Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zapewniać zdrowemu dziecku odpowiednie ilości poszczególnych witamin i składników mineralnych koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nie ma więc konieczności rutynowego podawania dziecku wielu suplementów diety. Dostarczanie witamin do organizmu dziecka w postaci suplementów diety jest wskazane w stanach niedoborów poszczególnych witamin, które wynika ze zmniejszonego spożycia z powodu ograniczonej dostępności niektórych pokarmów czy niewystarczającego wchłaniania [1]. Należy pamiętać, że o zastosowaniu suplementacji decyduje lekarz na podstawie wyników badań. W ten sposób można uniknąć błędów i pogorszenia stanu zdrowia spowodowanego źle dobraną suplementacją.
Są jednak witaminy i składniki mineralne, których rutynowa suplementacja jest wskazana, ale również powinna być prowadzona pod okiem pediatry. O tych przypadkach mowa będzie poniżej.
Witamina D
Witamina D uczestniczy w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej i odgrywa kluczową rolę w procesie tworzenia tkanki kostnej. Jej niedobór może prowadzić do hipokalcemii, hipofosfatemii, krzywicy i tężyczki.
Istnieje wiele czynników ryzyka wystąpienia niedoboru witaminy D u dziecka. Należą do nich:
- wcześniactwo,
- karmienie wyłącznie piersią,
- ciemny kolor skóry,
- niewystarczająca ekspozycja na słońce (nadmierne użycie filtrów przeciwsłonecznych, przebywanie w zamkniętych przestrzeniach, używanie odzieży zakrywającej większość powierzchni skóry),
- otyłość,
- przebyty objawowy niedobór witaminy D3, wymagający leczenia.
Źródłem witaminy D3 dla organizmu człowieka jest synteza skórna pod wpływem promieniowania UVB oraz niektóre pokarmy, między innymi tłuste ryby, żółtko jaja i pełnotłuste produkty mleczne. W naszym klimacie i przy obecnym trybie życia (gdzie zazwyczaj większość dnia spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach) częste są niedobory witaminy D3. Z tego względu w celu zapobiegania krzywicy i osteomalacji zaleca się suplementację tej witaminy w formie doustnej. U niemowląt zaleca się stosowanie 400 IU u dzieci poniżej 6. miesiąca życia, pomiędzy 6. a 12. miesiącem – 400-600 IU, a powyżej 12 miesiąca życia 600-1000 IU, zwłaszcza w okresie od września do kwietnia. Każdą suplementację należy jednak zawsze skonsultować z lekarzem.
Nie ma póki co dowodów, aby dodatkowa suplementacja lub podawanie większej niż zalecana dawki witaminy D miało korzystne działanie na takie parametry zdrowotne, jak ryzyko zachorowania na infekcyjne zapalenia dróg oddechowych, choroby alergiczne, depresję, nowotwory złośliwe czy choroby układu sercowo-naczyniowego [2, 3, 4].
Witamina K
Witamina K jest niezbędna w prawidłowym procesie krzepnięcia. Jej niedobór powoduje zaburzenia objawiające się skazą krwotoczną osoczową. Do grupy zagrożonej niedoborem witaminy K należą noworodki oraz niemowlęta w pierwszych miesiącach życia karmione piersią. W zależności od wieku dziecka, w którym dochodzi do krwawienia z niedoboru witaminy K (VKDB – Vitamin K Deficiency Bleeding), wyróżnia się postać wczesną, klasyczną i późną.
Postać wczesna występuje w pierwszej dobie życia dziecka. Do czynników ryzyka należą stosowanie przez ciężarną leków przeciwpadaczkowych, doustnych antykoagulantów, tuberkulostatyków i niektórych antybiotyków.
Postać klasyczna VKDB występuje od 2. do 7. doby życia, a czynnikami ryzyka są leki stosowane przez ciężarną, poród zabiegowy, zamartwica, hipotrofia, późne rozpoczęcie karmienia piersią, wcześniactwo, zespół aspiracji smółki.
Postać późna występuje od 2. tygodnia do 6. miesiąca życia u dzieci zdrowych karmionych piersią lub u dzieci z chorobami wątroby przebiegającymi z cholestazą, z atrezją dróg żółciowych oraz u chorych na mukowiscydozę.
Krwawienia z niedoboru witaminy K mogą objawiać się jako krwawienia śródczaszkowe lub do innych narządów wewnętrznych, a także z pępka i ze skóry.
W celu zapobiegania VKDB wszystkie noworodki wymagają podania witaminy K w ciągu 6 godzin po urodzeniu. Zgodnie z zaleceniami preferowanym sposobem, profilaktyki jest podanie witaminy K domięśniowo w odpowiedniej dawce, bez konieczności dalszej suplementacji. Noworodki urodzone w fizjologicznym terminie otrzymują dawkę 1 mg domięśniowo, a w przypadku wcześniaków dawkę ustala się zależnie od urodzeniowej masy ciała. Takie postępowanie jest nie tylko najskuteczniejsze w profilaktyce wczesnej i późnej postaci VKDB, ale także bezpieczne i eliminuje problem nieprzestrzegania zaleceń przez rodziców, związany z profilaktyką doustną [5, 6].
W przypadku gdy rodzice nie wyrażają zgody na domięśniowe podanie dziecku witaminy K lub u dziecka występują przeciwskazania do iniekcji (np. hemofilia), dopuszczone są dwa alternatywne schematy profilaktyki doustnej:
- 3 razy 2 mg witaminy K (tuż po urodzeniu + w 4-6 dobie życia + w 4-6 tygodniu życia)
- 2 mg witaminy K wkrótce po urodzeniu + 1 mg co tydzień do końca 3 miesiąca życia.
Żelazo
U dzieci zapotrzebowanie na żelazo jest stosunkowo wysokie, a wynika to z faktu, iż są one na etapie szybkiego wzrastania i intensywnego rozwoju. Niedobór żelaza prowadzi do pojawienia się niedokrwistości, która może się wiązać między innymi z gorszymi parametrami rozwoju psychoruchowego.
W przypadku niemowląt urodzonych w fizjologicznym terminie i o prawidłowej urodzeniowej masie ciała dodatkowa suplementacja żelaza nie jest konieczna w krajach o małej częstotliwości występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza (takich jak Polska).
U niemowląt urodzonych przedwcześnie lub o niskiej masie urodzeniowej powinno się suplementować żelazo. W przypadku niemowląt o urodzeniowej masie ciała 2000-2500 g dodatkowe podawanie preparatu żelaza w dawce 1-2 mg/kg masy ciała/dobę do 6. mż. Zapobiega niedokrwistości z niedoboru żelaza, a także późniejszym zaburzeniom zachowania. Dzieciom urodzonym przedwcześnie karmionym piersią zaleca się podawanie 2 mg/kg masy ciała/dobę od 1. mż. Do momentu osiągnięcia zalecanego spożycia żelaza z pokarmów.
Po 6. miesiącu życia wszystkie niemowlęta powinny otrzymywać pokarmy uzupełniające bogate w żelazo. Należy pamiętać, że żelazo hemowe, zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego wchłania się lepiej niż na przykład z produktów zbożowych (np. kaszek) wzbogacanych w ten pierwiastek [7, 8].
Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe
W diecie bardzo ważne znaczenie mają produkty bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Są to kwas α-linolenowy i linolowy. Są one prekursorami LCPUFA, w tym DHA i AA, które wchodzą w skład błon komórkowych. Pełnią one niezwykle istotną funkcję w prawidłowym rozwoju płodu i dziecka. Podstawowym źródłem omega-3 LCPUFA w diecie oprócz mleka kobiecego i mleka modyfikowanego są ryby.
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami niemowlęta karmione piersią nie wymagają dodatkowej suplementacji DHA. Zaleca się natomiast aby w okresie karmienia piersią to matka stosowała dietę bogatą w kwasy omega-3 lub suplementowała DHA.
W przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym spożycie DHA z pokarmem jest niewystarczające. Dlatego zaleca się wśród tych niemowląt dodatkową suplementację. Najmniejsze zalecane spożycie DHA dla niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym określono na 100 mg/dobę.
U dzieci w wieku 1-3 lat dodatkową suplementację DHA należy rozważyć jedynie u dzieci, które nie przyjmują w diecie zalecanej ilości LCPUFA omega-3 (150-200 mg/d), np. spożywając regularnie ryby lub inne bogate w te kwasy produkty.
Od 2. do 18. roku życia zalecenia wyglądają tak samo, jak dla populacji ogólnej – 1-2 porcje tłustych ryb w tygodniu lub ok. 250 mg/d kwasów omega-3 LCPUFA [9].
Podsumowanie
Źródłem witamin i składników mineralnych przede wszystkim powinna być prawidłowo zbilansowana dieta obfitująca w różnorodne pokarmy. Rynek farmaceutyczny jest przepełniony różnego rodzaju suplementami przeznaczonymi dla dzieci, które według producentów mają wzmocnić odporność i zapewnić prawidłowy rozwój dziecka. Jednak w większości przypadków są to produkty zbędne.
O wiele taniej i przede wszystkim zdrowiej jest postawić na urozmaiconą dietę bogatą w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i pełnowartościowe białko, a w kwestii suplementacji diety dziecka zgłosić się do lekarza, który zleci tylko tę konieczną.
Bibliografia:
- Martini, L., Pecoraro, L., Salvottini, C., Piacentini, G., Atkinson, R., & Pietrobelli, A. (2020). Appropriate and inappropriate vitamin supplementation in children. Journal of nutritional science, 9, e20. https://doi.org/10.1017/jns.2020.12
- Aglipay, M., Birken, C. S., Parkin, P. C., Loeb, M. B., Thorpe, K., Chen, Y., Laupacis, A., Mamdani, M., Macarthur, C., Hoch, J. S., Mazzulli, T., Maguire, J. L., & TARGet Kids! Collaboration (2017). Effect of High-Dose vs Standard-Dose Wintertime Vitamin D Supplementation on Viral Upper Respiratory Tract Infections in Young Healthy Children. JAMA, 318(3), 245–254. https://doi.org/10.1001/jama.2017.8708
- Braegger, C., Campoy, C., Colomb, V., Decsi, T., Domellof, M., Fewtrell, M., Hojsak, I., Mihatsch, W., Molgaard, C., Shamir, R., Turck, D., van Goudoever, J., & ESPGHAN Committee on Nutrition (2013). Vitamin D in the healthy European paediatric population. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 56(6), 692–701. https://doi.org/10.1097/MPG.0b013e31828f3c05
- EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (EFSA NDA Panel), Turck, D., Bresson, J. L., Burlingame, B., Dean, T., Fairweather-Tait, S., Heinonen, M., Hirsch-Ernst, K. I., Mangelsdorf, I., McArdle, H. J., Naska, A., Nowicka, G., Pentieva, K., Sanz, Y., Siani, A., Sjödin, A., Stern, M., Tomé, D., Loveren, H. V., Vinceti, M., … Neuhäuser-Berthold, M. (2018). Update of the tolerable upper intake level for vitamin D for infants. EFSA journal. European Food Safety Authority, 16(8), e05365. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2018.5365
- Jackowska, T. & Peregud-Pogorzelski, J. (2016). Profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pediatrii i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Pediatria Polska, 91; 602-605
- Mihatsch, W. A., Braegger, C., Bronsky, J., Campoy, C., Domellöf, M., Fewtrell, M., Mis, N. F., Hojsak, I., Hulst, J., Indrio, F., Lapillonne, A., Mlgaard, C., Embleton, N., van Goudoever, J., & ESPGHAN Committee on Nutrition (2016). Prevention of Vitamin K Deficiency Bleeding in Newborn Infants: A Position Paper by the ESPGHAN Committee on Nutrition. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 63(1), 123–129. https://doi.org/10.1097/MPG.0000000000001232
- Baker, R. D., Greer, F. R.& The Committee on Nutrition. (2010). Diagnosis and Prevention of Iron Deficiency and Iron-Deficiency Anemia in Infants and Young Children (0–3 Years of Age). Pediatrics, 126(5): 1040-1050 https://doi.org/10.1542/peds.2010-2576
- Domellöf, M., Braegger, C., Campoy, C., Colomb, V., Decsi, T., Fewtrell, M., Hojsak, I., Mihatsch, W., Molgaard, C., Shamir, R., Turck, D., van Goudoever, J., & ESPGHAN Committee on Nutrition (2014). Iron requirements of infants and toddlers. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 58(1), 119–129. https://doi.org/10.1097/MPG.0000000000000206
- Czajkowski, K., Czerwonka-Szaflarska, M., Charzewska, J. i wsp. (2010). Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dekozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatria Polska, 85, 597-603
