Niepłodność oraz wynikająca z niej niezdolność do rozmnażania się, stanowią aktualnie coraz bardziej powszechny problem zdrowia publicznego. Obecne szacunki wskazują, iż zaburzenia płodności pojawiają się już u co 6. pary na świecie. Ze względu na tak dużą skalę problemu, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) zaliczyła niepłodność do grupy chorób cywilizacyjnych.
W Polsce z niepłodnością zmaga się już co 5. małżeństwo. Wartym podkreślenia jest fakt, iż kwestia wpływu niewłaściwej diety oraz niezdrowego stylu życia (np. używki, stres) dotyczą obu stron. Jak wynika z badań przeprowadzanych przez ostatnie lata, zagadnienia sposobu odżywania mogą mieć znaczący wpływ na zachowanie zdrowia reprodukcyjnego populacji.
Według najnowszych doniesień pochodzących ze Stanów Zjednoczonych, właściwe nawyki żywieniowe i inne elementy stylu życia mogą przyczynić się do zmniejszenia problemów związanych z zajściem w ciążę aż o 80%. Zarówno niedobory, jak i zbyt duża podaż niektórych witamin i minerałów oraz niska jakość spożywanej żywności, mogą znacząco zaburzać płodność. Nagminne stosowanie diet alternatywnych oraz niewystarczająca wiedza na temat zdrowego odżywiania powodują, że osoby zmagające się z zaburzeniami płodności mają problem z właściwym doborem składników w diecie. Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zatem odgrywać istotną rolę w zapobieganiu niepłodności, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.
Skala problemu i przyczyny niepłodności
Za definicję niepłodności u kobiet przyjmuje się stan, w którym zachodzi niemożność zajścia w ciążę pomimo przynajmniej rocznego współżycia seksualnego z przeciętną częstotliwością 3–4 stosunków tygodniowo, bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Szacuje się, iż niepłodność dotyczy obecnie około 9 mln kobiet w Polsce, a według światowych doniesień, zaburzenia płodności będące po stronie żeńskiej, dotyczą 30-71% par, podczas gdy czynnik męski stanowi tylko niecałe 40% wszystkich rodzajów niepłodności. Za najistotniejsze powody występowania tego zjawiska uważa się obecnie późny wiek kobiet w momencie planowania pierwszej czy kolejnej ciąży oraz zaburzenia owulacji, a w przypadku mężczyzn nieprawidłowości w spermogramie lub zaburzenia ejakulacji.
Czynniki wpływające korzystnie na płodność
Analizując dotychczasowe wyniki badań, do czynników dietetycznych wpływających korzystnie na płodność zarówno u mężczyzn, jak i kobiet należą bezsprzecznie: redukcja masy ciała, antyoksydanty, jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, niski indeks glikemiczny produktów, a także suplementacja diety witaminami z grupy B. Wszystkie te czynniki w znacznym stopniu przyczyniają się do zmniejszenia zaburzeń owulacji, stanowiące główny powód niepłodności u kobiet oraz również do polepszenia jakości nasienia u mężczyzn.
W aspekcie zdolności reprodukcyjnych kobiet, istotną rolę zdaje się również odgrywać rodzaj białka spożywanego w diecie. Podaż białka pochodzenia roślinnego (częściowo zastępujące białko zwierzęce) wkomponowanego w codzienny jadłospis, charakteryzuje się obniżeniem ryzyka zaburzeń procesu owulacji i tym samym niepłodności.
Szczególnie ważna w diecie przyszłej matki jest również odpowiednia podaż kwasu foliowego i żelaza. Niedobór obu czynników może przyczynić się do nieprawidłowości w budowie komórki jajowej oraz zaburzeń w procesie jajeczkowania, a w konsekwencji do niepłodności. Dobra kondycja płodności u mężczyzn natomiast, jest przede wszystkim zależna od odpowiedniej podaży produktów bogatych w przeciwutleniacze. Takie antyoksydanty jak: cynk, L-karnityna czy tokoferol, w wyraźnym stopniu przyczyniają się do polepszenia jakości plemników; ich ruchliwości i wytrzymałości.
Czynniki wpływające niekorzystnie na płodność
Zaobserwowano również negatywny wpływ niektórych czynników na płodność. Wśród nich wymienia się przede wszystkim nadmierną masę ciała, kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans, wysoki indeks glikemiczny produktów, duże spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz nadmierne spożywanie alkoholu, kofeiny, a także palenie tytoniu.
Wykazano również niekorzystny wpływ odtłuszczonych produktów nabiałowych u kobiet. Pestycydy stosowane w uprawie owoców mogą wpływać na wzrost ryzyka zachorowania na endometriozę, która przyczynia się do rozwoju niepłodności u kobiet. W przypadku mężczyzn natomiast, do rozwoju niepłodności mogą przyczyniać się ksenobiotyki zarówno te stosowane w rolnictwie, jak i te naturalnie występujące w niektórych produktach roślinnych (np. tofu).
Wpływ diety na płodność: ogólne zalecenia dietetyczne dla osób starających się o dziecko:
- Redukcja nadmiernej masy ciała (ok. 0,5-1 kg/tydzień).
- Zapewnienie aktywności fizycznej minimum trzy razy w tygodniu po 30 minut.
- Wybieranie produktów spożywczych o niskim indeksie glikemiczny (IG).
- Obniżenie zawartości tłuszczów i cholesterolu do ok. 25% energii dostarczanej w codziennej diecie.
- Unikanie produktów spożywczych będących źródłem kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans (potrawy typu fast-food, twarde margaryny, dania typu instant, chipsy).
- Ograniczenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (mięso wieprzowe i baranie, tłuste wędliny, smalec, słonina, masło).
- Unikanie odtłuszczonych produktów nabiałowych, a wybieranie, w ograniczonej ilości, ich pełnotłustych odpowiedników (dotyczy tylko kobiet).
- Zwiększenie podaży kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych, omega-3 i omega-6 (ryby morskie, olej rybi, olej lniany, oliwa z oliwek, awokado, orzechy).
- Zwiększenie spożycia produktów bogatych w przeciwutleniacze (świeże owoce i warzywa, ryby morskie, orzechy, oleje roślinne, pełnoziarniste produkty zbożowe).
- Spożywanie produktów o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego (otręby i zarodki pszenne, pełnoziarniste produkty zbożowe, grube kasze, suszone śliwki).
- Zrezygnowanie z palenia tytoniu.
- Ograniczenie spożywania alkoholu (do 25g/dobę) i kofeiny (do 300mg/dobę – dotyczy tylko kobiet).
Źródła:
[1] Czerwonogrodzka- Senczyna A., Jeznach-Steinhagen A., Dietetyczne czynniki wspierania płodności kobiet, Endokrynologia. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2013
[2] Jeznach- Steinhagen A., Czerwonogrodzka-Senczyna A., Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zanurzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Endokrynologia. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2013
[3] Leszczyńska S., Dieta dla płodności, Wydawnictwo Zwierciadło, 2017
[4] Opracowanie zbiorowe, Drogi ku płodności, Dom Wydawniczy Zacharek, 2011
[5] Sińska B., Kucharska A., Dmoch-Gajzlerska E., Znaczenie diety w optymalizacji płodności kobiet, Polski Merkuriusz Lekarski, 2014
