Przedawkowanie witaminy D. Kiedy może wystąpić nadmiar witaminy D i jak się jej pozbyć?

Witamina D, znana również jako „witamina słońca”, jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pełni istotną funkcję w wielu procesach biologicznych, takich jak wchłanianie wapnia, zdrowie kości i funkcjonowanie układu odpornościowego. Choć niedobór witaminy D jest powszechnie znanym problemem, nadmiar może przynieść więcej szkody niż pożytku. Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach, co dodatkowo utrudnia jej wydalanie z organizmu. Dwa organy zaangażowane w magazynowanie nadmiaru tej witaminy to wątroba i tkanka tłuszczowa. Wątroba wydala nadmiar witaminy D wraz z żółcią, a tkanka tłuszczowa gromadzi jej nadmiar i uwalnia po trochu do krwiobiegu. Zatrucie witaminą D skutkuje hiperkalcemią (podwyższonym poziomem wapnia we krwi), hiperkalcurią (zwiększonym wydalaniem wapnia wraz z moczem), podwyższonym stężeniem 25(OH)D we krwi i zazwyczaj prawidłowym lub nieznacznie podwyższonym poziomem aktywnej witaminy D (1,25(OH) ₂ D).

Diagnoza hiperwitaminozy witaminy D

Dużym plusem zwiększonej świadomości na temat znaczenia roli witaminy D w organizmie są częste badania laboratoryjne wykonywane przez pacjentów. Pozwala to lekarzom szybciej wyłapać i zdiagnozować jej nadmiar.

Terminologia	Stężenie 25(OH)D w surowicy krwi
	[nmol/l]	[ng/ml]
Deficyt	<25	<10
Niedobór	25-50	10-20
Poziom suboptymalny	>50-75	> 20-30
Poziom zalecany	>75-200	> 30-80
Poziom toksyczny	>250	>100

Diagnostyka obejmuje ocenę historii medycznej, objawów, funkcji nerek i serca. Ważne jest również monitorowanie stężenia wapnia w surowicy, ponieważ jego obawiamy się najbardziej. To hiperkalcemia będzie odpowiedzialna za większość skutków nadmiaru witaminy D. Podczas diagnozy należy również odróżnić hiperkalcemię spowodowaną hiperwitaminozą witaminy D od innych chorób, które naśladują jej objawy. (5)

Uważaj na samodzielne dawkowanie witaminy D. Zawsze pobieraj informację ze sprawdzonych źródeł, nie słuchaj znachorów. Moda na hiperdawki może prowadzić do tragicznych skutków. 

Przyczyny nadmiaru witaminy D

Przyczyną tej hiperwitaminozy jest dezinformacja na temat prawidłowej dawki, którą należy przyjmować. Chociaż lekarz i dietetycy informują pacjentów w wielu źródłach o prawidłowym dawkowaniu witaminy D, nieprawdziwych informacji nie brakuje. Niektórzy nieuczciwi sprzedawcy, znachorzy i samozwańczy internetowi eksperci wykorzystali tę sytuację, aby wprowadzać w błąd i czerpać zyski.

Wina nie zawsze leży po stronie konsumenta. W literaturze zaobserwowano przypadki, w których preparaty zawierały znacznie większe ilości witaminy D, niż deklarowane przez producenta. (4) Jest to poważny problem również na rynku suplementów w Polsce, których regulacja prawna jest niezwykle słaba. Ponadto w sprzedaży możemy również znaleźć produkty, które na opakowaniach zalecają dawkowanie większe niż rekomendowane.

Nie musimy obawiać się przedawkowania witaminy D z pożywienia lub syntezy skórnej. Jest niemal niemożliwe. Organizm człowieka posiada mechanizmy samoregulacji i zabezpieczeń przed dużymi dawkami oraz długim czasem opalania się. (8)

Szczególnie narażone na toksyczne dawki są dzieci, ponieważ zalecana dawka niż znacząco niższa niż dla osób dorosłych. Nadopiekuńczość rodziców i podawanie zbyt dużych dawek może mieć groźne konsekwencje. U niemowląt objawy są niespecyficzne. Zwróć uwagę na bóle brzucha, wymioty, zaburzenia apetytu, silne pocenie się główki, odwodnienie, ospałość i zaparcia. (4)

Objawy przedawkowania witaminy D

Zatrucie witaminą D jest niezwykle niebezpieczne dla organizmu. Dodatkowo może przebiegać bez jakichkolwiek objawów. Nie należy jednak lekceważyć tego zagadnienia, ponieważ nawet bezobjawawowe hiperwitaminozy niosą ze sobą powikłania niewidoczne dla oka. (4)

Większość objawów nadmiaru wynika właśnie z hiperkalcemii. Możemy obserwować: zaburzenia czucia, bóle kości, odwodnienie, utrata apetytu, suchość błon śluzowych, zmniejszone napięcie skóry, ból brzucha, nudności, wymioty, zapalenie trzustki, kamicę nerkową, zaburzenia funkcji nerek. (1)

Opisano ekstremalny przypadek, w którym 45-letnia pacjentka otrzymywała domięśniowo aż 6 000 000 j.m./d przez dwa tygodnie. Doświadczyła ona objawów takich jak zaparcia, polidypsja, wymioty, utrata apetytu i bóle brzucha. Konieczna była hospitalizacja. (1)

Sposoby pozbycia się nadmiaru witaminy D

Niestety nie istnieje magiczne antidotum na przedawkowanie witaminy D. (5) Po diagnozie lekarz może wprowadzić następujące czynności, aby obniżyć poziom witaminy D i wapnia:

1. Jak najszybciej przerwij przyjmowanie suplementów witaminy D i wapnia. (7)

Koniecznie zrezygnuj z jakiejkolwiek supelmentacji oraz z produktów wzbogacanych D3 oraz Ca. Sprawdź, czy twoja margaryna, napoje roślinne, płatki lub inne fortyfikowane produkty nie mają ich w składzie.

2. Nie spożywaj produktów bogatych w wapń (6)

Unikaj mleka i jego przetworów (jogurtów, serów), ryb spożywanych w całości razem z ościami, orzechów i nasion (szczególnie maku, migdałów, sezamu), roślin strączkowych (fasola, ciecierzyca, soczewica) i ich przetworów (np. tofu i produkty sojowe). 

3. Pij płyny izotoniczne

Spożywaj duże ilości płynów izotonicznych z chlorkiem sodu, aby poprawić nawodnienie organizmu i przywrócić funkcję nerek. (7) Pozwoli to skutecznie usuwać nadmiary wapnia z krwi. 

4. Dbaj o aktywność fizyczną

Długotrwałe unieruchomienie prowadzi do resorpcji wapnia z kości, co skutkuje podwyższeniem poziomu wapnia we krwi i zmniejszeniem wytrzymałości kości. Regularne ćwiczenia pomagają utrzymać zdrową strukturę kości, zmniejszając ryzyko nadmiernego uwalniania wapnia do krwiobiegu i wspierając ogólną kondycję organizmu. (5)

5. Leczenie farmakologiczne

Lekarz prowadzący może włączyć terapię glikokortykosteroidami, aby obniżyć poziom wapnia przez zmniejszenie jego wchłaniania w jelitach i zwiększenie wydalania z moczem. W ciężkich przypadkach można zastosować terapię antyresorpcyjną – włączane są bisfofoniany lub kalcytonina. (7) W niektórych przypadkach będzie niezbędna hospitalizacja w celu wyrównania elektrolitowego. 

6. Pacjenci mogą wymagać hemodializ

W ciężkich przypadkach u osób z niewydolnością nerek niezbędna jest hemodializa w celu wyrównania opornej hiperkalcemii. (6)

Po diagnozie hiperwitaminozy witaminy D osoby chorujące na idiopatyczne nadciśnienie śródczaszkowe, chłoniaka lub choroby ziarniniakowe powinny unikać słońca i promieni UVB. (7)

Profilaktyka: Edukacja pacjenta na temat szkodliwych skutków nadużywania suplementów jest niezbędna. Kluczowe jest, aby pacjenci byli świadomi konieczności regularnego monitorowania stężenia wapnia i witaminy D we krwi za pomocą badań laboratoryjnych. Tylko dzięki odpowiedniej wiedzy i świadomości mogą oni unikać potencjalnych zagrożeń związanych z przedawkowaniem tych substancji i dbać o swoje zdrowie w sposób odpowiedzialny.

Monitorowanie i kontrola stanu zdrowia

Leczenie hiperwitaminozy D jest długotrwałym procesem ze względu na konieczność uwolnienia zmagazynowanej witaminy D z tkanki tłuszczowej. Witamina D ma okres półtrwania wynoszący około 2 miesięcy w tkance tłuszczowej oraz 15 dni w krążeniu. Hiperkalcemia, będąca wynikiem zatrucia, może utrzymywać się przez ponad sześć miesięcy. Dlatego pacjenci wymagają starannej obserwacji, aż do momentu normalizacji poziomu 25(OH)D (75-200 nmol/l) oraz stężenia wapnia we krwi (2,12–2,62 mmol/l). (9)

Systematyczne monitorowanie stężenia 25(OH)D i wapnia we krwi oraz obserwacja objawów niepożądanych jest kluczowa do oceny skuteczności leczenia. W zależności od rodzaju zastosowanej terapii mogą być konieczne różne podejścia i interwencje medyczne.

Podsumowanie

Niezwykle ważna jest świadomość pacjentów dotycząca suplementacji witaminy D. Moda na ,,końskie” dawki polecana przez nierzetelnych sprzedawców i zwolenników medycyny alternatywnej może mieć poważne skutki zdrowotne. Jeśli masz wątpliwości, czy dawka stosowana przez ciebie lub twoje dziecko jest nieodpowiednia, skonsultuj się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Galior, K., Grebe, S., & Singh, R. (n.d.). Development of Vitamin D Toxicity from Overcorrection of Vitamin D Deficiency: A Review of Case Reports. https://doi.org/10.3390/nu10080953
2. Wojtasik, A., Woźniak, A., Stoś, K., & Jarosz, M. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. In Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie.
3. Buczkowski, K., Chlabicz, S., Dytfeld, J., Horst-Sikorska, W., Jaroszyński, A., Kardas, P., Marcinkowska, M., Siebert, J., & Tałałaj, M. (2013). Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Forum Medycyny Rodzinnej, 7(2), 55–58. www.fmr.viamedica.pl
4. Kliniec, K., Mendowski, M. Ł., & Zuziak, P. (2023). Vitamin D: Between deficiency and excess – challenges for public health. Environmental Medicine, 26(1–2), 2–7. https://doi.org/10.26444/ms/168333
5. Jakie jest postępowanie w przypadku przedawkowania witaminy D? – Witamina D, krzywica oraz profilaktyka krzywicy i osteoporozy – Wybrane problemy ogólnopediatryczne – 5000 pytań z pediatrii – Medycyna Praktyczna dla lekarzy. (n.d.). Retrieved July 9, 2024, from https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.1.3.16.
6. Asif, A., & Farooq, N. (2023). Vitamin D Toxicity. StatPearls. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557876/
7. Marcinowska-Suchowierska E, Kupisz-Urbańska M, Łukaszkiewicz J, Płudowski P, Jones G. Vitamin D Toxicity-A Clinical Perspective. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 Sep 20;9:550. doi: 10.3389/fendo.2018.00550. PMID: 30294301; PMCID: PMC6158375.
8. Alshahrani, F., & Aljohani, N. (2013). Vitamin D: Deficiency, Sufficiency and Toxicity. Nutrients, 5(9), 3605. https://doi.org/10.3390/NU5093605
9. Patel, S., Quintero, B. M., & Adler, R. A. (2022). Vitamin D Intoxication. Contemporary Endocrinology, April, 177–185. https://doi.org/10.1007/978-3-030-93182-7_12