Pieprz cayenne – ostry i wartościowy

Stosowana w kuchni często jako zamiennik ostrej, mielonej papryki, istotnie dodaje potrawom pikantności. Nie jest to jednak tylko inna nazwa dla papryki chilli, bowiem przyprawę pozyskuje się z nieco innej odmiany. 

Uprawa i problemy geograficzno-językowe

Pieprz cayenne powstaje z bardzo ostrej, jednorocznej papryki odmiany Cayenne, która jest blisko spokrewniona z meksykańską jalapeno. Uprawia się ją na terenie obu Ameryk, ale także w Indiach, gdzie szybko zdobyła uznanie wśród tamtejszej ludności.  

“Pieprz” w nazwie przyprawy to jedynie pozostałość po błędzie (nie jedynym zresztą) Krzysztofa Kolumba. Miał on bowiem odnaleźć drogę morską do Indii i tym samym ułatwić wymianę towarów, także pieprzu. Wiemy, że do celu nie dotarł, choć był przekonany, że mu się udało. Widząc ostry proszek, kojarzący się smakowo z pieprzem, bez wahania nadał mu taką nazwę. Stąd problemy również w angielszczyźnie, gdzie “pepper” to zarówno pieprz jak i papryka. 

Drugi człon nazwy także jest trochę bez sensu, bowiem kojarzy nam się z miejscowością Cayenne, czyli stolicą Gujany Francuskiej. Jednak to miasto nazwano na cześć papryki, a nie odwrotnie. Jak się później okazało, papryki tej wcale się tam nie uprawia. Cóż, Kolumb się spisał. 

Ale zostawmy zawiłości z przeszłości i spróbujmy prześledzić właściwości zdrowotne. 

Ostrość i wartości odżywcze

Pieprz cayenne ma barwę od żywo czerwonej do brązowo-czerwonej, w zależności od stopnia dojrzałości wykorzystanych papryczek, domieszek innych papryk, itd. W sklepach często dostaniemy produkt o nazwie “chilli pieprz cayenne”, który jest wykonany z papryczek chilli a nie cayenne. Ale oznacza to również, że jest ostrzejszy – w skali ostrości SHU papryka cayenne osiąga wartość ok. 50000, a chilli nawet do 100000. 

Pieprz kajeński, jak i sama papryka cechuje się dość znaczną wartością odżywczą, nie ma to jednak większego znaczenia, bowiem nie spożywamy jej w ilościach, przy których można by mówić, że będzie dobrym źródłem któregoś ze składników. 

Działanie prozdrowotne

Dawniej używano pieprzu na dolegliwości układu pokarmowego i na bóle mięśniowe oraz reumatoidalne. Najszersze, potencjalne właściwości zdrowotne wykazuje kapsaicyna. Również i dzisiaj można znaleźć rozgrzewające plastry przeciwbólowe czy maści rozgrzewające, które tę substancję zawierają. 

Kapsaicyna jest zdolna wpływać na przemiany metaboliczne w organizmie, poprzez aktywację receptora TRPV1. Jak się okazuje, nie występuje on tylko na receptorach czuciowych układu nerwowego, ale też w wielu innych tkankach i narządach. 

Choroby sercowo-naczyniowe

Pobudzenie wspomnianego receptora może pobudzać syntezę enzymu eNOS (endoterialna syntaza tlenku azotu), która to zwiększa produkcję tlenku azotu, a tym samym wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych. Kapsaicyna, a tym samym pieprz cayenne mogą więc zmniejszać ryzyko nadciśnienia tętniczego. 

Podobnie u osób z cukrzycą może działać aktywacja białka UCP2 – ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej może ulec redukcji przy podawaniu kapsaicyny.  
Kapsaicyna na wspomniane białko działa również w wątrobie, co może sprzyjać osobom chcącym zrzucić zbędne kilogramy: regulacji ulega oksydacja kwasów tłuszczowych, zwiększa się tym samym termogeneza. 

Gospodarka lipidowa i odchudzanie

Kapsaicyna może także nasilać ekspresję genu PPAR-gamma, która to cząsteczka wykazuje efekt hipoglikemizujący, zmniejszający ryzyko dyslipidemii i miażdżycy, poprawiający funkcjonowanie całego układu sercowo-naczyniowego. 

Jak powiedzieliśmy, kapsaicyna jest termogenikiem, wszelkie jej źródła będą zatem obiektem zainteresowań osób na diecie redukcyjnej. W badaniach podaż kapsaicyny rzeczywiście owocowała lepszymi efektami. Należy jednak pamiętać, że za podjęciem decyzji o odchudzaniu muszą też iść pewne działania w postaci ograniczenia podaży energii i/lub wprowadzenia wysiłku fizycznego, połączonego ze zmianą dotychczasowych nawyków żywieniowych na lepsze. Wówczas stosowane przyprawy mogą nas nieco wspomóc. 

Badania skupiają się również na wpływie kapsaicyny na dolegliwości żołądkowe, jednak ze względu na silne właściwości drażniące nie poleca się tej przyprawy osobom z jakimikolwiek objawami z układu pokarmowego. 

Problemy z dawką

Za tymi wszystkim wspaniałymi właściwościami stoi jednak dawka, a właściwie jej brak w odniesieniu do człowieka. U zwierząt stosowane dawki były bardzo duże, w przeliczeniu na człowieka. W badaniach na ludziach często stosowano kapsułki z 40 mg kapsaicyny. Biorąc pod uwagę, że kapsaicyna stanowi około od 0,1 do 1% przyprawy, trzeba by jej spożyć od 4 do nawet 40 g. Wciąż potrzeba badań, które jasno określą wpływ kapsaicyny jak i samego pieprzu na zdrowie człowieka, oraz pozwolą ustalić dawkę leczniczą. Wiemy już natomiast, że dawka śmiertelna, w zależności od odporności organizmu, wynosi od 56 do ok. 512 mg/dobę.

Cayenne da się lubić

Jeśli jednak zdrowie nam na to pozwala i lubimy czasami zjeść coś na ostro, pieprz kajeński warto do naszej diety włączyć. Będzie stanowić świetny dodatek do mięs, ryb i roślin strączkowych, a w połączeniu z deserami czekoladowymi/kakaowymi pozwoli na iście królewskie doznania. 

Źródła:

1. McCarty, M. F., DiNicolantonio, J. J., & O’keefe, J. H. (2015). Capsaicin may have important potential for promoting vascular and metabolic health. Open Heart, 2(1), e000262.
2. Kapsaicyna – co o niej wiemy? Artykuł z serwisu biotechnologia.pl [Dostęp: 15.08.2019] https://biotechnologia.pl/biotechnologia/kapsaicyna-co-o-niej-wiemy,12588
3. WŁAŚCIWOŚCI KAPSAICYNY I JEJ WPŁYW NA ZDROWIE, CZYLI DLACZEGO WARTO JEŚĆ PAPRYKĘ CHILI. Artykuł ze strony rodzinazdrowia.pl [Dostęp: 15.08.2019]. https://rodzinazdrowia.pl/wlasciwosci-kapsaicyny-i-jej-wplyw-na-zdrowie-czyli-dlaczego-warto-jesc-papryke-chili
4. Pieprz cayenne przyprawa – właściwości, działanie i zastosowanie pieprzu cayenne. Artykuł ze strony ekologia.pl [Dostęp: 15.08.2019]. https://www.ekologia.pl/kobieta/zdrowie/pieprz-cayenne-przyprawa-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-pieprzu-cayenne,24902.html
5. Whiting, S., Derbyshire, E., & Tiwari, B. K. (2012). Capsaicinoids and capsinoids. A potential role for weight management? A systematic review of the evidence. Appetite, 59(2), 341-348.