Otyłość sarkopeniczna – definiowanie, przyczyny oraz skutki

Obecnie w Polsce zaobserwować można starzejący się model społeczeństwa. Oznacza to, że osoby w podeszłym wieku stanowią coraz większy odsetek mieszkańców. Zjawisko to obserwowane jest w większości rozwiniętych krajów. Z tego powodu schorzenia oraz dolegliwości charakterystyczne dla osób zaawansowanych wiekowo występują w naszej populacji z coraz większą częstotliwością. Stanowi to nowe, poważne wyzwanie dla służby zdrowia. Jedną z przypadłości typowych dla seniorów jest otyłość sarkopeniczna.

Rozpoznanie otyłości sarkopenicznej

Otyłość sarkopeniczna jest wynikiem jednoczesnego występowania dwóch jej składowych: otyłości oraz sarkopenii.

Otyłość

Otyłość najczęściej diagnozowana jest na podstawie BMI (Body Mass Index) ≥ 30 kg/m². Jednak innym kryterium może być też obwód talii przekraczający 102 cm u mężczyzn oraz 88 cm u kobiet [1,2]. Można również posłużyć się wskaźnikiem WHR (waist-hip ratio), w przypadku którego otyłość centralną stwierdza się, gdy przekracza on 0,9 u mężczyzn oraz 0,85 u kobiet. Jednakże BMI nie jest idealnym wskaźnikiem do rozpoznawania otyłości u osób starszych. Dlatego też przy diagnostyce otyłości sarkopenicznej zaleca się posługiwanie przede wszystkim obwodem talii oraz WHR.

Sarkopenia

Termin „sarkopenia” wywodzi się z języka greckiego, gdzie sarx tłumaczyć należy jako „ciało”, natomiast penia oznacza „utratę”. Zatem sarkopenia jest to utrata ciała a dokładniej utrata mięśni. Przekłada się to bezpośrednio na spadek siły mięśniowej a tym samym na postępujące zmniejszanie się sprawności fizycznej.

Na tych właśnie parametrach skupia się najnowsza definicja sarkopenii, która uwzględnia 3 składowe:

• spadek masy mięśniowej
• siły mięśniowej
• sprawności fizycznej

Jednak nadal brak jest jednoznacznego konsensusu, która składowa jest najważniejsza i w jaki sposób jednoznacznie można rozpoznawać sarkopenię. Utrudnia to nie tylko diagnostykę, ale też prowadzenie badań ukazujących wpływ schorzenia na stan zdrowia i ryzyko powikłań. Metody pomiaru parametrów służących do diagnostyki sarkopenii zaprezentowane zostały w tabeli poniżej.

Tabela 1 Metody pomiaru masy i siły mięśniowej oraz sprawności fizycznej w rozpoznaniu sarkopenii

Masa mięśniowa	Siła mięśniowa	Sprawność fizyczna
Pomiary antropometryczne	Siła ucisku dłoni	Prędkość chodu
CT (Tomografia komputerowa)	Zgięcie/prostowanie kolana	Test „wstań i idź”
BIA (Bioimpedancja elektryczna)	–	–
MRI (Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego	–	–
DEXA (Dual energy X-ray absorptiometry)	–	–

Istnieje zatem kilka metod, które mogą być użyteczne przy diagnostyce sarkopenii. Kwestia ich zastosowania zależy w dużej mierze od dostępności danych narzędzi pomiarowych i możliwości ich wykorzystania w przypadku konkretnych pacjentów.

Patogeneza

Mechanizm rozwoju otyłości sarkopenicznej jest wyjątkowo złożony. Jednakże należy rozpatrywać go przede wszystkim jako efekt starzenia się organizmu i związanych z tym zmianami.

Badania potwierdzają, iż największy przyrost tkanki tłuszczowej charakteryzuje osoby w wieku 60-75 lat. Z kolei masa mięśniowa zaczyna zmniejszać się już od około 30. roku życia, uzyskując szczytowy spadek po przekroczeniu 60. roku życia [1]. Dostrzega się zatem „nakładanie” się na siebie obu tych dolegliwości u osób starszych.

Z jednej strony postępująca z wiekiem utrata masy i siły mięśniowej prowadzi do zmniejszenia aktywności fizycznej, co skutkować może otyłością. Z drugiej jednak strony otyłość oznacza nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, która aktywnie wydziela cytokiny prozapalne.

🔎 Wskazać można również na złą, niedoborową dietę jako czynnik otyłości sarkopenicznej. Pacjenci mają tendencję do niewystarczającego spożycia źródeł antyoksydantów, warzyw, owoców i białka [8].

Udowodniono, że czynniki, takie jak CRP oraz IL-6 korelują dodatnio z zawartością tkanki tłuszczowej oraz odwrotnie proporcjonalnie z masą mięśniową. Innym, proponowanym mechanizmem może być zwiększona produkcja TNF-alfa oraz leptyny przez tkankę tłuszczową.

Prowadzi to do rozwoju insulinooporności, zmian w metabolizmie oraz sekrecji hormonu wzrostu, co może predysponować do postępującej utraty masy mięśniowej, przy jednoczesnym wzroście zawartości tkanki tłuszczowej [4].

Zatem otyłość może być czynnikiem ryzyka sarkopenii, podobnie jak sarkopenia może być czynnikiem ryzyka otyłości. Patomechanizm ten można też porównać do systemu naczyń połączonych lub błędnego koła [5].

Warto zwrócić też uwagę, że opisywany problem łączy w sobie chorobę cywilizacyjną, jaką jest otyłość oraz trend starzejącego się społeczeństwa. Obie te składowe są obecnie poważnymi problemami epidemiologicznymi w rozwiniętych krajach, które w połączeniu ze sobą mogą stanowić jeszcze większe wyzwanie dla służby zdrowia, gdyż mają znaczącą rolę w śmiertelności i chorobowości społeczeństwa [6].

Skutki

Z powodu braku jednoznacznej definicji sarkopenii dostępne obecnie badania ukazujące skutki otyłości sarkopenicznej nie są wystarczające. Zarówno otyłość jak i sarkopenia przyczyniają się do zwiększonej zachorowalności oraz śmiertelności.

Wielu naukowców stawia zatem hipotezę, że otyłość sarkopeniczna będzie to ryzyko zwiększać jeszcze bardziej, niż w przypadku samej tylko otyłości lub sarkopenii. Jednak nadal brak jest jednoznacznych badań.

Niektóre wskazują na zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego oraz dyslipidemii. Dostępne są również badania, które ukazują, że osoby z otyłością są bardziej zagrożone schorzeniami kardiologicznymi niż te z otyłością sarkopeniczną [3]. Wyniki badań w dużej mierze zależą od przyjętego kryterium rozpoznania sarkopenii. Zatem w celu wykazania potencjalnych skutków otyłości sarkopenicznej należy jednoznacznie zdefiniować sarkopenię [2,3].

Zapobieganie otyłości sarkopenicznej

Mimo wspomnianego wcześniej braku jednoznacznych badań, nie podlega wątpliwości, że otyłość sarkopeniczna jest zjawiskiem niekorzystnym zdrowotnie i należy dążyć do jej zapobiegania.

Ponieważ problem ten jest wieloczynnikowy, również i działania mające na celu redukcję ryzyka muszą być podejmowane na wielu płaszczyznach.

Istotne jest dbanie o odpowiedni poziom aktywności fizycznej, która zapobiega zarówno otyłości jak i utracie masy mięśniowej i tym samym sprawności fizycznej. W utrzymaniu i zwiększeniu masy mięśniowej korzyści przyniesie również trening oporowy [7]. Nie bez znaczenia pozostaje też kwestia diety, która powinna zawierać odpowiednie ilości pełnowartościowego białka jak i kłaść nacisk na właściwe zbilansowanie energetyczne.

Istotne są działania edukacyjne, mające na celu wytłumaczenie zmian zachodzących w organizmie wraz z wiekiem. Profilaktyka otyłości sarkopenicznej związana jest z prowadzeniem zdrowego stylu życia, zatem jednocześnie sprzyja m.in. zmniejszaniu ryzyka chorób nowotworowych, cukrzycy typu 2 i zaburzeniom lipidowym.

Źródła:

1. Stenholm et al. (2009). Sarcopenic obesity – definition, etiology and consequences. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 11(6), 693-700
2. Wannamethee, S., & Atkins, J. (2015). Muscle loss and obesity: The health implications of sarcopenia and sarcopenic obesity. Proceedings of the Nutrition Society, 74(4), 405-412
3. Choi, K. M. (2016). Sarcopenia and sarcopenic obesity. The Korean journal of internal medicine, 31(6), 1054–1060
4. Zamboni, M., Mazzali, G., Fantin, F., Rossi, A., Di Francesco, V. (2008). Sarcopenic obesity: A new category of obesity in the elderly. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 18(5), 388-395
5. Guo, A., & Li, K., & Xiao, Q. (2020). Sarcopenic obesity: Myokines as potential diagnostic biomarkers and therapeutic targets?. Experimental Gerontology, 139(1), 111022
6. Roubenoff, R. (2004). Sarcopenic Obesity: The Confluence of Two Epidemics. Obesity Research, 12(6), 887-888
7. Chen YC, Chen WC, Liu CW, Huang WY, Lu I, Lin CW, Huang RY, Chen JS, Huang CH. Is moderate resistance training adequate for older adults with sarcopenia? A systematic review and network meta-analysis of RCTs. Eur Rev Aging Phys Act. 2023 Nov 29;20(1):22. doi: 10.1186/s11556-023-00333-4. PMID: 38030985; PMCID: PMC10687931.
8. Abiri B, Hosseinpanah F, Seifi Z, Amini S, Valizadeh M. The Implication of Nutrition on the Prevention and Improvement of Age-Related Sarcopenic Obesity: A Systematic Review. J Nutr Health Aging. 2023;27(10):842-852. doi: 10.1007/s12603-023-1986-x. PMID: 37960907.

• Data pierwotnej publikacji: 18.10.2022
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 2.12.2023