Pomidory należą do roślin z rodziny psiankowatych. Są one jednym z podstawowych składników diety śródziemnomorskiej. W naszym kraju, pomidory są najczęściej wybierane jako dodatki do kanapek, sałatek a także spożywane pod postacią przetworzoną jako sosy, przeciery i ketchup.
Dzięki obecności bioaktywnego składnika – likopenu, pomidory można zaliczyć do żywności funkcjonalnej. Czyli takiej, która wykazuje pozytywny efekt na jedną lub kilka funkcji organizmu człowieka, poprawia stan zdrowia i zapobiega rozwojowi chorób.
Likopen jest związkiem organicznym, należącym do grupy karotenoidów, nadaje roślinom kolor czerwony. Jest nierozpuszczalny wodzie i termostabilny, i mimo że zaliczany jest do karotenoidów nie przekształca się w organizmie człowieka do β karotenu.
W swojej liniowej strukturze posiada 13 wiązań podwójnych, w tym 11 sprzężonych i dzięki takiej budowie cząsteczka może przybierać postać aż 2048 różnych konfiguracji. Występuje pod postacią izomeru cis lub trans. Izomeryzacji w formę cis sprzyja niskie pH i obróbka termiczna, dlatego w przetworach pomidorowych ilość izomerów cis jest większa i w tej formie najlepiej przyswajalna.
Zawartość likopenu w świeżych pomidorach jest dość niewielka, mieści się w zakresie 3,1- 7,74 mg/100g produktu. Dodatkowo składnik ten można znaleźć również w innych owocach, jak np.: papai, grejpfrucie, brzoskwini, arbuzie. Jednakże dużo większą zawartością likopenu charakteryzują się przetwory, takie jak: soki pomidorowe (7,05mg, 5,0-42,7mg), suszone pomidory (46, 5mg) czy koncentrat pomidorowy (5,4 – 150,0mg). Przetwory zawierające likopen najlepiej przechowywać w zaciemnianych miejscach.
Wchłanianie likopenu w przewodzie pokarmowym zależy od ilości obecnego w diecie tłuszczu, z tego względu, że jest to związek hydrofobowy. Utrudnione jego wchłanianie powoduje błonnik pokarmowy, statyny i sterole roślinne. Forma cis likopenu jest łatwiej wchłanialna, niż forma trans, dlatego tez polecane jest spożywanie produktów bogatych w likopen po obróbce termicznej- gotowaniu, duszeniu lub suszeniu.
Składnik ten wykazuje wielokierunkowe działanie.
- Usuwa wolne rodniki, ponieważ może stać się donorem protonów. Badania podają, że ma on dwa razy większą zdolność do neutralizacji wolnych rodników od β karotenu i 10 razy większą od α – tokoferolu.
- Dodatkowo likopen zwiększa efektywność działania witaminy C, E oraz β karotenu.
- Antyoksydacyjne działanie likopenu wynika również z modulacji enzymów, które zapobiegają generowaniu reaktywnych form tlenu.
- Indukuje apoptozę w zależności od rodzaju komórek, wg badań dotyczy to przede wszystkim komórek nowotworowych prostaty i jelita.
- Reguluje cykl komórkowy.
- Zapobiega utlenianiu lipidów, działa przeciwzapalne i immunomodulujące.
- Hamuje angiogenezę.
- Indukujące różnicowanie komórkowe.
- Wpływa również na komunikację międzykomórkową oraz na szlaki metaboliczne.
Wpływ likopenu na układ kostny
Badania dowodzą, iż likopen może wykazywać ochronne działanie w kierunku układu kostnego.
Może on działać hamująco na proces osteoklastogenezy – tworzenia komórek kościogubnych. Nasila różnicowanie osteoblastów. Według badań klinicznych, likopen w osteoporozie, wynikającej z niedoboru estrogenów, przeciwdziałał rozwojowi oraz zwiększył gęstość mineralną kości.
W badaniach epidemiologicznych zaobserwowano pozytywną korelację pomiędzy ilością spożywanego likopenu a gęstością i zawartością mineralną kości u mężczyzn i kobiet tylko przed menopauzą. Są jednak wyniki badań, które sugerują korzystne działanie likopenu na gęstość mineralną kości u osób starszych oraz hamowanie resorpcji kości u kobiet po menopauzie.
Nie wszystkie badania nie są jednak spójne w kwestii protekcyjnego działania likopenu.
Profilaktyka nowotworów
Badania naukowe, podają, że jednym z czynników sprzyjających nowotworzeniu jest wysokie stężenie estrogenu, zarówno egzo- i endogennego, a korzystnie działający likopen zmniejsza proliferacje komórek nowotworowych estrogenozależnych.
Dodatkowo badania wskazują na odwrotną korelację między spożyciem warzyw i owoców bogatych w karotenoidy, w tym zwłaszcza likopenu, a zmniejszonym ryzykiem zapadalności na raka piersi. Likopen hamuje namnażanie komórek nowotworowych nie tylko estrogenozależnych, co świadczy o tym, że działa przeciwnowotworowo poprzez inne mechanizmy np. regulujące cyk komórkowy.
Likopen znajduje zastosowanie dla pacjentów onkologicznych. Stosowany po zakończeniu chemioterapii chroni przed jej toksycznymi skutkami. Unieszkodliwia wolne rodniki i hamuje peroksydację lipidów. Badania wskazują na zmniejszenie obrzęków śródmiąższowych i stanów zwyrodnieniowych mięśnia sercowego oraz mniejszą podatność na martwicę po zastosowaniu chemioterapii i podawaniu likopenu. (substancje)
Właściwości prozdrowotne likopenu dotyczą również działania ochronnego przed rozwojem raka prostaty, piersi, płuc, przewodu pokarmowego czy białaczki.
Wpływa on również na układ krążenia, spowalnia odkładanie blaszki miażdżycowej w naczyniach, a także obniża ciśnienie krwi u osób z nadciśnieniem.
Dodatkowo działa profilaktyczne w kierunku cukrzycy i choroby Parkinsona.
W sezonie letnim, kiedy nie brakuje polskiego pomidora na rynku, warto przyjrzeć się bliżej jego cennym składnikom, gdyż oprócz likopenu zawiera: kwercetynę oraz witaminę: A, E i C. (substancje..). Dzięki przetworom pomidorowym możemy zadbać o obecność likopenu w naszej diecie w pozostałej części roku.
Bibliografia:
1. Grajeta H. Żywność funkcjonalna w profilaktyce chorób układu krążenia. Adv Clin Exp Med 2004, 13, 3, 503–510.
2. Terlikowska K., Witkowska A., Dobrzycka B., Terlikowski S J. Likopen w chemoprofilaktyce raka piersi. Przegląd Menopauzalny 2013; 4: 358–362.
3. Agnieszka Belter A., Giel-Pietraszuk M., Oziewicz S., Chomczyński P., Barciszewski J. Likopen – występowanie, właściwości oraz potencjalne zastosowanie. Postępy Biochemi 201, 57, 4, 372-380.
4. Sołtysiak P., Folwarczna J. Działanie likopenu na układ kostny. Postepy Hig Med Dosw 2015; 69: 243-251.
5. Piasek A., Bartoszek A., Namieśnik J. Substancje pochodzenia roślinnego przeciwdziałające kardiotoksyczności towarzyszącej chemioterapii nowotworów. Postepy Hig Med Dosw 2009; 63: 142-158.
