci — nie ma jeszcze dokładnych badań na temat oddziaływania na zdrowie dzieci i dlatego ogórecznik lekarski nie jest im zalecany.
• Przez osoby zażywające leki przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe — może wystąpić niepożądana interakcja z tymi lekami i zaszkodzić zdrowiu.
• Nie zaleca się osobą mającym niskie ciśnienie krwi — ponieważ ogórecznik lekarski obniża ciśnienie [22].
• Osoby z alergią na ogórecznik lekarski.
• Nie powinno się stosować ogórecznika lekarskiego długotrwale (w tym przypadku najlepiej skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem)

Alkaloidy pirolizydynowe

Ponadto ogórecznik lekarski zawiera alkaloidy pirolizydynowe (toksyny roślinnego pochodzenia), które służą do obrony rośliny przed pasożytami. Toksyny te występują w niektórych roślinach, a także w grzybach i bakteriach. Oprócz ogórecznika lekarskiego zawartość alkaloidów pirolizydynowych znajdziemy również między innymi w żywokoście lekarskim (gatunek z rodziny ogórecznikowatych), lepiężniku różowym (gatunek z rodziny astrowatych), podbiale pospolitym (gatunek z rodziny astrowatych) [17]. Alkaloidy pirolizydynowe mogą szkodzić zdrowiu, a nawet uszkodzić wątrobę [18]. Aktualnie obecność alkaloidów pirolizydynowych w żywności jest uregulowana Rozporządzeniem Komisji (UE) 2023/915 z dnia 25 kwietnia 2023 roku. Rozporządzenie to ma na celu monitorowanie wszystkich grup żywności, w tym herbat ziołowych, suszone zioła (liście ogórecznika, lubczyk, oregano, majeranek itd.), suplementy diety wyprodukowane z preparatów roślinnych itp. aby producenci zmniejszyli ilość alkaloidów pirolizydynowych w żywności przy użyciu odpowiednich praktyk rolniczych [18,19].

Jak zrobić napar ze świeżych liści ogórecznika lekarskiego?

Sposób przygotowania:

• Świeże liście (około 4 g) najlepiej drobno pokroić i dać do szklanki.
• Następnie zalać wrzącą wodą (około 200 ml wody).
• Po piętnastu minutach parzenia napar jest gotowy do picia.

Napar odpornościowy —świeże liście ogórecznika lekarskiego w formie naparu możemy połączyć z miodem, imbirem, cynamonem, z cytryną, pomarańczą, limonką, goździkami, kardamonem.

Napar orzeźwiający — napar z ogórecznika lekarskiego dla orzeźwienia smakowego możemy wzbogacić cytryną, limonką, miętą, granatem lub malinami.

Napar odprężający — zalecany wieczorami można połączyć z innymi ziołami takimi jak melisa, rumianek, lawenda, męczennica.

Zastosowanie kulinarne:

Mizeria z ogórecznikiem lekarskim – przepis

Składniki:

• Dwa duże ogórki zielone
• Pięć świeżych liści z ogórecznika lekarskiego
• Osiem płatków ogórecznika lekarskiego (posłużą do ozdoby, którą można również zjeść)
• Sól i pieprz
• Pół cytryny
• Śmietana 18%
• Świeży koperek

Przygotowanie:

• Obieramy ogórki zielone ze skórki.
• Ogórki kroimy w plasterki i dodajemy do miski. Możemy również zetrzeć je na dużych oczkach tarki. W przypadku wersji ze startymi ogórkami trzeba pamiętać, aby odsączyć starte ogórki.
• Następnie drobno siekamy liście ogórecznika lekarskiego i dodajemy je do miski z ogórkami. 
• Siekamy świeży koperek i również dodajemy do miski.
• Wszystko solimy i pieprzymy (nie za dużo, aby miała łagodny smak). 
• Wyciskamy kilka kropel cytryny (około 6 kropel).
• Wszystko razem mieszamy.
• Na koniec dodajemy dwie łyżki śmietany i jeszcze raz mieszamy wszystko razem. Jeżeli wolimy wersję rzadszą mizerii, to możemy dodać więcej śmietany.
• Tak przygotowaną mizerię możemy przyozdobić świeżymi płatkami ogórecznika lekarskiego.

Podsumowanie

Roślinę ogórecznika lekarskiego możemy wykorzystać w naparach oraz kulinarnie. Płatki i liście tej rośliny są jadalne i nie tylko mogą być dekoracją restauracyjnych talerzy. Płatki ogórecznika są nawet dodawane do drinków lub do kostek lodu.

Ogórecznik lekarski jest bogactwem witamin (witamina C, B1, B2, B5, B6, kwas foliowy) i składników mineralnych (potas, magnez, wapń, sód, cynk, żelazo, fosfor, miedź, mangan, selen). Ponadto jest również źródłem zdrowych kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-9, a także flawonoidów, garbników oraz związków śluzowych, które mają korzystny wpływ na organizm. Ogórecznik lekarski jest często wykorzystywany w medycynie naturalnej do łagodzenia stresu i do poprawy nastroju. Znajduje również zastosowanie w okładach, aby rany na skórze szybciej się zagoiły. Ogórecznik lekarski ma właściwości prozdrowotne, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów depresji, wspierać układ sercowo-naczyniowy, może zmniejszyć stany zapalne stawów, podziałać leczniczo przy atopowym zapaleniu skóry oraz wspomóc oczyszczanie organizmu z toksyn. Trzeba jednak pamiętać, w jakich przypadkach nie zaleca się ogórecznika lekarskiego w diecie, ponieważ zamiast pomóc, może zaszkodzić.

Bibliografia:

1. Sklep.pasieka24.pl. NASIONA – OGÓRECZNIK LEKARSKI. https://sklep.pasieka24.pl/nasiona-roslin-miododajnych/2067-nasiona-ogorecznik-lekarski-0-5-kg-nas6-5908278984174.html
2. Sklep.pasiekapodlaskatradycja.pl. OGÓRECZNIKOWY – MIÓD NEKTAROWY 1200 G. https://sklep.pasiekapodlaskatradycja.pl/pl/p/Ogorecznikowy-miod-nektarowy-1200-g/170
3. Monika Majewska, Magdalena Michalak. R. (2023). Ogórecznik lekarski w ogrodzie – jak uprawiać ogórecznik i jak go wykorzystywać? https://muratordom.pl/ogrod/rosliny/ogorecznik-lekarski-w-ogrodzie-jak-uprawiac-ogorecznik-i-jak-go-wykorzystywac-aa-gf3G-38pW-9tUH.html
4. Olejznatury.pl. Syrop z ogórecznika lekarskiego. https://www.olejznatury.pl/pl/p/Syrop-z-ogorecznika-lekarskiego/134?srsltid=AfmBOopnVUgrCNqx8tFaeoYbpBNCaM-6ubfRh8RISxboilOppnT3_0Gi
5. Semini.pl. Nasiona ogórecznika (ogórecznik lekarski). https://semini.pl/produkt/nasiona-ogorecznika-ogorecznik-lekarski/
6. Naturini.pl. Ogórecznik lekarski. https://naturini.pl/ogorecznik-lekarski?srsltid=AfmBOoosLmU-DPkJI_VWx-laU-zkd5p3gB0i-n9uXUgHkvy_pO-n15ON
7. Ile-kalorii.pl. ogórecznik lekarski, po ugotowaniu, po odsączeniu, z solą. https://www.ile-kalorii.pl/mineraly/og%C3%B3recznik-lekarski-po-ugotowaniu-po-ods%C4%85czeniu-z-sol%C4%85-d3349
8. Labofarm.pl. Ogórecznik lekarski. https://www.labofarm.pl/ogorecznik-lekarski/?utm_source=chatgpt.com
9. Rachel H Foster , Gil Hardy , Rajd G Alany. R. (2010). Borage oil in the treatment of atopic dermatitis. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20579590/
10. Lukasz Dobrek, Krystyna Głowacka. R. (2023). Depression and Its Phytopharmacotherapy—A Narrative Review. https://www.mdpi.com/1422-0067/24/5/4772
11. Doz.pl. OGÓRECZNIK LEKARSKI. HTTPS://WWW.DOZ.PL/ZIOLA/Z1525-OGORECZNIK_LEKARSKI#TABLE-OF-CONTENTS__SECTION-43
12. Tracee M. Herbaugh. R. (2021). Borage seed oil for rheumatoid arthritis. https://www.medicalnewstoday.com/articles/borage-seed-oil-rheumatoid-arthritis
13. mgr farm. Karina Braja. R. (2024). Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – czym jest i jak je leczyć. https://www.allecco.pl/artykuly/reumatoidalne-zapalenie-stawow-rzs-czym-jest-i-jak-je-leczyc.html
14. Jill JF Belch,Aleksander Hill. R. (2000). Evening primrose oil and borage oil in rheumatologic conditions. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S000291652306985X?via%3Dihub#fnote1
15. Richard E Kast. R. (2001). Borage oil reduction of rheumatoid arthritis activity may be mediated by increased cAMP that suppresses tumor necrosis factor-alpha. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1567576901001461?via%3Dihub
16. Alfa-lek.pl. Teratogenność. https://alfa-lek.pl/pl/slownik/t/454/teratogennosc
17. Małgorzata Kania-Dobrowolska, Justyna Baraniak, Radosław Kujawski, Marcin Ożarowski. R. (2018). Alkaloidy pirolizydynowe – źródła i zagrożenie dla zdrowia ludzi. https://www.czytelniamedyczna.pl/6588,alkaloidy-pirolizydynowe-zrodla-i-zagrozenie-dla-zdrowia-ludzi.html
18. Foodfakty.pl. R. (2023). ALKALOIDY PIROLIZYDYNOWE W ŻYWNOŚCI. HTTPS://FOODFAKTY.PL/ALKALOIDY-PIROLIZYDYNOWE-W-ZYWNOSCI
19. Hamilton.com.pl. R. (2024). ALKALOIDY PIROLIZYDYNOWE W ŻYWNOŚCI. HTTPS://HAMILTON.COM.PL/ZYWNOSC-I-PASZE/ALKALOIDY-PIROLIZYDYNOWE-W-ZYWNOSCI/
20. Rajogrodnika.pl. Ogórecznik lekarski nasiona 100g. https://rajogrodnika.pl/pl/p/Ogorecznik-lekarski-nasiona-100g/3522
21. https://kcalmar.com/blog/2016/05/06/ogorecznik-lekarski-zadbaj-o-zdrowie-swojej-skory/
22. M.M. Engler, MB Engler. R. (1998). Dietary borage oil alters plasma, hepatic and vascular tissue fatty acid composition in spontaneously hypertensive rats. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9758202/