Pau d’Arco – herbata Inków

Obszar lasów w Amazonii jest skarbcem surowców ziołowych, którymi zainteresowanie wśród naukowców i firm farmaceutycznych nieustannie rośnie. Każda z tych roślin ma bardzo długą historię zastosowania przez rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej. Jednak, aby upowszechnić je jako środki lecznicze lub suplementy diety w Europie konieczne jest przeprowadzenie większej ilości badań fitochemicznych i biologicznych w celu ustalenia właściwości poszczególnych związków. Jednym z surowców o potencjalnych właściwościach prozdrowotnych jest Pau d’Arco, czyli Lapacho (również nazywany herbatą Inków) [1].

Pau d’Arco – południowoamerykańskie cudo?

Lapacho lub Tahuari (Tabebuia impetiginosa) jest drzewem z rodziny Bignoniaceae osiągającym nawet do 30-40 metrów. Rośnie ono w Amazonii lub innych regionach Ameryki Południowej i Środkowej [1,2].

Występuje ponad 100 gatunków drzewa lapachowego. Surowcem pozyskiwanym w celach leczniczych jest najczęściej kora, ale również liście o brązowo-czerwonej barwie oraz kwiaty. Z kory drzewa Lapacho przygotowuje się susz, z którego odwar lub napar wykorzystywane są od lat w medycynie regionalnej, natomiast z kwiatów sporządzany jest syrop [1].

Biomedyczne zastosowanie Lapacho odnotowano już w 1873 roku. Natomiast jego historia rozpoczęła się w 1967 roku, kiedy to w magazynie „O’Cruizeiro” opisano „cudowne” ozdrowienia pacjentów z chorobą nowotworową. W National Cancer Institute (NCI) rozpoczęto prowadzenie badań klinicznych, jednak wykazano wystąpienie toksycznych efektów podczas chemioterapii, więc odrzucono możliwość stosowania składników aktywnych z Pau d’Arco jako wspomaganie leczenia przeciwnowotworowego. Podjęto natomiast kolejne analizy w celu ustalenia ich właściwości prozdrowotnych [1,2].

Zarówno kora, jak i drewno drzewa Tabebuia impetiginosa zawierają substancje czynne. Najważniejszą z nich jest lapachol, natomiast inne pochodne naftochinonowe to β-lapachon, dehydro-α-lapachon oraz dehydro-izolapachon [1,2].

W prawdziwym Pau d’Arco koncentracja lapacholu wynosi zazwyczaj około 2-7%. Obecne są w nim także katechiny, flawonoidy, inne związki polifenolowe, fitosteroidy, żywice i wiele mikro- i makroelementów, m.in. mangan, cynk, chrom, żelazo, wapń czy też potas [1].

Właściwości prozdrowotne Pau d’Arco

Napary i odwary z kory drzewa Tahuari oraz sporządzany z kwiatów syrop stosowany jest w medycynie ludowej m.in. w chorobach zapalnych dróg oddechowych lub moczowych, a także zapaleniu wątroby, stawów i infekcjach wirusowych czy też bakteryjnych. Najbardziej rozpowszechnione jest jednak działanie przeciwnowotworowe składników aktywnych Pau d’Arco – głównie lapacholu [1].

W niewielkim badaniu obejmującym 9 pacjentów z nowotworami wątroby, nerek, piersi, prostaty oraz szyjki macicy podawano chorym wyekstrahowany lapachol. Wykazano, iż związek ten prowadził do zmniejszenia guzów oraz łagodzenia objawów bólowych spowodowanych zmianami nowotworowymi. Ponadto, u 3 pacjentów osiągnięto całkowitą remisję choroby. Uważa się, iż aktywność przeciwnowotworowa lapacholu może być powiązana z jego interakcją z kwasami nukleinowymi. Dodatkowo, sugeruje się, iż oddziaływanie ugrupowania naftochinonów między parami zasad azotowych występuje z postępującym hamowaniem replikacji DNA i syntezy RNA [3].

W analizie przeprowadzonej przez Kumangai i in. oraz Kumangai i Shimojo opisano, iż stres oksydacyjny indukowany przez lapachol oddziałuje na enzym reduktazę P450, co powoduje zmiany w DNA. Substancja sama w sobie nie wpływa bezpośrednio na kwasy nukleinowe [4,5].

Natomiast w badaniu Balassiano i in. przeanalizowano oddziaływanie lapacholu na linię komórek nowotworowych u ludzi i oceniono potencjał tego związku jako leku przeciw przerzutom za pomocą testu in vivo. Wskazano, iż lapachol w maksymalnym nietoksycznym stężeniu dla komórek HeLa wynoszącym 400 µg/ml (co odpowiada 1012 cząsteczkom leku/ komórkę) wywołuje zmiany w profilu białek i hamuje inwazyjność komórek, reprezentując w ten sposób ważną aktywność przeciw przerzutom. Wykazano również, że składnik aktywny Pau d’Arco zmniejsza liczę guzów nowotworowych spowodowanych doksorubiną (DXR) u heterozygotycznej pod względem genu supresorowego wts muszki owocowej Drosophila melanogaster. Częstość redukcji guzów była wprost proporcjonalna do stężenia lapacholu. Przy poziomie 20mg/dl nastąpiło obniżenie częstości występowania nowotworów indukowanych przez DXR o 64%, przy stężeniu 40mg/ml redukcja wyniosła 71%, natomiast przy 60mg/ml – 76% [6,7].

W badaniu Kung i in. stwierdzono, że β-lapachon może być potencjalnym lekiem w nowotworach m.in. w raku płuc. Zaobserwowano, że apoptotyczna śmierć komórek indukowana w komórkach raka płuc przez wysokie stężenia β-lapachonu pośredniczyła w zwiększonej aktywacji czynnika proapoptotycznego JNK i zmniejszeniu aktywacji czynników przeżycia/proliferacji komórki (PI2K, AKT i ERK). Ponadto, toksyczność β-lapachonu była dodatnio skorelowana z ekspresją i aktywnością oksydoreduktazy chinonowej 1(NQO1) w komórkach nowotworowych. Za działanie przeciwnowotworowe może odpowiadać także mechanizm blokowania topoizomerazy DNA I. Może zatem odnaleźć zastosowanie w chemioterapii nowotworów prostaty, sutka, płuc, jelita grubego oraz skóry [8-10].

Zarówno drobnoustroje Gram-dodatnie, jak i ujemne są narażone na działanie niektórych naftochinonów poprzez wytwarzanie przez te związki anionów ponadtlenkowych i nadtlenku wodoru prowadzących do rozprzęgania fosforylacji oksydacyjnej i hamowania przenoszenia elektronów. Lapachol, β-lapachon, α-ksyloidon i związki pokrewne działają hamująco przeciwko Staphylococcus aureus (również szczepy odporne na metycylinę) i Salmonelli [2].

Za pomocą biotestów z dyfuzją krążków papierowych i minimalnym stężeniem hamującym (MIC) udowodniono także hamujące działanie Pau d’Arco na wzrost bakterii Helicobacter pylori ATCC 43504 [11].

Lapachol i β-lapachon działają aktywnie przeciwko wielu zakażeniom skóry (np. liszaj obrączkowy) i paznokci oraz patogennym drożdżom m.in. Candida i Cryptococcus neuformans. Wśród tych składników β-lapachon wykazuje silniejsze efekty przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne [12].

W badaniach in vitro wskazano, że substancje czynne Lapacho mają również szerokie spektrum właściwości przeciwwirusowych. Lapachol hamuje replikację herpeswirusów, do których należą m.in. HHV1, HHV2, HHV4 (wirus Epsteina-Barra, EBV). Udowodniono także hamujący wpływ na wirusy RNA np. HIV-1 [2,13,14].

Potwierdzono także działanie przeciwzapalne Pau d’Arco. Ekstrat wodny z kory Lapacho obniżał syntezę prostagladyn PG E(2) i NO oraz ekspresje odpowiednich enzymów – COX-II i syntazy iNOS. Potencjalny mechanizm polegał na zablokowaniu kinazy sygnałowej ERK [15].

Ponadto, podaż herbaty z kory Tabebuia przez tydzień łagodziła stan zapalny ucha u gryzoni. Może to oznaczać, iż ekstrakt ten działa także przeciwzapalnie u ludzi np. z zapaleniem stawów. Maść na bazie β-lapachonu wspomagała natomiast leczenie ran oraz oparzeń [16].

Natomiast aktywność przeciwutleniająca składników suszu drzewa lapachowego porównywana jest z α-tokoferolem i butylowanym hydroksytoluenem, czyli jednymi z silniejszych antyoksydantów [2,17].

Dodatkowo, w badaniu Kiage-Mokua i in. [18] zaobserwowano, iż etanolowy roztwór hamował aktywność lipazy trzustkowej i poposiłkowe pojawienie się triglicerydów we krwi szczurów. Jednak ten efekt przypisuje się innym substancjom, gdyż w badaniu in vitro nie wykazano wpływu lapacholu na lipazę.

Bezpieczeństwo i skutki uboczne stosowania Lapacho

Aktualnie Pau d’Arco wydaje się być bezpiecznym surowcem farmakologicznym. Najistotniejsze interakcje jakie zaobserwowano były związane z zaburzeniami cyklu biologicznego witaminy K. Zatem osoby stosujące leki przeciwkrzepliwe nie powinny suplementować preparatów zawierających Lapacho. Przeciwwskazaniem do przyjmowania Pau d’Arco jest także ciąża i karmienie piersią [2,19].

Produkty dostępne na rynku międzynarodowym nie są standaryzowane, co oznacza, iż znacząco różnią się pod względem składu i jakości surowca, więc należy zawsze przestrzegać zaleceń producenta i nie przekraczać spożycia rekomendowanej dziennej dawki [1,2,20].

Skutki uboczne jakie może powodować nadmierna podaż naparu z kory drzewa Tahuari to m.in. pieczenie skóry, nudności i/lub wymioty, alergie, opuchlizna. Może zwiększyć się także tendencja to powstawania siniaków, a podczas i po operacji rośnie ryzyko krwawienia [19].

Działanie preparatów z Lapacho nadal wymaga dalszych analiz oraz ustalenia bezpiecznych dawek wykazujących efekty terapeutyczne – nie są więc określone oficjalne wskazania medyczne [20].

Dotychczas dostępne są suplementy z dodatkiem Pau ‘Arco np. herbaty, które wydają się być preparatami uzupełniającymi dietę w składniki bioaktywne np. związki polifenolowe. Jednak przed zastosowaniem preparatów z Lapacho warto skonsultować się z lekarzem lub w farmaceutą [1,2]. 

Podsumowanie

Pau d’Arco wykazuje wielokierunkowe działanie na organizm człowieka, co zachęca konsumentów po sięganie po preparaty z drzewa Tabebuia . Jednak należy pamiętać, iż zbyt wysokie dawki mogą wywoływać działania niepożądane. Zatem zażywanie wszystkich leków ziołowych należy skonsultować z lekarzem oraz stosować je zgodnie z zaleceniami. Pomimo wielowiekowej tradycji zastosowania tego surowca w Ameryce Południowej efekty prozdrowotne oraz bezpieczeństwo suplementów z dodatkiem składników aktywnych Lapacho nadal nie są do końca poznane i podlegają dalszym badaniom. 

Piśmiennictwo

1. K. Paradowska, I. Wawer. Zioła peruwiańskie w Europie. Herbalism, (2015); 1(1): 20-38
2. J.R.G. Castellanos, J.M. Prieto, M. Heinrich. Red Lapacho (Tabebuia impetiginosa) – a global ethnopharmacological commodity? Journal of Ethnopharmacology, (2009); 121(1):1-13
3. H. Hussain i in. Lapachol: an overview. Arkivoc II, (2007):145-171
4. Y. Kumagai i in. Bioactivation of lapachol responsible for DNA scission by NADPH-cytochrome P450 reductase. Environ Toxicol Pharmacol, (1997); 3: 245-250
5. Y. Kumagai, N. Shimoho. Possible mechanisms for induction of oxidative stress and suppression of systemic nitric oxide production caused by exposure to environmental chemicals. Environ Health Prev Med, (2002); 7(4): 141–150.
6. I.T. Balassiano, S.A. De Paulo, N. Silva Henriques, M.C. Cabral, M. da Gloria da Costa Carvalho. Demonstration of the lapachol as a potential drug for reducing cancer metastasis. Oncol Rep, (2005); 13(2):329-33
7. P.R.R. Costa. Natural products as starting point for the discovery of new bioactive compounds: Drug candidates with antiophidic, anticancer and antiparasitic properties. Rev Virtual Quim, (2009); 1(1):58‐66
8. H.N Kung, T.Y Weng, Y. Liu, K.S. Lu, Y.P Chau. Sulindac Compounds Facilitate the Cytotoxicity of b-Lapachone by Up-Regulation of NAD(P)H Quinone Oxidoreductase in Human Lung Cancer Cells. Plos One. DOI: 10.1371/journal.pone.0088122
9. M. Wieczorek, S. Sobiak, R.K. Meissner. Rozwój badań nad wykorzystaniem substancji pochodzenia roślinnego  w terapii nowotworów. Nowiny Lekarskie, (2006); 75(4):407-413
10. R. M. Khan, S.M. Mlungwana. 5-Hydroxylapachol: a cytotoxic agent from Tectona grandis. Phytochemistry, (1999); 50:439–442
11. B.S. Park i in. Antibacterial activity of Tabebuia impetiginosa Maxius ex DC (Taheebo) against Helicobacter pylori. Journal of Ethnopharmacology, (2006); 105(1-2): 255-262
12. P. Guiraud, R. Steiman, G.M. Campos-Takaki, F. Seigle-Murandi, M. Simeon de Buochberg. Comparison of antibacterial and antifungal activities of lapachol and beta-lapachone. Planta Med., (1994); 60(4):373-374
13. A.J. de Silva i in. Synthesis and preliminary pharmacological evaluation of new (+/-) 1,4-naphthoquinones structurally related to lapachol. Bioorg. Med. Chem., (2002); 10(8):2731-2738
14. A.V. Pinto, M.C Pinto, M.H Lagrota, M.D. Wigg, A.N. Aguiar. antiviral activity of naphthoquinones. I. Lapachol derivatives against enteroviruses. Rev. Latinoam. Microbiol., (1987); 29(1), 15-20
15. S.E. Byeon i in. In vitro and in vivo anti-inflammatory effects of taheebo, a water extract from the inner bark of Tabebuia avellanedae, Journal of Ethnopharmacology, (2008); 119(1):145–152
16. S.C. Fu i in. β-lapachone accelerates the recovery of burn-wound skin, Histology and Histopathology, (2011); 26(7): 905–914
17. B.S. Park, K.G. Lee, T. Shibamoto, S.E. Lee, G.R. Takeok. Antioxidant activity and characterization of volatile constutuents of taheebo (Tabebuia impetiginosa Martius ex DC.). J. Agric. Food Chem., (2003); 51(1):295-300
18. B.N. Kiage-Mokua, N. Roos, J. Schrezenmeir. Lapacho tea (Tabebuia impetiginosa) extract inhibits pancreatic lipase and delays postprandial triglyceride increase in rats. Phytother Res., (2012); 26(12):21878-21883
19. Pobrane z: https://auraherbals.pl/leksykon-wiedzy/pau-d-arco [Data dostępu: 23.07.2020]
20. M. Marczak, A. Marchelak, Iż. Rychlińska. Lapacho [Tabebuia impetiginosa (Mart.ex DC.) Standl.] – historia stosowania, skład i aktywność biologiczna, stan badań. Farmacja Polska., (2016). Pobrane z: https://ptfarm.pl/wydawnictwa/czasopisma/farmacja-polska/103/-/16311 [Data dostępu: 23.07.2020]