Czy zaburzenia rytmu okołodobowego snu związanego np. z pracą zmianową mogą być czynnikiem zwiększającym wystąpienie nadwagi i otyłości wśród dorosłych i dzieci?
Zaburzenia rytmu okołodobowego wynikające z pracy zmianowej to czynnik ryzyka wystąpienia nadmiernej masy ciała oraz chorób dietozależnych.
Spis treści:
- Zagrożenia związane z zaburzeniem rytmu snu
- Negatywne skutki zdrowotne
- Ryzyko nadwagi, otyłości i chorób dietozależnych
- Wyniki badań naukowych
- Wpływ na preferencje smakowe
- Bibliografia
Zagrożenia związane z zaburzeniami rytmu snu
We współczesnym świecie nasza gospodarka funkcjonuje 24h/ dobę, 7 dni w tygodniu, stąd znaczna część pracowników pracuje w trybie nocnym. Naukowcy coraz częściej alarmują na temat negatywnych skutków pracy zmianowej na zdrowie człowieka, która oprócz ostrych skutków, takich jak zaburzenia snu i problemy społeczne, również została powiązana z chronicznymi skutkami nieprzespanych nocy, takich jak np. choroby układu krążenia.
3 podstawowe czynniki prawidłowego stanu zdrowia
Do utrzymania prawidłowego stanu zdrowia niezbędne jest spełnienie trzech podstawowych czynników tj.:
- racjonalne odżywianie
- regularne podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej
- odpowiednia jakość i ilość snu
Racjonalne żywienie
🔎 Badanie University of Bristol [6] wykazało, że sama praca zmianowa już może wpływać na preferencje smakowe. Niezgodność cyklu dobowego wpływa na zmianę regulacji hormonów przez mózg, prowadząc do zaburzeń metabolicznych. Odkryto, że u zwierząt modelowych w warunkach „jet-lagu” zwiększa się apetyt, szczególnie w fazie dnia normalnie nieaktywnej, co może prowadzić do nadmiernego spożycia kalorii i zaburzeń odżywiania.
Rola snu
Uczeni coraz częściej podkreślają wysoką rangę tej trzeciej w/w składowej w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowia oraz związanym z tym utrzymaniem prawidłowej masy ciała.
Definicja określa sen jako stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, który pojawia się cyklicznie w rytmie dobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruch.
Zapotrzebowanie na sen
Zapotrzebowanie na sen jest indywidualne u każdej osoby, a długość snu znacznie różni się u poszczególnych gatunków; w tym ludzi. Niemniej jednak istnieje założenie, iż im młodsza jest osoba, tym dłużej śpi i więcej snu potrzebuje do prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego.
Praca zmianowa czynnikiem wyzwalającym szereg negatywnych skutków zdrowotnych
Zaburzenia okołodobowe snu przyczyniają się do występowania licznych skutków ubocznych zdrowia człowieka. Można je zaklasyfikować jako grupy negatywnych efektów związanych z czynnikami psychospołecznymi, behawioralnymi oraz fizjologicznymi.
W odniesieniu do czynników psychospołecznych związanych z obciążeniem pracą w nocy należy uwzględnić m.in. niezadowolenie z pracy oraz zakłócenia równowagi pomiędzy pracą a życiem prywatnym.
Co więcej, te czynniki mogą indukować chroniczny stres, który zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu, przyczynia się do wzrostu masy ciała i częstszego występowania infekcji.
W odniesieniu do czynników fizjologicznych warto wspomnieć, iż zakłócenia cyklu okołodobowego związane są z brakiem ekspozycji na światło słoneczne, wpływają na zmianę stężenia witaminy D w surowicy krwi.
Zaburzony sen a większe ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości oraz chorób dietozależnych
Pęd życia i wykonywanie pracy w trybie zmianowym mogą przyczynić się do zwiększonego występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i dorosłych.
Otyłość nazywana epidemią XXI wieku określa nadmierne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej w organizmie, które przekracza jego fizjologiczne potrzeby oraz możliwości adaptacyjne.
Jest to poważny stan, który znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych w tym; chorób układu naczyniowo-sercowego, nadciśnienia tętniczego, hipercholersterolemii, cukrzycy itp.
Wpływ skróconego czasu snu na BMI
Metaanaliza przekrojowych badań epidemiologicznych obejmujących ponad 600 000 osób wykazała wyraźny związek między skróconym czasem trwania snu a podwyższonym wskaźnikiem masy ciała (BMI) zarówno w populacji osób dorosłych, jak i dzieci.
🔎 Szczególnie widoczne było to u mężczyzn pracujących na zmiany [7], osób pracujących w systemie zmianowym przez 13 lat lub dłużej oraz pracowników przemysłu i innych zawodów (np. pracownicy linii lotniczych, strażacy, policjanci, pracownicy służb ochrony, kierowcy autobusów, śmieciarze, pracownicy kolejowi, pocztowi, sektora naftowego i gazowego).
Systematyczny przegląd badań potwierdza korelację pomiędzy krótkim czasem snu a występowaniem nadmiernej tkanki tłuszczowej u dzieci i dorosłych.
Ograniczona ilość snu stymuluje apetyt i głód
Badania eksperymentalne na zdrowych osobach potwierdzają także, iż ograniczenie ilości snu stymuluje uczucie głodu i apetyt, prowadząc do nadmiernego spożycia pokarmu.
Jak potwierdzają badania, wydłużona bezsenność wynikająca z ograniczenia snu wiąże się bezpośrednio ze wzrostem podstawowej przemiany materii i późniejszą nadmierną kompensacją w poborze energii, co prowadzi do dodatniego bilansu energetycznego i przyrostu masy ciała.
Ponadto istnieją dowody, że ograniczona ilość snu sprzyja także ograniczeniu ilości podejmowanej aktywności fizycznej zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci.
Wyniki badań jednoznacznie potwierdzają, iż aktywacja układu endokannabinoidowego w organizmie człowieka związana jest z nadmiernym przyjmowaniem pokarmu podczas niewystarczającej ilości snu, tym samym staje się czynnikiem ryzyka wystąpienia nadmiernej masy ciała u osób dorosłych, jak i dzieci.
Ponadto wczesne wyniki badań neuroendokrynnej kontroli głodu i apetytu w warunkach ograniczenia snu, opublikowane w roku 2016 ukazują rolę podwyższonego hormonu głodu – greliny w zwiększaniu ilości spożywanego pokarmu podczas niedostatecznej ilości snu.
Zbyt mała ilość snu a występowanie otyłości u dzieci
Z roku na rok liczba dzieci z nadwagą i otyłością stale wzrasta. Pomimo wielu kampanii marketingowych, których celem jest zwiększenie świadomości u dzieci, jak i ich rodziców, ilość dzieci z nieprawidłową masą ciała wzrasta w zastraszającym tempie.
Pediatrzy od dawna alarmują, iż otyłość w wieku dziecięcym jest silnym predyktorem nieprawidłowej masy ciała w późniejszych latach życia.
Badania naukowe przeprowadzone w latach 1994-2009 potwierdzają ścisły związek pomiędzy ograniczoną ilością snu a występowaniem nadwagi i otyłości u dzieci.
Ponadto, osoby, które deklarowały częste przypadki krótkiego snu lub snu przerywanego były 1,5 razy bardziej narażone na problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała oraz miały zwiększony obwód w talii w porównaniu do grupy respondentów, u których nie występowały zaburzenia jakości i ilości snu.
Co mówią o tym wyniki badań?
🔎 Wśród udowodnionych badaniami efektów pracy zmianowej warto wymienić poziom tkanki tłuszczowej [5]. Narażenie na długoterminową pracę zmianową może podnosić ten wskaźnik, co ma negatywny wpływ na zdrowie. Z drugiej strony istnieją dowody na to, że osoby aktywne nocną porą są bardziej narażone na śmierć ogółem aż o 15% względem reszty populacji. Wyższe było też występowanie chorób układu krwionośnego. Naukowcy zauważyli te efekty, badając populację w USA [4]
Praktyczne porady
🔎 Badacze wskazują, że kluczowe jest zaplanowanie posiłków podczas nocnej zmiany. Zwykle wystarczy na to zaledwie 10 minut. To zapobiegnie sięganiu po niezdrowe przekąski. Poza tym obowiązują te same zasady zdrowego żywienia. Warto szukać żywności o wysokiej zawartości błonnika i niskim indeksie glikemicznym. To one dadzą sytość na dłużej. Należy również pić dużo wody. Z drugiej strony nie należy przesadzać z wielkością spożywanych nocą porcji [3]. Co ciekawe inną strategią jest jedzenie wyłącznie w ciągu dnia, nawet przy zaburzeniu rytmu dobowego. Zapobiega to wzrostowi markerów ryzyka sercowo-naczyniowego, takich jak PAI-1, oraz zmianom w pracy serca. U osób jedzących także w nocy pogorszyły się parametry pracy serca. Dietetycy mogą rozważyć rekomendowanie dziennego okna żywieniowego u pracowników zmianowych [8].
Zaburzenia rytmu okołodobowego a wpływ na upodobania smakowe
Badania potwierdzają korelację pomiędzy zwiększonym wydzielaniem greliny w okresie niewystarczającej ilości snu a zwiększonej podaży kilokalorii ze słodyczy oraz produktów o dużej zawartości tłuszczu.
Bibliografia:
- Josiane L. Broussard, PhD1 and Eve Van Cauter; Disturbances of sleep and circadian rhythms: Novel risk factors for obesity, Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2016 October ; 23(5): 353–359. doi:10.1097/MED.0000000000000276.
- Bette Loef1,2, Debbie van Baarle3, Allard J. van der Beek2, Linda W. van Kerkhof4, Daniëlla van de Langenberg5 and Karin I. Proper1,2; Klokwerk + study protocol: An observational study to the effects of night–shift work on body weight and infection susceptibility and the mechanisms underlying these health effects. Loef et al. BMC Public Health (2016) 16:692 DOI 10.1186/s12889-016-3317-1
- University of South Australia, https://www.unisa.edu.au/media-centre/Releases/2021/education-essential-for-eating-well-on-the-night-shift/, dostęp: 15.08.2022
- Wang, L., & Yi, J. Association of Nighttime Physical Activity with All-Cause and Cardiovascular Mortality: Results from the NHANES. Frontiers in Cardiovascular Medicine, 2130.
- Sooriyaarachchi, P., Jayawardena, R., Pavey, T., & King, N. A. (2022). The effect of Shift work on body composition: a comparative cross-sectional study among healthcare workers. Journal of occupational and environmental medicine, 10.1097/JOM.0000000000002692. Advance online publication. https://doi.org/10.1097/JOM.0000000000002692
- Mitsuhiro Yoshimura, Benjamin P. Flynn, Yvonne M. Kershaw, Zidong Zhao, Yoichi Ueta, Stafford L. Lightman, Becky L. Conway-Campbell. Phase-shifting the circadian glucocorticoid profile induces disordered feeding behaviour by dysregulating hypothalamic neuropeptide gene expression. Communications Biology, 2023; 6 (1) DOI: 10.1038/s42003-023-05347-3
- Łagowska K, Kuleta-Koberska A, Michalak M, Bajerska J. The effect of shift work on body mass index: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Am J Hum Biol. 2024 Jan 8:e24041. doi: 10.1002/ajhb.24041. Epub ahead of print. PMID: 38189567.
- Chellappa, S. L., Gao, L., Qian, J., Vujovic, N., Li, P., Hu, K., & Scheer, F. A. (2025). Daytime eating during simulated night work mitigates changes in cardiovascular risk factors: secondary analyses of a randomized controlled trial. Nature Communications, 16(1), 1-11.
- Data pierwotnej publikacji: 5.11.2018
- Data ostatniej aktualizacji: 12.04.2025
