Produkty dozwolone i zakazane w sprzedaży sklepików szkolnych. Czy ściśle określony program żywieniowy zapobiega nadwadze i otyłości dzieci?
Racjonalne żywienie dzieci we wczesnym okresie życia przyczynia się do ich prawidłowego stanu zdrowia poprzez odpowiedni rozwój zarówno motoryczny, psychiczny, jak i społeczny. Wykazuje duże znaczenie w jakości życia, bowiem warunkuje dobre samopoczucie, zdolność uczenia się. Decydujący wpływ na prawidłowo zrównoważoną dietę dziecka, mają otaczający go rodzice i opiekunowie. W Polsce na mocy Rozporządzenia Ministra Zdrowia zostały wyodrębnione produkty dozwolone i przeciwwskazane w sprzedaży sklepików szkolnych.
Produkty zbożowe
Zaleca się pieczywo żytnie, pszenne, mieszane oraz pieczywo półcukiernicze i cukiernicze. Nie można stosować powszechnie stosowanego w supermarketach pieczywa z ciasta głęboko mrożonego. Dozwolone są zbożowe produkty śniadaniowe tj.: płatki kukurydziane, owsiane, muesli bez dodatku cukru i substancji słodzących.
Mleko i produkty mleczne
W sklepikach mogą być sprzedawane produkty mleczne tj.: jogurt, kefir, maślanka, mleko zsiadłe, mleko acidofilne, mleko smakowe, serwatka, ser twarogowy, serek homogenizowany lub produkty zastępujące produkty mleczne na bazie soi, ryżu, owsa, orzechów lub migdałów, które posiadają nie więcej niż 13,5 g cukru w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia.
Warzywa i owoce
Istotne jest, by suszone warzywa i owoce, soki owocowe/warzywne/owocowo-warzywne, koktajle mleczno-owocowe, przeciery, musy owocowe/warzywne/owocowo-warzywne były podawane dzieciom bez dodatku cukru, substancji słodzących i soli.
Woda i inne płyny
Zaleca się naturalną wodę mineralną nisko- lub średniozmineralizowaną, wodę źródlaną i wodę stołową [1].
Należy zaznaczyć, że według Stanowiska Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, zaleca się wody niskosodowe. W poniższej tabeli znajdują się przykłady wód, które są pozytywnie zaopiniowane dla niemowląt i małych dzieci przez jednostki pediatryczne i dodatkowo są zgodne z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia [1, 2]
Napoje przygotowywane na miejscu np. lemoniada, nie mogą zawierać więcej niż 10 g cukrów w 250 ml produktu gotowego do spożycia. Masowe spożycie wysokoprzetworzonych napojów i soków przyczynia się do rozwoju otyłości, chorób układu krążenia, próchnicy, cukrzycy typu drugiego [3]. W sklepikach szkolnych powinny znajdować się soki 100% bez dodatku cukru i substancji słodzących tj. np. syropu glukozowo-fruktozowego. Nie ma potrzeby podaży dzieciom soków i napojów komercyjnych zawierających cukry dodane, ponieważ glukoza potrzebna dla mózgu, może być pozyskiwana z cukrów naturalnie występujących w surowcach. Eksperci ze Światowej Organizacji Zdrowia oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa proponują, aby zawartość cukrów dodanych w diecie nie była większa niż 10% zapotrzebowania energetycznego diety [4, 5].
Przekąski
Dozwolona jest czekolada gorzka o zawartości minimum 70% miazgi kakaowej oraz bezcukrowe gumy do żucia. Batoniki np. zbożowe powinny zawierać do 15 g cukru w 100 g produktu.
Potrawy
Niedozwolona jest sprzedaż zup typu instant, zupek chińskich. Sosy powinny być wykonane z naturalnych składników. Można stosować ketchup, w przypadku którego zużyto nie mniej niż 120 g pomidorów do przygotowania 100 g produktu gotowego do spożycia.
W świetle przepisów, kto prowadząc działalność w zakresie zbiorowego żywienia dzieci i młodzieży w jednostce systemu oświaty w ramach żywienia zbiorowego stosuje środki spożywcze nieodpowiadające wymaganiom określonym w przepisach podlega karze pieniężnej w wysokości do 5000 zł, nie mniej niż 1000 zł [1].
Głównym celem „ustawy sklepikowej” jest wykluczenie żywności obfitującej w cukry proste, sól oraz tłuszcze nasycone. Niestety, jak podaje Najwyższa Izba Kontroli (NIK) „W ciągu czterech lat (od 2012 do 2016 roku) odsetek uczniów z nieprawidłową masą ciała zwiększył się o ponad pięć punktów procentowych” [6].
Sklepiki szkolne funkcjonujące zgodnie z Rozporządzeniem Ministra, niekoniecznie sprzyjają osiągnięciu oczekiwanych efektów. Powodem tego jest fakt, że niejednokrotnie na terenie szkoły poza zdrową żywnością zawartą w sklepiku, spotyka się automaty ze słodyczami, słodkimi napojami, słonymi przekąskami.
Rodzice i opiekunowie wpływają na jakość spożywanych posiłków i płynów przez dzieci, dlatego ważne jest by Rozporządzenie Ministra Zdrowia weszło w życie nie tylko w środowisku szkolnym, ale i domowym. Poza realizacją podstawy programowej, zaleca się przeprowadzenie edukacji żywieniowej skierowanej do rodziców i dzieci.
Żródła:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach.
- Woś H., Weker H., Jackowska T., Socha P., Chybicka A., Czerwionka-Szaflarska M., i. in.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Standardy Medyczne Interna 2010, 1, 7-15.
- Suliga E.: Żywieniowe czynniki ryzyka otyłości dzieci i młodzieży. E-Wydawnictwo NCBKF.
- Koszowska A, Dittfeld A, Nowak J: Cukier – czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi? Nowa Medycyna 2014, 1, 36-41.
- Jarosz M., Rychlik E.: Napoje słodzone gazowane i ich związek z powstawaniem chorób dietozależnych. Standardy Medyczne 2007, 4, 109-114.
- Najwyższa Izba Kontroli. NIK o zdrowym żywieniu w szkołach (online).
