Wpływ żywienia na rozwój cukrzycy typu 2

Racjonalne żywienie to jeden z głównych czynników, wpływających na nasz rozwój fizyczny i umysłowy, a co za tym idzie także na utrzymanie dobrego stanu zdrowia przez człowieka. Coraz więcej badań wskazuje na to, że nieodpowiednia dieta przyczynia się nie tylko do nadwagi czy otyłości, ale również do innych chorób dietozależnych. Należą do nich choroby układu krążenia, nowotwory przewodu pokarmowego, próchnica zębów, osteoporoza czy cukrzyca typu 2. Ta ostatnia stała się pierwszą chorobą spośród niezakaźnych, która została uznana przez ONZ za epidemię XXI w [1].

Cukrzycę zalicza się do chorób metabolicznych, których główną cechą charakterystyczną jest hiperglikemia. Spowodowana jest ona defektem dotyczącym wydzielania lub działania insuliny w organizmie człowieka i może przyczyniać się do niewydolności nerek, groźnych powikłań sercowo-naczyniowych czy uszkodzenia wzroku, prowadząc do ślepoty [2,3].

Występowanie i patogeneza

Cukrzycę typu 2 stwierdza się zazwyczaj u osób w wieku średnim i podeszłym. Coraz częściej jednak pojawia się również u dzieci i młodych osób, które są otyłe. Wśród przyczyn występowania tej choroby, poza uwarunkowaniami genetycznymi, wyróżnia się nieodpowiedni styl życia tj. nadwagę oraz otyłość i niską aktywność fizyczną, a także choć w mniejszym stopniu, stres oraz starzenie się organizmu [4].

Otyłość sprzyja początkowo powstawaniu insulinooporności, która powiązana jest z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, lipidów, hiperinsulinemią oraz nadciśnieniem tętniczym [4].  Z kolei za otyłość odpowiada, jak już wspomniano wyżej, nieodpowiedni styl życia i sposób odżywiania tj. przekraczanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego, wysokie spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych oraz cholesterolu [5].  Dlatego też odpowiednio zbilansowana dieta jest podstawą zapobiegania cukrzycy typu 2. W przypadku zachorowania jest także jednym ze sposobów jej terapii. Przy długotrwałej zmianie nawyków żywieniowych możliwa jest poprawa wskaźników metabolicznych, utrzymanie odpowiedniego stężenia lipidów w surowicy krwi, prawidłowego ciśnienia krwi, a tym samym także wyrównania cukrzycy. Udowodniono również, że unormowanie glikemii wraz z zastosowaniem diety redukcyjnej u otyłych osób, zmniejszyło ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych [6].

Zalecenia żywieniowe

Zalecenia żywieniowe dla osób chorujących na cukrzycę typu 2 powinny być ustalane indywidualnie, ponieważ zależą one m.in. od wieku, płci, wzrostu i masy ciała, aktywności fizycznej oraz przede wszystkim od przebiegu choroby oraz sposobu jej leczenia [7]. Pacjentom z prawidłową masą ciała oraz lekką pracą fizyczną bądź umysłową, zaleca się podaż energii na poziomie 30 kcal/kg masy ciała dziennie. Natomiast w przypadku cukrzycy powiązanej z otyłością, należałoby dążyć do wartości BMI w granicach 22-25. Jest to możliwe przy dziennym deficycie energetycznym na poziomie 500-1000 kcal w stosunku do dziennego zapotrzebowania kalorycznego, co pozwoli na stopniową redukcję masy ciała o około 0,5 kg na tydzień [2].

Rozkład posiłków i udział makroskładników

Niezwykle ważnym elementem diety cukrzyka jest dostosowanie częstotliwości posiłków i wielkości porcji, szczególnie zawartości węglowodanów do farmakoterapii. W tym wypadku podstawą jadłospisu są węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (m.in. pełnoziarniste pieczywo, makaron razowy, kasza gryczana, zielone warzywa, pomidory, surowa marchewka, jabłka, grejpfruty, mleko i niskotłuszczowe produkty mleczne), spożywanie głównie węglowodanów złożonych oraz odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego [8,9].  Zalecane jest z kolei ograniczenie w diecie cukrów prostych oraz tłuszczu. Ponadto należałoby zwrócić uwagę na odpowiedni poziom białka w diecie. W przypadku uszkodzenia nerek zalecane dzienne spożycie białka będzie niższe.

Najlepszym rozwiązaniem dla pacjenta z cukrzycą typu 2 będzie również przestrzeganie następujących proporcji poszczególnych składników odżywczych: 45-50% energii powinno pochodzić z węglowodanów, 30-35% z tłuszczów, natomiast pozostałe 15-20% z białek. Ponadto dieta ta powinna spełniać zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne [2].

Co sprawia największe trudności?

Z badań dotyczących sposobów odżywiania pacjentów chorych na cukrzycę typu 2, przeprowadzonych przez Zakład Higieny i Wychowania Zdrowotnego na Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie wynika, że zasady postępowania dietetycznego w przypadku cukrzycy były przez pacjentów przestrzegane w ograniczonym stopniu. Największym problemem dla chorych okazuje się regularność spożywania posiłków, co sprzyja wahaniom stężenia glukozy we krwi. Kolejną trudnością jest ograniczenie konsumpcji słodyczy oraz soli kuchennej, której spożywanie w nadmiarze przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Zdecydowana większość pacjentów wskazała na smażenie jako dominującą w ich diecie obróbkę termiczną pomimo zaleceń, iż posiłki powinny być przygotowywane w oparciu o gotowanie w wodzie, na parze, duszenie bądź pieczenie [7].

Wszystkie te czynniki sprawiają, że terapia cukrzycy typu 2 jest dużo mniej skuteczna. Tym samym stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia takiego pacjenta. Dlatego wciąż tak ważne jest  propagowanie dobrych praktyk z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, a w szczególności zasad diety w cukrzycy, zarówno wśród chorych jak i zagrożonych ryzykiem zachorowania na tego typu chorobę.

Literatura:

1. Nowak A., Czupryniak L., (2013) Niebieska księga cukrzycy, Koalicja na Rzecz Walki Z Cukrzycą, Warszawa
2. Bujko J (red) (2008) Podstawy dietetyki, Wydawnictwo SGGW, Warszawa
3. Madej T. (2006) Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2, Kardiologia Polska 64(10) s. 561-566
4. Bronkowska M., Zatońska K., Orzeł D., Biernat J., (2013) Ocena wiedzy żywieniowej osób z cukrzycą typu 2 w świetle zaleceń dietetycznych, Bromatologia. Chemia. Toksykologia 46(4) s.520-530
5. Kłosiewicz-Latoszek L., Cybulska B., (2011) Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo‑naczyniowych, Problemy Higieniczno-Epidemiologiczne 92(2) s.181-186
6. Matuszak M., Suliburska J., (2012) Znaczenie redukcji masy ciała w leczeniu chorób metabolicznych, Forum Zaburzeń Metabolicznych 3(3) s.104-109
7. Mędrela-Kuder E. (2011) Prawidłowa dieta w cukrzycy typu II jako forma rehabilitacji chorych, Roczniki PZH 62(2) s.219-223
8. Ciborowska H., Rudnicka A. (2014) Dietetyka: Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
9. Diabetes Interest Group of the Irish Nutrition & Dietetic Institute, (2012) Healthy eating for people with type 2 diabetes, Dublin