Brak apetytu to stan, w którym osoba nie odczuwa lub traci chęć do jedzenia. Stan ten może mieć wiele przyczyn: od fizycznych do emocjonalnych. Osoby najczęściej dotknięte tym problemem braku apetytu to:
- Osoby starsze ze względu na chorobę podstawową, ale również w wyniku starzenia się (anoreksja wieku starczego) (4). U osób starszych najczęstszymi przyczynami są choroby płuc i serca, nowotwory, demencja, alkoholizm, depresja i leki. (7)
- Osoby chore na nowotwory
- Ostry stan zaostrzenia chorób
- Osoby doświadczające przewlekłego bólu (2)
- Osoby z zaburzeniami smaku i zapachu (często występujące w przebiegu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych, infekcji, którym towarzyszą biegunki i wymioty)
- U dzieci najczęściej w przebiegu infekcji ucha, przeziębienia i grypy.
Należy pamiętać, że niedożywienie wynikające z braku apetytu może prowadzić do poważnych konsekwencji takich jak: zanik mięśni, osłabienie, depresja, zwiększona podatność na powikłania chorobowe i obniżona immunokompetencja, dlatego należy interweniować w jak najszybszym tempie. (7) Pierwszym etapem interwencji mogą być zmiany w diecie opisane w poniższym artykule. Można również rozważyć włączenie doustnych preparatów przeznaczenia medycznego.
Czynniki zewnętrzne i zdrowotne wpływające na apetyt
Istnieje wiele czynników, które zmieniają odczuwanie smaku i zapachu oraz wpływają bezpośrednio na apetyt. Są to m.in.:
- Czynniki fizyczne: odwodnienie, ból, problemy stomatologiczne, redukcja smaku i zapachu, uraz.
- Czynniki zdrowotne: przeziębienie, infekcja, demencja, cukrzyca, zatrucie pokarmowe, AIDS, gorączka, zapalenie błony śluzowej żołądka, i wiele więcej
- Skutki uboczne leków: antybiotyki, chemioterapia, opioidy.
- Nadużywanie alkoholu, nikotyny i innych używek
- Czynniki emocjonalne lub psychologiczne: silne emocje, strach, stres, depresja, zaburzenia odżywiania, doświadczenie silnego szoku.
Silne uczucia mogą prowadzić do zmiany normalnych zachowań żywieniowych. Czynniki stresogenne pobudzają układ współczulny i prowadzą do ograniczenia spożycia. Jednak te reakcje są specyficzne dla każdego człowieka. (1) Styl radzenia sobie ze stresem jest skomplikowany i ma podłoże psychologiczne. Wsparcie psychologa może pomóc w prawidłowej odpowiedzi na emocje.
Anoreksja często kojarzy się z jadłowstrętem psychicznym, jednak jest to błędne skojarzenie. Definicja anoreksji obejmuje jedynie objawy — utratę lub zmniejszenie apetytu. Anoreksja nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny, jest chorobą, która ma swoje specyficzne kryteria diagnostyczne i jest związana z zaburzeniami psychicznymi dotyczącymi obrazu ciała i strachu przed przybraniem na wadze. Nie należy mylić tych dwóch pojęć. (3)
Praktyczne strategie w celu poprawy apetytu
1) Nie spożywaj potraw smażonych i ciężkostrawnych
ponieważ zalegają one długo w żołądku i powodują uczucie sytości. Wybieraj mięsa chude (takie jak drób, królik, ryba) warzywa gotowane lub pieczone w rękawie.
2) Spożywaj posiłki często w małych porcjach
Zaleca się, aby osoby cierpiące na zaburzenia łaknienia spożywały 5-6 małych posiłków w ciągu dnia.
3) Dania podawaj w atrakcyjny sposób
Nie bez powodu mówimy, że je się oczami. Na talerzu powinny zaleźć się różne kolory. Możesz to uzyskać, dołączając jadalne dekoracje do posiłku takie jak czerwoną paprykę, pomidorki koktajlowe, liście sałaty lub inne kolorowe warzywa.
4) Łącz smaki np. takie jak – słony i kwaśny.
Potrawy niezróżnicowane pod względem smaków szybciej zaspakajają sytość sensorycznie specyficzną i zniechęcają do dalszej konsumpcji.
5) Uważaj na smak słodki
Smak słodki może zmniejszać apetyt, natomiast smak kwaśny pobudzać.
6) Używaj przypraw w diecie
Zioła takie jak tymianek, bazylia, oregano, kminek, majeranek (i wiele innych) poprawiają apetyt.
7) Nie pij przed i w trakcie posiłku
Wypijane płyny mogą wypełniać żołądek i powodować wczesne uczucie sytości.
8) Dbaj o atmosferę w trakcie jedzenia
Nie należy stresować pacjenta ani zmuszać do jedzenia. Pomieszczenie powinno być wywietrzone, ponieważ nadmiar aromatów może powodować mdłości. (8) Usiądź przy stole, zapal świece, włącz ulubioną muzykę. W ramach możliwości jedz z rodziną/znajomymi. (10)
9) Jedz według swojego zegara biologicznego
Staraj się spożywać posiłki tak, jak zawsze to robiłeś.
10) Podjadaj pomiędzy posiłkami
Wybieraj produkty bogate w kalorie i białko takie jak: puddingi, orzechy, zupy krem, warzywa z masłem.
11) Zaplanuj jedzenie, jeśli nie będziesz w domu.
Zabierz ze sobą krakersy, ser, suszone owoce, orzechy.
12) Planuj swoje menu z wyprzedzeniem
Sporządź listę swoich ulubionych potraw i produktów. Mniej je zawsze pod ręką, jeśli najdzie cię na nie ochota. Warto przygotować swoje ulubione potrawy w podwójnej porcji i zamrozić lub schować do lodówki. Ułatwi to dostęp do posiłków.
13) Rozpraszacze
Oglądanie telewizji, czytanie książki lub przebywanie na łonie natury w trakcie jedzenia może mieć u niektórych pozytywny wpływ na pobudzenie apetytu. Pozwoli to zdekoncentrować się na czynności. (10)
14) Zadbaj o aktywność fizyczną
Aktywność fizyczna wpływa na odczuwanie głodu poprzez modulację stężeń insuliny, greliny, cholecystokininy, peptydu glukagonopodobnego-1 i tyrozyny, a także peptydów, takich jak leptyna. Zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej w celu poprawy apetytu. (5)
15) Zaprzestań palenia papierosów
Nikotyna działa hamująco na odczuwanie łaknienia, z działaniem kilku mechanizmów, a jednym z nich jest stymulacja receptora melanokortyny (MC4-R) (11)
16) Wsparcie psychologiczne
Zaburzenie apetytu może występować na tle psychicznym. Ważne jest, aby dobrze zdiagnozować przyczynę choroby – czy problem stanowi choroba somatyczna, czy psychologiczna. W przypadku zaburzeń apetytu spowodowanych problemami psychicznymi najczęściej stosuje się psychoterapię, leki antydepresyjne i/lub podejmuje interwencję dietetyczną. (12)
Porada dietetyka
U starszych pacjentów skupiłabym się na łączeniu smaków i wysłuchaniu ich oczekiwań co do posiłków. Ważne, aby rozmawiać z nimi i spełniać ich prośby i potrzeby. Zadbajmy o ich komfort psychiczny i spokój otoczenia. W takich przypadkach uważam, że atmosfera w trakcie jedzenia jest bardzo istotna. Podejdźmy z wyrozumiałością — wraz z wiekiem maleje intensywność odczuwania smaków.
Podejście do dzieci wymaga całkiem innych środków. Uważam, że najważniejsze jest atrakcyjne podanie. Ułóżmy z posiłku obrazek, nazwijmy go śmiesznie, niech znajdują się tam wszystkie kolory. Nawet jeśli dziecko nie zje wszystkich warzyw z talerza, to na pewno poprawi chęć jedzenia. Zdecydowanie należy uważać na rozpraszacze u dzieci. Oglądanie bajki w trakcie posiłku może mieć tragiczne skutki w przyszłości — od niezdrowych nawyków żywieniowych do zaburzeń odżywiania.
Wsparcie farmakologiczne
Na rynku jest dostępne wiele preparatów bez recepty. Wprowadzając jakikolwiek suplement diety lub lek, skonsultuj się z lekarzem. Wiele z nich może wchodzić w interakcję z przyjmowanymi lekami lub powodować efekty uboczne. Lekarz również może przepisać leki na receptę pobudzające apetyt.
Uzupełnienie niedoborów witamin i składników mineralnych
Niektóre witaminy, takie jak B1, B3, B12 (szczególnie narażeni są na to weganie) oraz biotyna (w bardzo rzadkich przypadkach), gdy występują w niedoborze, mogą prowadzić do utraty apetytu. (16,17,19,20) To błędne koło: jemy mniej, pogłębiając niedobory, co z kolei nasila brak apetytu. Dopiero wyrównanie braków witaminowych może przerwać ten cykl.
Pierwszym krokiem jest identyfikacja niedoboru witaminy. Samodzielne przyjmowanie suplementów bez konsultacji z lekarzem jest niewskazane, ponieważ może prowadzić do nadmiaru witamin, co również negatywnie wpływa na zdrowie. Lekarz postawi diagnozę i zaleci odpowiednią terapię. Nadmiar witamin też szkodzi. Nadmiar witaminy D może również hamować apetyt. (15)
Badania na zwierzętach wykazały, że suplementacja cynku może poprawiać apetyt. Wymaga to jednak dalszych badań, aby potwierdzić ten efekt u ludzi. (18)
Suplementacja Omega-3
Suplementacja kwasami omega-3 wykazuje pozytywny wpływ na poprawę apetytu, szczególnie w kontekście chorób przewlekłych.
W przeprowadzonej metaanalizie, która uwzględniała wyniki wielu badań, stwierdzono, że suplementacja kwasami n-3 znacząco poprawiała chęć jedzenia. Kwasy omega-3, w tym eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), są kluczowymi składnikami, które odgrywają istotną rolę w regulacji procesów zapalnych i funkcjonowaniu układu nerwowego. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym mogą one przyczyniać się do zmniejszenia objawów stanów zapalnych, które często towarzyszą różnym chorobom, w tym nowotworom, i wpływają na apetyt. (13)
Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) zaleca suplementację kwasami omega-3 w dawce 1,5-2 g na dobę u pacjentów z chorobami nowotworowymi. Badania sugerują, że taka suplementacja może pomóc w utrzymaniu lub poprawie apetytu, co jest istotne dla polepszenia ogólnego stanu odżywienia i jakości życia pacjentów. (14)
Podsumowanie
Utrata lub pogorszenie łaknienia może być spowodowana wieloma czynnikami. Najważniejsza jest szybka interwencja, aby nie dopuścić do skutków niedożywienia. Wymienione praktyczne porady mogą być skuteczne w niektórych przypadkach. Jednak jeśli brak apetytu utrzymuje się, należy się skonsultować z lekarzem w celu dalszego postępowania.
Bibliografia:
- Kozłowska, Kaja & Śnieżek, Aleksandra & Winiarska-Mieczan, Anna & Rusinek – Prystupa, Elżbieta & Kwiecień, Małgorzata & Bromatologii, Zakład & Żywienia, Fizjologii & Przyrodniczy, Uniwersytet & Lublinie, & Biochemii, Katedra & Toksykologii, Uniwersytet & Lublinie, Przyrodniczy & Zakład, & Zwierząt, Żywienia. (2017). Wpływ czynników stresogennych na odżywianie Effect of stress-inducing factors on eating habits.
- Malick A, Jakubowski M, Elmquist JK, Saper CB, Burstein R. A neurohistochemical blueprint for pain-induced loss of appetite. Proc Natl Acad Sci U S A. 2001 Aug 14;98(17):9930-5. doi: 10.1073/pnas.171616898. Erratum in: Proc Natl Acad Sci U S A 2001 Nov 20;98(24):14186. PMID: 11504950; PMCID: PMC55555.
- Anorexia | Definition and Patient Education. (n.d.). Retrieved July 8, 2024, from https://www.healthline.com/health/anorexia?c=1432936785527#causes
- Fielding R. A., Landi F., Smoyer K. E., Tarasenko L., and Groarke J. (2023) Association of anorexia/appetite loss with malnutrition and mortality in older populations: A systematic literature review, Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle, 14, 706–729, https://doi.org/10.1002/jcsm.13186
- Blundell JE, Gibbons C, Caudwell P, Finlayson G, Hopkins M. Appetite control and energy balance: impact of exercise. Obes Rev. 2015 Feb;16 Suppl 1:67-76. doi: 10.1111/obr.12257. PMID: 25614205.
- Simon Dagenais, Sunday Clark, Roger A. Fielding, Cera Cantu, Sapna Prasad, Feng Dai, John D. Groarke, Risk of mortality in older adults with loss of appetite: An analysis of Medicare fee-for-service data, The Journal of nutrition, health and aging, Volume 28, Issue 3, 2024, 100035, ISSN 1279-7707, https://doi.org/10.1016/j.jnha.2023.100035.
- Chapman KM, Nelson RA. Loss of appetite: managing unwanted weight loss in the older patient. Geriatrics. 1994 Mar;49(3):54-9. PMID: 8125353.
- Brak apetytu – czym jest spowodowany? | Posiłki w chorobie. (n.d.). Retrieved July 8, 2024, from https://posilkiwchorobie.pl/strefa-seniora/brak-apetytu-najczestsze-przyczyny-zaburzen-laknienia/
- Nutrition Tips for Loss of Appetite. (2014).
- Standford Cancer Center. (2014). Nutrition Tips for Loss of Appetite. Stanford Cancer Nutrition Services.
- Rzucasz palenie? Sprawdźmy, dlaczego warto zadbać o dietę. – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. (n.d.). Retrieved July 8, 2024, from https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/rzucasz-palenie-sprawdzmy-dlaczego-warto-zadbac-o-diete/
- Brak apetytu na tle psychicznym – jak sobie z nim radzić? (n.d.). Retrieved July 8, 2024, from https://posilkiwchorobie.pl/rekonwalescencja/po-ciezkiej-chorobie/brak-apetytu-na-tle-psychicznym/
- Sasanfar B, Toorang F, Salehi-Abarghouei A. Effects of n-3 polyunsaturated fatty acid supplementation on appetite: a systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials. Syst Rev. 2024 Jan 27;13(1):44. doi: 10.1186/s13643-023-02430-y. PMID: 38281014; PMCID: PMC10821539.
- Muscaritoli, M., Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., Bozzetti, F., Hütterer, E., Isenring, E., Kaasa, S., Krznaric, Z., Laird, B., Larsson, M., Laviano, A., Mühlebach, S., Oldervoll, L., Ravasco, P., Solheim, T. S., Strasser, F., … Bischoff, S. C. (2021). ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clinical Nutrition, 40(5), 2898–2913. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2021.02.005
- Galior, K., Grebe, S., & Singh, R. (n.d.). Development of Vitamin D Toxicity from Overcorrection of Vitamin D Deficiency: A Review of Case Reports. https://doi.org/10.3390/nu10080953
- Ohta R, Ryu Y, Hattori S. Association between transient appetite loss and vitamin B1 deficiency in elderly patients with suspected deficiency. J Gen Fam Med. 2020 Nov 17;22(3):128-133. doi: 10.1002/jgf2.404. PMID: 33977009; PMCID: PMC8090839.
- Goraya JS, Kaur S, Mehra B. Neurology of Nutritional Vitamin B12 Deficiency in Infants: Case Series From India and Literature Review. J Child Neurol. 2015 Nov;30(13):1831-7. doi: 10.1177/0883073815583688. Epub 2015 May 7. PMID: 25953825.
- Neil F. Shay, Heather F. Mangian, Neurobiology of Zinc-Influenced Eating Behavior, The Journal of Nutrition, Volume 130, Issue 5, 2000, Pages 1493S-1499S, ISSN 0022-3166, https://doi.org/10.1093/jn/130.5.1493S.
- Tardy AL, Pouteau E, Marquez D, Yilmaz C, Scholey A. Vitamins and Minerals for Energy, Fatigue and Cognition: A Narrative Review of the Biochemical and Clinical Evidence. Nutrients. 2020 Jan 16;12(1):228. doi: 10.3390/nu12010228. PMID: 31963141; PMCID: PMC7019700.
- Vitamin deficiency: Signs, symptoms, diagnosis, and management. (n.d.). Retrieved July 15, 2024, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/signs-of-vitamin-deficiency
