Substancje intensywnie słodzące

Otyłość, próchnica czy cukrzyca w dzisiejszych czasach noszą miano chorób cywilizacyjnych. Ludzie próbują niwelować przyczyny tych chorób. Jedną z nich może być zbyt duże spożycie cukru. Polacy w 2015 r. spożyli go aż 39 kg na osobę, dla porównania w 2007 r. była to ilość o ponad połowę mniejsza – 17 kg na osobę [GUS, 2015].  Gram cukru wynosi 4 kcal. World Health Organization zaleca, aby cukry proste zapewniały mniej niż 10% łącznej ilości węglowodanów przyjmowanych dziennie. Nierzadko się zdarza, że ta ilość zostaje przekroczona, może to prowadzić do zwiększenia energetyczności pobierania pokarmów lub wpływu na rozkład makroskładników w diecie (większa ilość węglowodanów, a mniejsza np. białka).

Konsumenci stają się coraz bardziej świadomi, częściej czytają etykiety i interesują się tym, co spożywają. Wybierają produkty o obniżonej kaloryczności, którą otrzymuje się np. poprzez usunięcie sacharozy, a dodanie innej substancji nadającej smak słodki. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 16 grudnia 2008 roku definiuje substancje intensywnie słodzące, jako związki, które nadają produktom spożywczym słodki smak lub używane są w słodzikach stołowych.

Zamienniki cukru mają określone ADI (ang. Acceptable Daily Intake – dopuszczalne dzienne spożycie, najczęściej podawane w mg/kg masy ciała na dzień). Zostały również ściśle określone dawki, które mogą być dodawane do żywności. Aktualnie na terenie Unii Europejskiej do spożycia dopuszczonych jest jedenaście substancji intensywnie słodzących.

Substancje intensywnie słodzące są wykorzystywane w produkcji w bardzo szerokim zakresie. Stosuje się je do produkcji gum do żucia, lodów, napojów, dżemów, napojów mlecznych, majonezów, deserów, słodzików do kawy. Substancje intensywnie słodzące są również stosowane w produkcji suplementów diety, produktów leczniczych, a także kosmetyków np. past do zębów, płynów do płukania jamy ustnej.

Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością (PTBO) i Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) określiły substancje słodzące, jako bezpieczne. Istnieje pogląd, że substancje słodzące mogą mieć niekorzystny wpływ na rozwój zmian nowotworowych, zwiększenie masy ciała oraz aktywność enzymów. Rodzaj tych zmian i ich nasilenie są ściśle uzależnione od dawki substancji słodzącej [Gawęcki, 2010].

Tab. 1. Słodycz wybranych substancji słodzących w porównaniu z sacharozą

Nazwa substancji słodzącej	Słodycz w porównaniu z sacharozą
Mirakulina	400 000
Neohesperydyna DC	400–2000
Sacharyna	300–500
Stewiozyd	300
Aspartam	200
Acesulfam K	200
Ksylitol	1

źródło: opracowanie własne na podstawie [Świąder i in., 2011]

Substancje słodzące odznaczają się brakiem lub nieznaczną toksycznością. Wszystkie mają niską kaloryczność, co może być przydatne w stosowaniu u osób z nadwagą czy otyłością. Nie powodują namnażania bakterii odpowiedzialnych za psucie zębów, więc mogą być stosowane w prewencji próchnicy [Brzozowska, 2010].

Ksylitol

Ksylitol, mimo iż nie zawiera witamin czy składników mineralnych ma wiele zalet w stosowaniu. Ta substancja słodząca ma zdolność stabilizowania poziomów glukozy oraz hormonu insuliny we krwi. Ksylitol nie jest substratem dla konkretnych szczepów bakterii, dzięki czemu nie mogą się one namnażać, np. Streptococcus mutans. Bakterie te bytują w jamie ustnej, są odpowiedzialne za procesy gnilne, które wywołują próchnicę zębów.

Ksylitol zapobiega namnażaniu się szczepów bakterii Streptococcus pneumoniae, które są odpowiedzialne za zapalenie ucha środkowego. Zwłaszcza dzieci są podatne na tę chorobę, często również ona powraca. Ksylitol posiada również funkcję wirusobójczą, grzybobójczą, obniża także ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego [Myszkowska-Ryciak i in., 2010].

Sacharyna

Sacharyna to pierwsza substancja słodząca, którą odkrył Konstantyn Fahlberg w 1879 r. Sacharyna to związek, który nie jest metabolizowany przez organizm człowieka, zostaje ona wydalona przez nerki w niezmienionej postaci. W pewnym momencie próbowano udowodnić zwiększone ryzyko raka pęcherza moczowego po regularnym spożywaniu roztworu sacharyny przez szczury. Po opublikowaniu wyników tych badań, użycie sacharyny zostało zakazane w USA w 1991 r., a później w innych krajach, również europejskich. Kolejne badania nie wykazały jednakże takiego skutku spożywania tego słodzika u ludzi [Bellisle, 2015].

🔎 EFSA w 2024 roku zwiększyła dopuszczalną dzienną dawkę (ADI) sacharyny do 9 mg/kg masy ciała dziennie, uznając ją za bezpieczną dla ludzi. Eksperci potwierdzili, że sacharyna nie powoduje uszkodzeń DNA ani nie zwiększa ryzyka nowotworów u ludzi, co obala wcześniejsze obawy związane z badaniami na szczurach. Obecne spożycie sacharyny pozostaje poniżej nowego ADI, co oznacza brak ryzyka zdrowotnego dla konsumentów.

Aspartam

Aspartam w swojej budowie zawiera fenyloalaninę, jest to bardzo ważna informacja dla osób chorych na fenyloketonurię, gdyż oni nie mogą spożywać tego słodzika. Aspartam jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych substancji słodzących. W różnych badaniach wykazano, że może on mieć właściwości cytogenetyczne, kancerogenne. Wykazano, że słodzik powoduje chłoniaki, białaczkę zarówno u samców jak i u samic szczurów oraz raka piersi u samic [Soffritti i in., 2010, Stegink i in., 1980]. Zostało także udowodnione, że aspartam może powodować bóle głowy.

Acesulfam K

Acesulfam K jest relatywnie bezpieczną substancją intensywnie słodzącą. W większych dawkach (60, 450, 1100, i 2250 mg/kg) Acesulfam wykazuje działanie genotoksyczne [Whitehouse i in., 2008].

Podsumowanie

Każda substancja chemiczna dodawana do produktów ma na celu poprawienie cech sensorycznych, wydłużenie daty spożycia lub obniżenie kaloryczności. Niestety jednak należy pamiętać, ze są to substancje sztucznie wytworzone przez człowieka, mogą mieć negatywny wpływ na organizm. Trzeba trzymać się ściśle określonych norm i nie przekraczać dziennej maksymalnej dawki do spożycia.

Bibliografia:

1. Bellisle F., Intense Sweeteners, Appetite for the Sweet Taste, and Relationship to Weight Management, Current Obesity Reports, nr 3, s. 8–13, 2015.
2. Brzozowska A., Toksykologia żywności. Przewodnik do ćwiczeń, SGGW, Warszawa 2010, ISBN: 978-83-7583-228-0.
3. Gawęcki J., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wyd. PWN, Warszawa 2010, ISBN: 978-83-01-016320-4.
4. Myszkowska-Ryciak J., Harton A., Gajewska D., Środki słodzące w profilaktyce i leczeniu otyłości, Kosmos nr 3, s. 365–374, 2010.
5. Stegink A., Reynolds W., Filer L.D., Renn E., Aspartam administration to the infant monkey: hypothalmic morphology and plasmaamjno acid levels, The Anatomical Record, nr. 87, s. 961–986, 1980.
6. Soffritti M., Belpoggi F.,Manservigi M., Tibaldi E., Lauriola M., Falcioni L., Bua L. ,Aspartame administred in feed, beginning prenatally through life span, indu ces cancers of the liver and lung in male Swiss mice, American Journal of Industrial Medicine nr 53, s. 1197–1206, 2010.
7. Świąder K., Waszkiewicz-Robak B., Świderski F., Substancje intensywnie słodzące – korzyści i zagrożeni, Problemy Higieny i Epidemiologii, nr 3, s. 392–396, 2011.
8. Whitehouse C. R., J. Boullata, A. McCauley, The Potential Toxicity of Artificial Sweeteners, Human & Experimental Toxicology, nr 6, s. 251–259,
9. GUS, 2015: www.gus.gov.pl
10. https://www.efsa.europa.eu/en/news/saccharin-safety-threshold-increased

• Data pierwotnej publikacji: 4.11.2017
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 15.11.2024