Badania przeprowadzone w 2018 roku w Trójmieście pokazały, że wiedza na temat oświadczeń żywieniowych wśród konsumentów nie jest duża. Konsumenci biorący udział w badaniach w większości nie zwracali uwagi na znajdujące się na produktach oświadczenia. [1]
Czym zatem są oświadczenia żywieniowe i zdrowotne oraz jak je znaleźć?
Oświadczenia żywieniowe
Oświadczenia żywieniowe (zgodnie z Rozporządzeniem (WE) Nr 1924/2006 [2]) „…jest to każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości odżywcze, ze względu na energię lub składniki odżywcze:
- które zawiera (np. zawiera witaminę C, źródło potasu),
- które zawiera w zwiększonej lub w zmniejszonej ilości (np. wysoka zawartość białka, o podwyższonej zawartości wapnia),
- których nie zawiera (np. nie zawiera sodu, nie zwiera cukru)”.
Przykładem oświadczeń żywieniowych mogą być wyrażenia odnoszące się do konkretnego składnika w produkcie, np. „bogaty w”, „nie zawiera”, „niska zawartość” , „bez dodatku”, „źródło” czy ogólne stwierdzenie „lekki”, „naturalny” [3].
Przykłady oświadczeń żywieniowych
Poniżej znajdują się przykłady wraz z objaśnieniem popularnych oświadczeń żywieniowych [4].
Wartość energetyczna
NISKA WARTOŚĆ ENERGETYCZNA – może być stosowane tylko, gdy produkt nie zawiera więcej niż 40 kcal (170 kJ)/ 100 g dla produktów stałych lub nie więcej niż 20 kcal (80 kJ)/100 ml dla produktów płynnych.
ZMNIEJSZONA WARTOŚĆ ENERGETYCZNA – może być stosowane tylko, gdy wartość energetyczna jest zmniejszona o przynajmniej 30%.
NIE MA WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt nie zawiera więcej niż 4 kcal (17 kJ)/100 ml.
Zawartość tłuszczu
NISKA ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 3 g tłuszczu na 100 g dla produktów stałych lub 1,5 g tłuszczu na 100 ml dla produktów płynnych (1,8 g tłuszczu na 100 ml mleka półtłustego).
NIE ZAWIERA TŁUSZCZU – może być stosowane, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,5 g tłuszczu na 100 g lub 100 ml, oświadczenia wyrażone jako „X % bez tłuszczu” są zabronione!
NISKA ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZÓW NASYCONYCH – może być stosowane tylko wówczas, kiedy suma nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans kwasów tłuszczowych w produkcie nie przekracza 1,5 g na 100 g produktów stałych lub 0,75 g/100 ml dla produktów płynnych
NIE ZAWIERA TŁUSZCZÓW NASYCONYCH – może być stosowane tylko wówczas, gdy suma tłuszczów nasyconych i izomerów trans kwasów tłuszczowych nie przekracza 0,1 g tłuszczów nasyconych na 100 g lub 100 ml.
Zawartość cukrów
NISKA ZAWARTOŚĆ CUKRÓW – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 5 g cukrów na 100 g dla produktów stałych lub 2,5 g cukrów na 100 ml dla produktów płynnych.
NIE ZAWIERA CUKRÓW – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,5 g cukrów na 100 g lub 100 ml
BEZ DODATKU CUKRÓW – może być stosowane wówczas, gdy produkt nie zawiera żadnych dodanych cukrów prostych, dwucukrów ani żadnych innych środków spożywczych zastosowanych ze względu na ich właściwości słodzące. Jeżeli cukry występują naturalnie na etykiecie powinna się również znaleźć następująca informacja: „ZAWIERA NATURALNIE WYSTĘPUJĄCE CUKRY”.
Sól i sód
NISKA ZAWARTOŚĆ SODU/SOLI – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,12 g sodu, lub równoważną ilość soli, na 100 g lub na 100 ml. W przypadku wód innych niż naturalne wartość ta nie powinna przekraczać 2 mg sodu na 100 ml.
BARDZO NISKA ZAWARTOŚĆ SODU/SOLI – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,04 g sodu, lub równoważną wartość dla soli, na 100 g lub na 100 ml. Tego oświadczenia nie stosuje się w odniesieniu do naturalnych wód mineralnych i innych wód.
NIE ZAWIERA SODU lub NIE ZAWIERA SOLI – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,005 g sodu lub równoważną wartość dla soli na 100 g.
BEZ DODATKU SODU/SOLI – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt nie zawiera dodanego sodu lub soli ani żadnych innych składników zawierających dodany sód lub sól i gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,12 g sodu lub równoważną wartość dla soli, na 100 g lub 100 ml.
Błonnik pokarmowy
ŹRÓDŁO BŁONNIKA POKARMOWEGO – może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera przynajmniej 3 g błonnika na 100 g lub przynajmniej 1,5 g błonnika na 100 kcal.
WYSOKA ZAWARTOŚĆ BŁONNIKA POKARMOWEGO– może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera przynajmniej 6 g błonnika na 100 g lub przynajmniej 3 g błonnika na 100 kcal.
Pozostałe oświadczenia
Ponadto oprócz wyżej wymieniowych oświadczeń żywieniowych, może spotkać się również z pojęciem:
- ŹRÓDŁO BIAŁKA – przynajmniej 12% wartości energetycznej środka spożywczego pochodzi z białka
- WYSOKA ZAWARTOŚĆ BIAŁKA – przynajmniej 20% wartości energetycznej środka spożywczego pochodzi z białka)
- ŹRÓDŁO (nazwa witaminy lub składnika mineralnego)
- WYSOKA ZAWARTOŚĆ (nazwa witaminy lub składnika mineralnego)
- ZAWIERA (nazwa składnika odżywczego)
- O PODWYŻSZONEJ ZAWARTOŚCI
- O OBNIŻONEJ ZAWARTOŚCI (nazwa składnika odżywczego)
- LEKKI
- NATURALNIE/NATURALNY- może być stosowany tylko jako dodatek do oświadczenia.
- ŹRÓDŁO KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OMEGA-3 – może być zamieszczane tylko wówczas, gdy produkt zawiera przynajmniej 0,3 g kwasu alfa-linolenowego na 100 g i na 100 kcal lub przynajmniej 40 mg kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego razem na 100 g i na 100 kcal
- WYSOKA ZAWARTOŚĆ KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OMEGA-3 – może być zamieszczane tylko wówczas, gdy produkt zawiera przynajmniej 0,6 g kwasu alfalinolenowego na 100 g i na 100 kcal lub przynajmniej 80 mg kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego razem na 100 g i na 100 kcal.
Oświadczenie zdrowotne
Oświadczenie zdrowotne oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników a zdrowiem. Oświadczenia zdrowotne musza być poparte dowodami naukowymi [2].
Wyróżniamy 3 rodzaje tych oświadczeń:
Oświadczenie funkcjonalne
Oświadczenie takie opisuje rolę składnika odżywczego lub innej substancji we wzroście, rozwoju i funkcjonowaniu organizmu [4].
Mogą odnosić się również do odchudzania, kontroli masy ciała, zmniejszania odczucia głodu albo zwiększania odczucia sytości lub zmniejszania ilości energii dostępnej z danego sposobu odżywiania się [3].
PRZYKŁAD:
Biotyna bierze udział w utrzymaniu prawidłowego stanu skóry i błon śluzowych.
Oświadczenie dotyczące zmniejszenia ryzyka choroby
To oświadczenie opisuje, że istnieje związek pomiędzy spożyciem danej żywności, a znaczącym zmniejszeniem jakiegoś czynnika ryzyka w rozwoju choroby dotykającej ludzi.
PRZYKŁAD:
Beta-glukan pochodzący z owsa zmniejsza / redukuje stężenie cholesterolu we krwi. Redukcja stężenia cholesterolu może zmniejszać ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca.
Oświadczenie takie można umieścić w komunikacji produktu jedynie, gdy dostarcza on co najmniej 3 gramy beta-glukanu dziennie.
Oświadczenie dotyczące zdrowia i rozwoju dzieci
Te rodzaj oświadczenia żywieniowego daje do zrozumienia, że istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy spożyciem danej żywności a zdrowiem i rozwojem wyłącznie dzieci [3]
PRZYKŁAD:
Witamina D jest potrzebna do normalnego wzrostu i rozwoju kości u dzieci.
Różnice pomiędzy oświadczeniami żywieniowymi a zdrowotnymi
Kiedy oświadczenia żywieniowe i zdrowotne nie mogą być stosowane?
Wedle Rozporządzenie (we) nr 1924/2006 oświadczenia żywieniowe i zdrowotne nie mogą:
- wprowadzać w błąd konsumenta lub być niejednoznaczne,
- zachęcać do nadmiernego spożycia danej żywności,
- sugerować, że zrównoważony i zróżnicowany sposób odżywiania się nie może zapewnić odpowiednich ilości składników odżywczych w ujęciu ogólnym,
- odnosić się do zmian w funkcjonowaniu organizmu w sposób wzbudzający lub wykorzystujący lęk u konsumenta przy pomocy tekstu bądź przy pomocy obrazów, przedstawień graficznych lub symbolicznych.
Wymagania ogólne
Za prowadzenie oraz aktualizację wspólnotowego wykazu oświadczeń dotyczących żywności odpowiedzialna jest Komisja Europejska. Natomiast oświadczenia zdrowotne mogą być stosowane wyłącznie wtedy, kiedy są one potwierdzone na podstawie ogólnie przyjętych danych naukowych. Zatwierdzić oświadczenie żywieniowe musza dwie instytucje takie jak EFSA oraz Komisja Europejska. EFSA odpowiedzialna jest za prowadzenie badań naukowych, natomiast to do Komisji Europejskiej należy ostateczna decyzja [3].
Co oświadczenia dają konsumentowi?
Z wielu badań wynika, że oświadczenia, które są umieszczone w dobrze widocznym miejscu mogą ułatwić podjęcie decyzji o zakupie takiego produktu. Szczególnie są one konieczne przy produktach które zawierają niewystarczającą czytelność etykiet i niezrozumiałość informacji na nich zawartych. Z drugiej strony oświadczenia te mogą prowadzić do przekonania, że spożywanie takiej żywności jest korzystniejsze dla zdrowia. Oświadczenia nie sprawiają, że produkt jest zdrowszy czy bezpieczniejszy. Pomagają one w znajdowaniu konkretnej grupy produktów, którą konsument jest zainteresowany. Według naukowców oświadczenia mają raczej umiarkowany wpływ na postrzeganie pozostałych cech produkt [3].
Podsumowanie
Oświadczenia żywieniowe jak i zdrowotne możemy znaleźć na wielu powszechnych produktach dostępnych w każdy sklepie spożywczym. Oświadczenia żywieniowe zazwyczaj dotyczą składu żywności oraz mają ściśle określoną formułę, natomiast oświadczenia zdrowotne odnoszą się do stanu zdrowia. Oświadczenia te musza mieć potwierdzenie w nauce.
Źródła
[1] Szkiel A. (2018), Ocena wiedzy konsumentów dotyczącej oświadczeń żywieniowych, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 357 ,2018, str 196-206
[2] Rozporządzenie (WE) Nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r.w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Dz. Urz. UE L 12 z późn. zm.
[3] Ozimek I, Przeździecka-Czyżewska N. (2017), Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne w regulacjach prawnych i opinii konsumentów, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 24, 1 (110), 5 – 17
[4] Oświadczenia funkcjonalne (bdw.), Pobrano 25 sierpnia 2020 z http://www.oswiadczenia.eu/oswiadczenia-zdrowotne-menu/2-oswiadczenia/10
oswiadczenia-funkcjonalne
[5] oświadczenia żywieniowe i zdrowotne (bdw.) Pobrano 25 sierpnia 2020 z http://dobretluszcze.pl/oswiadczenia-zywieniowe-i-zdrowotne/
