Wegetarianizm jest dietą bezmięsną, którą z kolei można podzielić na kilka form, mianowicie:
Semiwegetarianizm – polegający na eliminacji wyłącznie mięsa czerwonego, jednocześnie dopuszczając spożycie drobiu, ryb, jaj, mleka i jego przetworów;
Laktowegetarianizm – polega na eliminacji wszystkich gatunków mięs, a także ryb i jaj; dozwolone jest spożywanie mleka i przetworów mlecznych;
Laktoowowegetrianizm – niespożywane jest mięso oraz ryby, dopuszcza się spożywanie jaj, mleka i przetworów;
Weganizm – wykluczenie wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym jaj, mleka, miodu;
Frutarianizm – polega na spożywaniu tylko warzyw i owoców;
Witarianizm – jest dietą polegającą na wykluczeniu pokarmów, które poddane zostały obróbce termicznej [1].
Zdrowotne aspekty wegetarianizmu
Zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ diety wegetariańskiej na zdrowie zależy od jej zbilansowania. Należy pamiętać, że oprócz żywienia, na stan zdrowia wpływ ma szereg innych czynników, takich jak poziom aktywności fizycznej, stosowane używki, występujące choroby. Ryzyko nieodpowiedniej podaży składników odżywczych jest wyższe w przypadku bardziej restrykcyjnych form diety, które oprócz eliminacji mięsa zakładają także wykluczenie mleka, jaj i innych produktów pochodzenia zwierzęcego. Szczególnie narażone na niedobory są niemowlęta, dzieci, kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także osoby starsze [1].
Faktem jest, że u wegetarian stwierdza się niższą śmiertelność z powodu chorób niezakaźnych oraz niższe ryzyko ich występowania. Jak wykazały badania, osoby na tej diecie charakteryzują się niższym stężeniem cholesterolu w surowicy oraz niższym ciśnieniem tętniczym [1].
Funkcjonowanie tarczycy a wegetarianizm
Diety z wykluczeniem produktów pochodzenia zwierzęcego są obarczone ryzykiem niedostatecznej podaży składników odżywczych, także tych szczególnie istotnych dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Jod jest niezbędny do pracy gruczołu tarczowego, a jak wykazały badania, wegetarianie, a szczególnie weganie, są narażeni na niedobór tego pierwiastka [2].
Z drugiej strony, niedoczynność tarczycy bardzo często jest przyczyną występowania nadmiernej masy ciała, a co za tym idzie otyłości, która z kolei prowadzi do wzrostu poziomu hormonu stymulującego tyreotropinę. Wegetarianie cechują się niższym wskaźnikiem BMI, a w niektórych badaniach także niższymi poziomami markerów stanu zapalnego [2].
Wegetarianizm a niedobór jodu
Jod jest kluczowym pierwiastkiem potrzebnym do wzrostu i rozwoju organizmu. Odpowiednia podaż jodu wraz z dietą warunkuje prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, gdyż jest on składnikiem hormonów tarczycowych. Jego niedobór jest najczęstszą przyczyną nabytej niedoczynności tarczycy. Jeśli spożycie jodu wraz z dietą nie jest wystarczające, dochodzi do zużycia jego zapasów, następnie do zmniejszenia produkcji tyroksyny i trijodotyroniny.
Do walki z niedoborem jodu na świecie przyczynił się obowiązek jodowania soli w wielu krajach. Jego główne źródła to mleko, jaja, mięso, owoce morza i ryby.
Restrykcyjny wegetarianizm może prowadzić do niedoboru tego składnika, jeśli dieta nie jest dobrze zbilansowana. Szczególnie narażone na niedobór jodu są dzieci karmione zgodnie z zasadami diety wegańskiej po zaprzestaniu karmienia piersią lub mlekiem modyfikowanym. Wówczas należy rozważyć suplementację [3].
U wegan stwierdzono wyższe stężenie tiocyjanin (związków zaliczanych do goitrogenów) niż u wegetarian. Jak już wspomniano, uważa się, że to weganie są głównie narażeni na niedobór jodu. Istnieją jednak badania wskazujące na protekcyjne działanie diety wegańskiej przeciwko niedoczynności tarczycy [2,4].
Goitrogeny
Największą kontrowersją w diecie wegetariańskiej osób z chorobami tarczycy wydaje się być obecność goitrogenów (substancji wolotwórczych) w wielu produktach roślinnych, na przykład w szpinaku, brukselce, kapuście, kalafiorze, rzepie, prosie brokułach, truskawkach [4].
Goitrogeny uniemożliwiają wbudowywanie jodu w pierścień tyrozyny lub tyroniny oraz produkcję tyroksyny przez tarczycę. Można tego uniknąć jeśli podaż jodu wraz z dietą jest odpowiednia. Substancje wolotwórcze zawarte są także w soi [2,4].
Soja a choroby tarczycy
Soja stanowi doskonałe źródło białka i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Białko sojowe stanowi częsty element diety wegetariańskiej. Dodatkowo zawiera ona izoflawony i saponiny. Wiele dowodów naukowych wskazuje na negatywny wpływ tej rośliny na pracę gruczołu tarczowego. Jej oddziaływanie na tarczycę znane jest od lat. Początkowo obserwowano powiększenie gruczołu u szczurów karmionych paszą z dodatkiem soi. Inne badania wykazały, że wysokie spożycie produktów sojowych przez kobiety prowadziło do zwiększonego stężenia TSH w surowicy krwi. Co ciekawe, zjawisko to nie występowało u mężczyzn. Sugeruje się zatem, że to kobiety są bardziej podatne na substancje wolotwórcze niż mężczyźni [4,5,6].
Soja jest bogata w fitoestrogeny, które działają hamująco na peroksydazę tarczycową. Wykazano, że u niemowląt z niedoczynnością tarczycy karmionych mlekiem zastępczym na bazie soi, konieczne było zwiększenie dawek syntetycznego hormonu tarczycy [5,6].
Obróbka termiczna prowadzi do inaktywacji około 30% goitrogoenów. Należy pamiętać, że wyżej wymienione rośliny są dobrym źródłem witamin i składników mineralnych i nie powinny być całkowicie wykluczane, a spożywane z umiarem [4].
Podsumowanie
Pozytywny wpływ na zdrowie diety wegetariańskiej zależy przede wszystkim od jej odpowiedniego zbilansowania. Powinna być ona bogata w owoce, warzywa, produkty zbożowe, jaja oraz produkty mleczne wysokiej jakości. Dużą zaletą wegetarianizmu jest to, że na ogół w takiej diecie występuje mniej nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów prostych. Dieta wegańska wymaga większego wysiłku w planowaniu zbilansowanych posiłków, często doboru odpowiednich suplementów diety. Natomiast, witarianizmu i frutarianizmu nie można uznać jako odpowiednio zbilansowane diety i nie zaleca się ich stosowania [1].
Jeśli chodzi o wpływ diety wegetariańskiej i jej różnych form na pracę gruczołu tarczowego, należy przede wszystkim wziąć pod uwagę aspekt niedoboru jodu, na który szczególnie narażeni są weganie oraz zwiększone spożycie produktów roślinnych bogatych w goitrogeny. A zatem, by uniknąć ryzyka rozwoju chorób tarczycy podaż jodu powinna być na odpowiednim poziomie, a obecność w codziennym żywieniu produktów roślinnych zawierających substancje wolotwórcze powinna być umiarkowana. Wegetarianizm nie jest przeciwskazany u osób z chorobami tarczycy, jednak wymaga szczególnej dbałości o odpowiednią podaż składników odżywczych i prawidłowy dobór produktów spożywczych [1,4].
Piśmiennictwo
- Traczyk I., Jarosz M.: Dieta wegetariańska. W: Praktyczny podręcznik dietetyki. (red.) Jarosz M. IŻŻ, Warszawa 2010: 109-116.
- Tonstad S., Nathan E., Oda K., Fraser G.: Vegan Diets and Hypothyroidism. Nutrients 2013; 5: 4642-4652.
- Yeliosof, O., & Silverman, L. A. (2018). Veganism as a cause of iodine deficient hypothyroidism. Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism, 31(1), 91–94.
- Ratajczak A.E., Moszak M., Grzymisławski M.: Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Punl. 2017; 7(4):305-311
- Kawicka A., Regulska-Ilow B.: Metabolic disorders and nutritional status in autoimmune thyroid diseases. Postępy Hig Med Dośw. 2015; 69: 80-90.
- Fruzza A.G, Demeterco-Berggren C.,Jones K.L.: Unawareness of the Effects of Soy Intake on the Management of Congenital Hypothyroidism. Pediatrics 2012; 130(3): 699-702.
