Owoce przy diecie cukrzycowej – po jakie sięgać?

Świadomość tego, co jemy, jest niezwykle ważna. Edukacja żywieniowa u osób chorych na cukrzycę jest kluczowa, ponieważ to odpowiednia dieta ma wpływ na prawidłowe stężenie glukozy we krwi. Dieta cukrzycowa powinna być zgodna z założeniami diety zdrowego człowieka.

Spis treści:

1. Dieta chorych na cukrzycę – teoria i praktyka
2. Owoce w diecie cukrzycowej – tak czy nie?
3. Cukier w owocach
4. Wpływ fruktozę na stężenie glukozy we krwi
5. Owoce dozwolone w diecie cukrzycowej
6. Co wpływa na wartość indeksu glikemicznego
7. Bibliografia

Zwyczaje żywieniowe osób chorujących na cukrzycę

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca spożycie 400 g owoców i warzyw w ciągu dnia. Spożycie tych produktów powinno być uwzględnione w diecie cukrzyka aż 5 razy dziennie, przy czym należy zwrócić uwagę, aby częściej spożywane były warzywa, ze względu na dość wysoką zawartość węglowodanów prostych w owocach [1]

Na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji w Głównej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie przeprowadzano badania na temat zwyczajów żywieniowych osób chorych na cukrzycę typu 2. Wykazały one, że większość osób (73%) spożywała owoce codziennie, jednak dotyczyło to większego odsetka kobiet (79%) niż mężczyzn (64%). Warzywa raz dziennie występowały w diecie 45% badanych, natomiast 3 razy dziennie były spożywane przez co czwartą osobę (27%) [2].

Owoce i warzywa najczęściej były spożywane w formie mało przetworzonej – na surowo i w dużych kawałkach, ponieważ wszelka obróbka owoców i warzyw wpływa na ich indeks glikemiczny, który w diecie cukrzycowej ma kluczowe znaczenie.

Owoce w diecie cukrzycowej

Osoby chorujące na cukrzycę typu 2 nie powinny rezygnować z owoców. Jednak spożycie owoców w diecie chorego z cukrzycą powinny być ograniczone do 200–300 g dziennie, gdyż zawierają znaczne ilości węglowodanów. Zaleca się wybór owoców o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, owoców mniej słodkich i dojrzałych, na przykład wiśni, grejpfrutów, pomarańczy, brzoskwiń, jabłek [3].

🔎 Na stronach American Diabetes Association znajdziemy rekomendację, by jednorazowo nie spożywać więcej na raz niż mały owoc lub pół szklanki sałatki owocowej [10]. Odradza się jedynie dosładzane owoce.

🔎 We współczesnej diecie warzyw i owoców jest zazwyczaj zbyt mało. Ciekawe badanie przeprowadzono w Australii [8]. Pacjenci ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 w ramach recepty od doktora otrzymywali prozdrowotną dietę. W efekcie jedli dwie porcje warzyw i owoców więcej w ciągu dnia. Dodatkowo przełożyło się to na utratę masy ciała i obniżenie poziomu „złego cholesterolu”.

Cukier w owocach

Głównym cukrem występującym w owocach jest fruktoza, jednak jest ona wykorzystywana przez organizm w sposób inny niż glukoza.

Fruktoza jest niezależnym od insuliny monosacharydem. Oznacza to, że przekształca się w glukozę i jest przechowywana bez działania insuliny (lub przynajmniej w nieznacznych ilościach). Fruktoza nie powoduje dużego wzrostu poziomu cukru we krwi i w konsekwencji nie podnosi poziomu insuliny [4].

Spożyta fruktoza jest metabolizowana w wątrobie. Dochodzi wtedy do powstawania różnych produktów przemiany materii, w tym toksyn takich jak kwas moczowy. To właśnie jego nadmiar może wywołać negatywne konsekwencje w naszym organizmie. Kwas moczowy może przyczynić się do wzrostu ciśnienia tętniczego we krwi i powstawania zespołu metabolicznego. Jednak nie należy obawiać się fruktozy, ponieważ, aby doświadczyć jakichkolwiek negatywnych skutków działania fruktozy, trzeba by spożyć około 50-75 gramów jednorazowo. Odpowiada to zjedzeniu od pięciu do siedmiu jabłek, jedno po drugim [4,5].

Wpływ fruktozy na stężenie glukozy we krwi

Indeks glikemiczny fruktozy wynosi 20, dlatego wpływa on w małym stopniu na stężenie glukozy we krwi.

Indeks glikemiczny jest systemem klasyfikacji żywności zawierającej węglowodany według tego, jak szybko jest ona trawiona i absorbowana w okresie poposiłkowym. IG pozwala ocenić, w jaki sposób produkty zawierające węglowodany wpływają na stężenie glukozy we krwi w czasie 2 godzin po posiłku. Jako standardu używa się glukozy, której IG wynosi 100 [3]. Jednak oprócz indeksu glikemicznego kluczowy jest ładunek glikemiczny poszczególnych produktów.

Ładunek glikemiczny uwzględnia nie tylko rodzaj, ale również ilość konkretnego produktu. Definiowany jest on jako iloczyn IG oraz zawartości węglowodanów w danej porcji produktu. Podczas, gdy indeks pozwala przewidzieć stopień, w jakim węglowodany zawarte w pożywieniu zwiększają stężenie glukozy we krwi, to całkowity wzrost glikemii po spożyciu określonego posiłku zależy zarówno od jakości (wyrażonej przez IG) jak i ilości spożytych węglowodanów. Produkty, które mają wysoki indeks glikemiczny, mogą mieć niski ładunek. Zależy to od wielkości spożytej porcji produktu [6].

Dla przykładu indeks glikemiczny arbuza wynosi 75. Indeks glikemiczny powyżej 50 uznawany jest za wysoki i zaleca się eliminację tego typu produktów z diety cukrzycowej. Zawartość węglowodanów w 100 g arbuza wynosi 8 g. Ładunek glikemiczny liczymy poprzez pomnożenie indeksu glikemicznego z zawartością węglowodanów, uzyskaną wartość dzielimy przez 100. W przypadku arbuza, ładunek glikemiczny równy jest 6 (75 x 8 / 100). Arbuz pomimo wysokiego IG, dzięki dużej zawartości wody oraz niskiej ilości węglowodanów posiada niski ładunek glikemiczny. A więc zjedzony  w niewielkich ilościach nie wpłynie znacząco na wzrost poziomu glukozy we krwi.

Licząc tak samo, ładunek glikemiczny banana wynosi 12,8, czyli ponad 2 razy więcej niż arbuza. W związku z tym spożycie 100 g banana wpłynie na większy wzrost glikemii poposiłkowej, niż 100 g arbuza, który cechuje się wyższym indeksem glikemiczny.  

Owoce dozwolone w diecie cukrzycowej

Do owoców dozwolonych w diecie cukrzycowej należą m.in.:

• agrest
• ananas
• arbuz
• awokado
• borówki
• brzoskwinie
• cytryny
• czarne jagody
• czereśnie
• grejpfruty
• gruszki
• jabłka
• jeżyny
• maliny
• mandarynki
• melony
• morele
• papaje
• pomarańcze
• porzeczki (białe i czerwone)
• poziomki
• truskawki
• wiśnie
• żurawina

🔎 W szczególności fińscy naukowcy przebadali pod tym kątem owoce fioletowe, niebieskie i czerwone. Nie tylko zresztą owoce, bo pozytywnie działają np. fioletowe ziemniaki. Dlaczego takie? Zawierają one działające prozdrowotnie naturalne barwniki – acylowane antocyjany. To one odpowiadały za to, że organizm lepiej radził sobie z metabolizmem energii. Działały też przeciwzapalnie i wspierały zdrowie mikroflory jelitowej. W efekcie zapobiegał cukrzycy typu 2. [9]

Czynniki wpływające na wartość indeksu glikemicznego

Na zwiększenie indeksu glikemicznego znaczny wpływ ma stopień rozdrobnienia owoców, ich dojrzałość i długi czas obróbki termicznej. Dodatkowo spożycie owoców razem z innymi produktami zwiększy czas uwalniania glukozy do krwi.

Podsumowując, nie należy wykluczać owoców z diety osób chorych na cukrzycę typu 2. Są one źródłem wartościowych witamin. Należy jednak zawracać uwagę na zawartość glukozy w poszczególnych owocach. Odpowiedni bilans owoców w diecie nie będzie wywoływać, żadnych efektów niepożądanych. Najważniejsza jest świadomość i edukacja żywieniowa osoby chorej.

Bibliografia:

1. Szewczyk A., Białek A., Kukielczak A., Czech N., Kokot T., MucWierzgoń M., Nowakowska-Zajdel E., Klakla K. (2010). Ocena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2 . Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 267-27.
2. Włodarek D., Głąbska D. (2010). Zwyczaje żywieniowe osób chorych na cukrzycę typu 2. Clinical Diabetology, 11(1), 17-23.
3. Baranik A., Ostrowska L. (2012), Praktyczne zalecenia dotyczące żywienia chorych z cukrzycą typu 2 i otyłością. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2(4), 223-226.
4. Willson C. (2010). „The Forbidden Fruit?” Pobrane z: t-nation.com. (03.10.2000).
5. Sajór I. (2018) – „Unikaj owoców, bo mają cukier” Pobrane z: ncez.pl (08.11.2018).
6. Bator E., Bronkowska M., Bienkiewicz M., Biernat J: „The impact of the glycemic index and glycemic load of food products on human health” Journal of Medical Science 2014, 2(83), 161-166.
7. Arkaszewicz A. i wsp. (2018). „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę”. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Kliniczna 2018, 4(1).
8. Jason H Y Wu, Kathy Trieu, Daisy Coyle, Liping Huang, Nirupama Wijesuriya, Kellie Nallaiah, Thomas Lung, Gian L Di Tanna, Miaobing Zheng, Dariush Mozaffarian, Freya MacMillan, David Simmons, Ted Wu, Stephen Twigg, Amanda Gauld, Maria Constantino, Margaret McGill, Jencia Wong, Bruce Neal, Testing the Feasibility and Dietary Impact of a “Produce Prescription” Program for Adults with Undermanaged Type 2 Diabetes and Food Insecurity in Australia, The Journal of Nutrition, 2022;, nxac152, https://doi.org/10.1093/jn/nxac152
9. Chen, K., Kortesniemi, M. K., Linderborg, K. M., & Yang, B. (2022). Anthocyanins as promising molecules affecting energy homeostasis, inflammation, and gut microbiota in type 2 diabetes with special reference to impact of acylation. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 71(2), 1002-1017.
10. Diabetes.org, https://diabetes.org/healthy-living/recipes-nutrition/eating-well/fruit, dostęp: 7.07.2023

• Data pierwotnej publikacji: 25.08.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 7.07.2023