Różeniec górski jako roślina adaptogenna i jego właściwości

Rhodiola rosea (Różeniec górski) to roślina należąca do rodziny Gruboszowatych (Crassulacae). Nazwa gatunku pochodzi od greckiego terminu „rodion” bądź „rodia”, związanym z charakterystycznym różanym zapachem kłączy Rhadiola i z różowawą barwą, która pojawia się w środku po przełamaniu tego surowca oraz jego podeschnięciu. Dlatego też kłącze to nazywane jest potocznie roseroot (różanym korzeniem), z kolei do zewnętrznego złotego zabarwienia, nawiązuje ludowa nazwa- golden root (złoty korzeń) [1].

Gdzie występuje różeniec górski?

Rozpowszechniony jest w centralnej oraz północnej Azji – Mongolii, w górach Ałtaj, Syberii, jak również w górskich regionach Europy m.in. Islandii, Alpach, Kanadzie, Skandynawii. W Polsce roślina ta występuje głównie w wilgotnych szczelinach skał granitowych i wapiennych Karpat oraz Sudetów [2].

Wygląd zewnętrzny Rhadiola rosea

Kwiaty Rhodiola rosea są barwy żółtej, które ściśle do siebie przylegają oraz tworzą baldachokształtne kwiatostany. Z kolei liście mają srebrnozielony kolor, zwykle jajowate i mięsiste. Łodyga jest gęsto ulistniona, sięgająca 40 cm wysokości [2]. Różeniec górski kwitnie od czerwca do lipca, natomiast owocuje jesienią. Owocem Rhadiola rosea są 4 zielone mieszki, o krótkich szyjkach odchylonych na zewnątrz [1].

Jaki jest skład chemiczny różeńca górskiego?

Szczególnymi związkami dla różeńca są fenylopropanoidy, pochodne alkoholu cynamonowego, określane nazwą rozawin (rozaryna, rozyna, rozawina), które służą jako wskaźniki do identyfikacji tego gatunku. Oprócz tego wyróżnić także można związki fenolowe m.in. np. salidrozyd, triterpeny (beta-sitosterol, daukosterol), flawonoidy (rodioniny, rodioliny. rodiozyny), tricyny, garbniki, olejek eteryczny zawierający przede wszystkim geraniol, n-dekanol [2].

Właściwości adaptogenne różeńca

Różeniec górski po raz pierwszy uznali za roślinę adaptogenną rosyjscy naukowcy. Badacz oraz lekarz Nikołaj Lazarev w 1947 roku wprowadził słowo „adaptogen” dla określenia substancji pozwalającej organizmowi reagować na chemiczne, biologiczne i fizyczne czynniki stresujące przez wzrost nieswoistej odpowiedzi organizmu przeciw danemu rodzajowi stresora [2].

Mechanizm funkcjonowania substancji adaptogennych nie jest całkowicie poznany, lecz wiadomo, że doprowadzają one do zmian fizjologicznych, biochemicznych oraz morfologicznych na poziomie komórkowym (przez wpływ na układy enzymatyczne) i narządowym (przez regulacje gospodarki hormonalnej) [3]. Działanie adaptogenne wyciągów z Rhadiola rosea związane jest prawdopodobnie z ich zdolnością działania na oś podwgórzowo-przysadkową (HPA), a także adrenergiczny układ współczulny [2].

Wyciągi z różeńca górskiego prowadzą do poprawy niespecyficznej odporności na stres przez m.in. zwiększenie poziomu serotoniny w śródmózgowiu oraz podwzgórzu, łagodzenie uwalniania peptydów opioidowych w odpowiedzi na stres, co z kolei chroni przed nagłym dodatkowym wyrzutem katecholamin i opioidów, zabezpieczając w ten sposób układ krążenia oraz układ nerwowy przed uszkodzeniem. Oprócz tego, wyciągi z Rhadiola zmniejszają nadmierne wydzielanie hormonu kortykotropowego, chroniąc tkankę mózgową i sercową w sytuacjach stresowych, przez ograniczenie wydzielania czynnika CRF uwalniającego ten hormon [2].

Właściwości kardioprotekcyjne różeńca polega na ochronie serca przed czynnikami stresowymi. Zwiększa on rezerwy energetyczne mięśnia sercowego i aktywuje receptory μ-opioidowe w mięśniu sercowym, chroni przed arytmią oraz reguluje ciśnienie krwi [2].

Właściwości wzmacniające funkcje poznawcze

Przeprowadzono doświadczenie, w którym wzięło udział 56 lekarzy oraz lekarek. Badanie zrealizowano w czasie dyżurów nocnych, podając im 170 mg wyciągu Rhadiola rosea, który zawierał około 4,5 mg salidrozydu. Eksperyment trwał 14 dni. Podczas badania oceniano umiejętność koncentracji, pamięć krótkotrwałą, percepcję audiowizualną, poziom zmęczenia psychicznego i zdolność kojarzenia. Analiza doświadczenia wykazała wzrost funkcji poznawczych mózgu o 20% w porównaniu do grupy kontrolnej, która otrzymywała w tym samym czasie placebo [2].

Działanie antydepresyjne Rhadiola rosea

Celem badania Darbinyan i wsp. była ocena bezpieczeństwa i skuteczności ekstraktu z kłączy różeńca górskiego wśród osób zmagających się z łagodną bądź umiarkowaną depresją. Doświadczenie trwało 6 tygodni. Naukowcy wykazali, iż podawanie ekstraktu z Rhadiola rosea w ilości 340 lub 680 mg/dzień spowodowało zmniejszenie bezsenności, niestabilności emocjonalnej, a także objawów depresji [4].

Różeniec górski a tarczyca

Adaptogeny coraz częściej znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób tarczycy. W kontekście zdrowia tarczycy Rhadiola rosea pośrednio wpływa na jej funkcjonowanie przez minimalizację bezsenności oraz stresu, które negatywnie oddziałują na wydzielanie hormonów tarczycy [5].

Rhadiola rosea w tradycyjnej medycynie ludowej

Różeniec górski wykorzystywano do zwiększenia wydolności fizycznej, jak i poprawy wytrzymałości, odporności na chorobę wysokościową, długości życia oraz w leczeniu anemii, depresji, zmęczenia, zaburzeń układu nerwowego, infekcji i chorób przewodu pokarmowego. W Azji Środkowej herbata z Rhadiola rosea była najlepszym środkiem na grypę i przeziębienie w czasach ciężkich zim. Natomiast na obszarze Skandynawii oraz Syberii różeniec wykorzystywany był w leczeniu bólów głowy, przepukliny, histerii, jak również jako środek przeciwzapalny i pobudzający [6].

Jak wybrać odpowiedni preparat z Rhadiola rosea?

Jakość preparatów zawierających ekstrakty z różeńca górskiego zależy od ilości salidrozydu oraz rozawiny. Dlatego kupując produkty z Rhadiola rosea, warto wybrać te, które mają jak najwyższy poziom tych związków. Oprócz tego ważne jest, aby produkt miał podaną na etykiecie informacje o standaryzowanej ilości substancji czynnej. W taki przypadku możemy być pewni, iż w danym preparacie znajduje się konkretna zawartość składnika aktywnego [7].

Dawkowanie

Związki obecne w różeńcu górskim najlepiej wchłaniają się, gdy konsumowany jest on na pusty żołądek, np. pół godziny przed śniadaniem bądź obiadem. W przypadku wystąpienia dolegliwości, w czasie wywiadu lekarskiego poinformować należy swojego lekarza o stosowaniu tego preparatu [7].

Rhadiola rosea najlepiej przyjmować od 6 do 12 tygodni, po czym należy zrobić przerwę w jego stosowaniu. Najczęściej przyjmowane dawki to 200-680 mg ekstraktu/dobę [7].

Przeciwwskazania, działanie uboczne i toksyczność

Do przeciwwskazań stosowania różeńca górskiego należą: stany pobudzenia, osoby podatne na manię oraz osoby z chorobą dwubiegunową.

Osoby ze skłonnościami do występowania niepokoju mogą czuć się nadmiernie pobudzone, roztrzęsione, konieczne może być adaptowanie się od bardzo małej porcji do prawidłowej.

Rhadiola rosea cechuje się bardzo niskim stopniem toksyczności [6].

Z czym nie łączyć różańca górskiego?

Rhadiola rosea nie należy przyjmować z lekami o działaniu psychostymulującym, ponieważ takie połączenie przyczynić się może do nadmiernej pobudliwości oraz wystąpienia stanów lękowych. Z kolei różeniec górski można stosować w połączeniu z Ashwagandhą i żeń-szeniem. W połączeniu z Ashwagandhą powoduje on wzrost odporności na stres, natomiast z żeń-szeniem zwiększa koncentrację, wytrzymałość fizyczną oraz witalność [8].

Bibliografia:

1. Wolski T. i wsp. (2008). Rodzaj Rhodiola – systematyka, skład chemiczny, działanie i zastosowanie oraz analiza fitochemiczna korzeni dwu gatunków różeńca: Rhodiola rosea L. oraz Rhodiola quadrifida (Pall.) Postępy Fitoterapii, 1, s. 2-14.
2. Tajer A. (2011). Rhodiola rosea L. jako przykład rośliny adaptogennej. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 65, s. 77-82.
3. Wolski T. i wsp. (2009). Surowce roślinne o działaniu adaptogennym oraz ocena zawartości adaptogenów w ekstraktach i preparatach otrzymanych z rodzaju Panax. Postępy Fitoterapii, 2, s. 77-97.
4. Darbinyan V. i wsp. (2007). Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nordic Journal of Psychiatry, 61(5), s. 343-348.
5. https://thyroset.pl/blog/wplyw-adaptogenow-na-tarczyce/
6. https://www.naturomed.pl/images/praktyczna-wiedza/Rhodiola.pdf
7. https://vitapedia.pl/rozeniec-gorski
8. https://www.dziswlodzi.pl/artykuly/zdrowie-i-uroda/rozeniec-gorski-korzen-arktyczny-wszystko-co-powinienes-wiedziec-o-wlasciwosciach-i-dzialaniu