Lecznicze właściwości pokrzywy zwyczajnej (Utrica dioica L.) zostały zauważone już w starożytności. Ma wszechstronne zastosowanie – w leczeniu wielu dolegliwości, przy produkcji kosmetyków, w żywieniu człowieka oraz zwierząt, a nawet jest wykorzystywana jako naturalny barwnik. Badania kliniczne potwierdzają jej pozytywne efekty w leczeniu alergii, artretyzmu, cukrzycy. W Internecie na temat pokrzywy możemy znaleźć informacje dotyczące przede wszystkim jej działania odchudzającego, ale czy słusznie?
Skład chemiczny liści pokrzywy
Pokrzywa ma bogaty skład chemiczny dzięki czemu ma tak wszechstronne działanie. Zawiera wysoką ilość witamin i składników mineralnych (witaminy: B2, B5, C, K, izomery tokoferolu; składniki mineralne: żelazo, miedź, cynk, selen, glin, mangan), błonnika pokarmowego, olejków eterycznych, przeciwutleniaczy, kwasów tłuszczowych [1]. Liście pokrzywy zbierane są od maja do września, w pogodne dni. Powinny po ścięciu wyschnąć w ciemnym i suchym miejscu, aby zachować cenne właściwości.
Tab. 1. Skład chemiczny liści pokrzywy zwyczajnej [2]
| Grupy związków biologicznie czynnych | Zidentyfikowane związki w liściach pokrzywy zwyczajnej |
| Witaminy | B2, C, K, B5 |
| Kwasy organiczne | Protokatechowy, hydroksybenzoesowy, gentyzonowy, chinowy, kumarowy, kawowy, ferulowy, 5-O kawailochinowy |
| Karotenoidy | Karoten, ksantofil, likopen, luteina |
| Flawonoidy | Izoramnetyna, kwercetyna, kemferol, rutyna, glikozydy, amentoflawon, glikozyd kwercetyny |
| Garbniki | Taniny |
| Związki organiczne | Chlorofil, 2-metyloheptan, skopoletyna, eskuletyna, leukotrieny |
Właściwości prozdrowotne
Pokrzywa dzięki obecności wielu związków biologicznie czynnych wykazuje szerokie zastosowanie we wspomaganiu leczenia chorób. Możemy znaleźć wiele badań potwierdzających dobroczynne właściwości (badania in vivo i in vitro), ale wiele doniesień jest opartych wyłącznie na medycynie ludowej. Poniżej będę przedstawiała jedynie te właściwości pokrzywy, które są oparte o badania naukowe.
Tab. 2. Właściwości zdrowotne pokrzywy zwyczajnej [1], [2]
| Ekstrakty z części morfologicznych | Właściwości zdrowotne |
| Ekstrakt z liści | Przeciwhistaminowe (antyalergiczne) |
| Ekstrakt z liści, nasion oraz korzeni | Przeciwzapalne i przeciwreumatoidalne |
| Ekstrakt z owocostanów | Antyoksydacyjne |
| Ekstrakt z liści | Antyagregacyjne (przeciwzakrzepowe) |
| Ekstrakt z całej rośliny | Hipoglikemiczne (obniżające poziom cukru we krwi) |
| Ekstrakt z kłączy i korzeni | Hipocholesterolemiczne (obniżające poziom cholesterolu) |
| Ekstrakt z kłączy i korzeni | Diuretyczne (moczopędne) |
| Ekstrakt z całej rośliny | Hepatoprotekcyjne (ochraniające wątrobę) |
| Ekstrakt z liści | Przeciwbaktetyjne |
| Ekstrakt z liści i łodyg | Przeciwnowotworowe |
Szerokie zastosowanie omawianej rośliny pokrywa się z bezpieczeństwem jej stosowania. Nie wykazano efektów ubocznych przy badaniach trwających od 3-24 miesięcy, choć w badaniu wykazano śladowe ilości niklu, które są wyższe w pokrzywie w porównaniu do innych roślin [3,4].
Właściwości odchudzające
W przeglądzie badań nie udało mi się znaleźć dowodów na bezpośrednie działanie odchudzające. Zdania, które pojawiają się w związku z takim działaniem pokrzywy mogą być oparte na jej właściwościach diuretycznych. Dla wielu osób działanie moczopędne (usunięcie zatrzymanej wody z organizmu) jest równoznaczne z działaniem odchudzającym. Jednak należy mieć świadomość, że najskuteczniejsze działanie odchudzające wiąże się z redukcją tkanki tłuszczowej, a nie wyłącznie na pozbyciu się wody z organizmu. Diety i suplementy bazujące na działaniu moczopędnym mogą się wiązać z tym, że po takiej kuracji będziemy borykać się z szybkim efektem „jojo”.
Ponadto ze względu na poprawione procesy trawienne w trakcie stosowania naparów z pokrzywy może być ona uważana za roślinę, która podnosi przemianę materii [5]. Ale i tu zaznaczę, że pokrzywa wspomaga pracę żołądka, trzustki (właściwości hipoglikemiczne) oraz wątroby (właściwości hepatoprotekcyjne i żółciopędne), a nie spalające tkankę tłuszczową.
Co wpływa na redukcję tkanki tłuszczowej?
Na redukcję tkanki tłuszczowej ma wpływ działanie [6]:
- pobudzające termogenezę – czyli wytworzenie ciepła by utrzymać prawidłową temperaturę ciała,
- nasilające lipolizę – czyli rozkład tkanki tłuszczowej,
- pobudzające organizm – czyli wzrost ciśnienia, dodanie energii,
- pobudzające przemianę materii – głównie stymulowanie hormonów tarczycy,
- blokujące wchłanianie tłuszczu – spowolnienie wchłaniania lub „wyłapywanie” spożytego z pożywieniem tłuszczu,
- blokujące kortyzol i uwrażliwiające na insulinę –obniżające stężenie glukozy we krwi,
- zmniejszające apetyt – obniżenie ilość przyjmowanych kalorii w ciągu dnia.
Według wyżej wymienionego podziału pokrzywa będzie plasować się w grupie produktów zmniejszających apetyt i blokujących wchłanianie tłuszczu poprzez zawartość błonnika pokarmowego, głównie celulozy (działanie wypełniające i spowalniające wchłanianie tłuszczu), w ilości ok. 7 g błonnika na 100 g produktu. Jest to spora ilość, ale pokrzywa świeża lub suszona nie jest ogólnodostępna więc nie jesteśmy w stanie zjeść jej tyle, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy, które wynosi 20-40 g/dzień. Tym bardziej, że 70% ankietowanych wymienia herbatki jako najczęściej wybierana forma suplementów diety [7].
Biorąc pod uwagę, że znany polski producent herbat ziołowych zaleca wypijanie naparów z 3 saszetek dziennie czyli jedynie 4,5 g pokrzywy jest to wartość znikoma. Dla przeciętnego polaka łatwiejszym i bardziej dostępnym źródłem błonnika będzie po prostu jabłko, które w 100 g zawiera co prawda 2 g, ale wybierając w ciągu dnia dwa średniej wielkości jabłka zjadamy już 10 g błonnika, co wydaje się bardziej realne niż dodawanie do potraw pokrzywy.
Podsumowanie
Pokrzywa zwyczajna cechuje się wysoką zawartością składników biologicznie czynnych co przekłada się na jej szerokie zastosowanie w profilaktyce jak i w leczeniu wielu schorzeń. Wiele osób sięgając po suplementy naturalne wybiera te na bazie pokrzywy (21,3% ankietowanych), głównie wśród kobiet ze względu na działanie moczopędne, które jest zauważalne w relatywnie krótkim czasie po zastosowaniu suplementu [7]. Jednak nie ma wiarygodnych badań, które wykazywałyby działanie odchudzające pokrzywy. Niestety większość ankietowanych wybiera niefachowe źródła informacji (39,8% rozmowy z osobami niepowiązanymi z naukami medycznymi, 43,7% popularne czasopisma, 36,9 % reklama, 27,2% Internet) stąd można natrafić na różne sprzeczne informacje niepoparte badaniami naukowymi [7].
Literatura:
- Jakubczyk K. i wsp.: Pokrzywa zwyczajna – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne. Pom J Life Sci, 2015, 61, 2, 191-198
- Pieszak M., Mikołajczak P.Ł.: Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej. Postępy Fitoterapii. 2010, 4, 199-204
- Committee on Herbal Medicinal Products. Assessment report on Urtica dioica L., Urtica urens L., their hybrids or their mixtures, radix. Europen medicines agency. 2012
- Wiechuła D., Loska K., Jonderko W.: Ocena zanieczyszczenia niklem pokrzywy zwyczajnej z terenu województwa śląskiego. Bromat Chem Toksykol., 2012, 1, 20-25
- Dziak A., Kuźnick B.: Zioła lecznicze, zbiór i stosowanie. Warszawa, 1960, PZWL, 90-92
- https://dietetycy.org.pl/zrobic-forme-do-lata-czyli-jaki-spalacz-tluszczu-wybrac/
- Schlegel-Zawadzka M., Barteczko M.: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach prozdrowotnych przez osoby dorosłe. ŻYWNOŚĆ.Nauka.Technologia.Jakość., 2009,4 (65), 375-387
