Ruminacja, czyli zespół przeżuwania. Dieta i postępowanie

Pojęcie ruminacji funkcjonuje zarówno w psychologii, jak i medycynie. Jaka jest między nimi różnica?

W psychologii ruminacja oznacza ciągle nawracające myśli, których nie możemy wyciszyć. Przeważnie dotyczą one naszych niepowodzeń, czy też lęków. W związku z dużym natężeniem negatywnych emocji ruminacja może mieć powiązanie z występowaniem lub nasilaniem depresji oraz zaburzeń snu (1).

Mianem ruminacji określa się także zespół przeżuwania. Pomimo że został on opisany po raz pierwszy w 1618 roku, nadal jest mało poznanym zjawiskiem. Jest to zaburzenie jednocześnie klasyfikowane jako funkcjonalne zaburzenie żołądkowo-jelitowe, a także psychiczne zaburzenie odżywiania.

Szacuje się, że ruminacja występuje u 2,8% populacji światowej (2).

Na czym polega zespół przeżuwania?

Zaburzenie to objawia się regurgitacją, czyli mimowolnym przesunięciem treści pokarmowej z żołądka do jamy ustnej. Proces ten nie jest poprzedzony mdłościami czy odruchami wymiotnymi. Przesunięta treść pokarmowa z racji braku zmiany smaku zostaje ponownie przeżuta, po czym może być połknięta lub wypluta (4).

Regurgitacja najczęściej występuje do 15 minut od przyjęcia pokarmu lub napoju. Zauważono jednak, że u niektórych pacjentów czas występowania tego zjawiska wydłuża się nawet do 2 godzin. Długość występowania objawów jest związana z szybkością zmiany smaku treści żołądkowej. Gdy pokarm ulega zakwaszeniu, przestaje przesuwać się ponownie do jamy ustnej.

Jakie są przyczyny zespołu przeżuwania?

Niestety mechanizm tego zaburzenia nie został jeszcze dokładnie poznany. Przyjmuje się, że dochodzi do niego wskutek nieświadomego napinania mięśni brzucha, czego efektem jest zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego. Ta zmiana negatywnie wpływa na funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku (2). W związku z czym, gdy dojdzie do jego osłabienia, pacjent będzie narażony na ruminacje.  Z racji niedojrzałości układu pokarmowego w grupie ryzyka zespołu przeżuwania znajdują się także niemowlęta. Na zaburzenie to często cierpią osoby z upośledzeniem umysłowym.

Ryzyko wystąpienia ruminacji znacząco zwiększa się w trakcie długotrwałego stresu lub występowania chorób w obrębie układu pokarmowego. Jest to związane ze zwiększeniem częstotliwości napinania mięśni brzucha.

Objawy i diagnoza ruminacji

Głównym objawem zespołu przeżuwania jest zarzucanie treści pokarmowej z żołądka do jamy ustnej. Wskutek czego może dojść do podrażnienia, czy nawet wywołania bólu w obrębie układu pokarmowego.

Z racji podobieństw objawów, w trakcie diagnozy różnicowej koniecznie trzeba rozważyć chorobę refluksową. W jej przebiegu także dochodzi do rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku oraz zarzucania treści pokarmowej. Jednak w trakcie refluksu treść żołądkowa ma odczyn kwaśny.

Ponadto warto wykluczyć achalazję przełyku, niedrożność żołądka, bulimię czy gastroparezę (3).

Do diagnozy wykorzystuje się kryteria ROME IV. Badania, które możemy wykonać w celu potwierdzenia ruminacji to:

• endoskopia, czyli badanie wykluczające mechaniczne niedrożności przełyku
• badanie ciśnienia wewnątrzżołądkowego
• badanie EMG mięśni brzucha
• badanie psychiatryczne w celu wykluczenia zaburzeń odżywiania (3)

Wpływ zespołu przeżuwania na zdrowie pacjenta

Ruminacja, niewątpliwie, negatywnie wpływam na zdrowie pacjenta. Zakres niekorzystnych zmian jest uzależniony od częstotliwości oraz natężenia regurgitacji.

W skrajnych przypadkach może dojść nawet do niedożywienia pacjenta. Innymi niekorzystnymi zmianami są zaburzenia elektrolitowe, uszkodzenie szkliwa zębów oraz podrażnienie jamy ustnej i przełyku (3).

Osoby chorujące na ruminację mogą odczuwać dyskomfort psychiczny w trakcie oraz po posiłku. W związku z tym mogą ograniczać ilość spożywanych pokarmów. Niestety takie działania wywierają negatywny wpływ na ich zdrowie.

Leczenie zespołu przeżuwania

Leczenie zespołu przeżuwania skupia się na zwiększeniu napięcia w dolnym zwieraczu przełyku. Uzyskujemy to poprzez wprowadzenie oddychania torem przeponowym. Aktualnie zaleca się, by w ten sposób oddychać po spożyciu posiłku.

Jeżeli zmiana sposobu oddychania nie zmniejszy częstotliwości występowania regurgitacji, należy wprowadzić kolejne zmiany stylu życia.

Pod kontrolą fizjoterapeuty, pacjent powinien nauczyć się technik rozluźniania mięśni brzucha. Konieczna jest także terapia psychologiczna mająca na celu zmiany behawioralne skupione na zmianie nawyków związanych z jedzeniem. Dodatkowo pacjent powinien poznać techniki skutecznego odpoczynku, w celu zmniejszenia odczuwania stresu (4).

W przypadku braku poprawy lub uporczywych regurgitacji lekarz może podjąć decyzję o wprowadzeniu leczenia farmakologicznego. W szczególnych sytuacjach przeprowadza się zabieg chirurgiczny, w obrębie przepony i dolnego zwieracza przełyku.

Dieta w zespole przeżuwania

Pamiętajmy, by sprawdzić stan odżywienia pacjenta. W przypadku niedożywienia konieczne może okazać się wprowadzenie żywienia przez zgłębnik nosowo-żołądkowy (2).

Dieta w zespole przeżuwania powinna składać się z małych porcji. Konsystencja oraz produkty w niej zawarte muszą być tolerowane przez pacjenta. Zdarza się, że epizod ruminacji jest wywołany przez nielubiany produkt spożywczy (4).

Dieta musi uzupełniać braki elektrolitów oraz składników mineralnych. Ważna jest odpowiednia podaż witamin, pełnowartościowego białka oraz składników przeciwzapalnych. Ma to na celu zminimalizowanie odczynu zapalnego w układzie pokarmowym oraz wzmocnienie szkliwa zębów. Szczególną ostrożność należy zachować przy ustalaniu diet dla dzieci.

Zauważono, że żucie gumy oraz ssanie drażetek miętowych może zmniejszać dolegliwości związane z zespołem przeżuwania. Czynności te wpływają na rozluźnienie mięśni brzucha, prowadząc do minimalizowania skutków zaburzenia (4).

Rola zespołu terapeutycznego

Należy dążyć do stworzenia zespołu zajmującego się leczeniem ruminacji. Terapia powinna być prowadzona przez lekarza gastroenterologii, we współpracy z psychologiem, fizjoterapeutą oraz dietetykiem. Takie działania zwiększają szanse na skuteczne wyleczenie pacjenta.

Złożoność tego zaburzenia wpływa nie tylko na osobę chorą, ale także na całe jej otoczenie. Rodzina, opiekunowie powinni być poinformowani o przebiegu i możliwych komplikacjach ruminacji.

Podkreślajmy ważność spożywania posiłków w spokoju. Starajmy się nie wywierać presji, która może się przełożyć na stres pacjenta objawiający się zwiększeniem częstotliwości objawów zespołu przeżuwania.

Studia przypadku i badania kliniczne

Wyniki badań wykazują, że większość pacjentów zauważa korzystne zmiany po wprowadzeniu oddychania torem przeponowym (2).

W 2020 roku przeprowadzono badania nad dziećmi chorymi na ruminację. Po zmianie stylu oddychania dolegliwości zmniejszyły się u 80% badanych dzieci. Jednak wśród nich około 20% miało nawrót zaburzeń po 6 miesiącach od wykonania badania. Dlatego tak ważne jest wzmocnienie psychiczne w trwałości leczenia ruminacji.

Jako najczęstsze przyczyny nawrotów podaje się stres oraz choroby układu pokarmowego. Ponowne regurgitacje mogą być wywołane także poprzez spożywanie nielubianego jedzenia czy miesiączkę (4).

Podsumowanie

Zespół przeżuwania jest nadal słabo poznanym zaburzeniem. Konieczne jest zwiększenie wiedzy na jego temat wśród pracowników medycznych, ale także rodziców i opiekunów. Dzięki temu możemy przyśpieszyć rozpoznanie zaburzenia, co za tym idzie skuteczniej leczyć pacjentów (2,3).

Działania dietetyczne opierają się na przeciwdziałaniu niedożywieniu pacjentów chorych na ruminację. Ważne jest także uzupełnianie braków żywieniowych w diecie.

Szczególną uwagę należy skupić na dzieciach chorujących na ruminację. Zauważono, że zarówno neofobia, jak i stres w trakcie posiłków mogą potęgować jej objawy.

Dlatego tak istotne jest informowanie rodziców o konieczności cierpliwego i spokojnego podejścia do dzieci, w trakcie spożywania posiłków.

Bibliografia:

1. Li S., Corkish B., Richardson C., Christensen H., Werner- Seidler A. (2023) The role of ruminarion in the relationhip between synptoms of insomnia and depression in adolescents. Journal of sleep research, vol. 33, 2
2. Sasegbon A., Hasan S., Disney B., Vasant D. (2022) Rumination syndrome: pathophysiology, diagnosis and practical management. Frontline Gastroenterol, 13 (5), 440-446
3. Kusnik A., Vagar S. (2023) Rumination Disorder. StatPearls
4. Martinez M., Rathod S., Friesen H., Rosen J., Friesen C., Schurman J. (2021) Rumination Syndrome in Children and Adolescents: A Mini Review. Front Pediatr, 9