Żywienie a choroby sercowo-naczyniowe

Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, iż choroby sercowo-naczyniowe to plaga naszych czasów. Z ich powodu umiera najwięcej Polaków, przewyższając nawet śmiertelność z powodu chorób nowotworowych. Prawidłowe żywienie jest elementem kluczowym dla utrzymania dobrego zdrowia i samopoczucia, a także przyczynia się do prewencji chorób sercowo-naczyniowych.

Niedobór witamin B6, B9 i B12

Homocysteina jest to aminokwas który znaleźć możemy we krwi po spożyciu produktów zawierających białko. Jej podwyższony poziom świadczyć może o zbyt niskim spożyciu witaminy B6, B9 oraz B12.

Wykazano, że zwiększone stężenie homocysteiny > 15,9 μmol/l (zakres normy: 5-15 μmol/l) 3-krotnie podnosi ryzyko ostrego zawału serca. Wzrost o każde 5 μmol/l zwiększa ryzyko podobnie jak wzrost stężenia cholesterolu całkowitego o 20 mg/dl. Dobrze jest zatem co jakiś czas kontrolować jej poziom, a także poziom witamin z grupy B.

Pamiętajmy, że witaminę B12 znajdziemy tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego. W największych ilościach występuje w mięsie wołowym, drobiowym, podrobach, rybach, owocach morza, mleku, serach oraz jajach. U osób na diecie wegańskiej konieczna jest jej suplementacja.

Bogatym źródłem witaminy B9 są przede wszystkim warzywa takie jak brukselka, brokuły, kapusta włoska, kalafior, sałata, szparagi czy szpinak. Warto podkreślić, że największe ilości tej witaminy zawiera ich surowa forma. Każda obróbka termiczna skutkuje zmniejszeniem zawartości kwasu foliowego nawet o 70%. Dobrym źródłem są też orzechy arachidowe, nasiona roślin strączkowych, dynia, migdały, wątroba, produkty zbożowe z pełnego przemiału, jaja, sery, drożdże.

Witaminę B6 znajdziemy w produktach z pełnego przemiału m.in. w otrębach pszennych, kaszy gryczanej czy ryżu brązowym, mięsie, jajach, orzechach laskowych i włoskich, strączkach i kiełkach. Dbanie o prawidłową podaż tych witamin może zmniejszyć ryzyko zawału serca.

Kwas moczowy i nadciśnienie

Kwas moczowy jest produktem końcowym metabolizmu puryn. Źródłami puryn są: pokarm (np. wątroba, sardynki, anchois, piwo), synteza własna organizmu (tzw. endogenna), ale związki purynowe stanowią również produkt rozpadu kwasów nukleinowych.

Wykazano, że wartość kwasu moczowego > 4 mg/dl jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo- naczyniowych.

Zwiększone stężenie kwasu moczowego pozwala przewidywać rozwój nadciśnienia. Obserwuje się je u 25-60% pacjentów z nieleczonym nadciśnieniem pierwotnym oraz u niemal 90% nastolatków z nadciśnieniem pierwotnym o niedawnym początku. Udokumentowano, że zmniejszenie stężenia kwasu moczowego koreluje z obniżeniem ciśnienia tętniczego. W prewencji podwyższonego kwasu moczowego we krwi należy uważać na nadmierną konsumpcję produktów zawierających dużą ilość puryn (podroby, strączki, ryby), unikać tłustych, ciężkostrawnych potraw. Dobrym rozwiązaniem po raz kolejny jest prawidłowe odżywianie – duża ilość warzyw w diecie będzie sprzyjała prewencji chorób sercowo-naczyniowych.

Sól i jej wpływ na choroby sercowo-naczyniowe

Największą obawą związaną z nadmiernym spożyciem soli jest wzrost ryzyka nadciśnienia tętniczego. Obecnie wysokie ciśnienie tętnicze (> 140/90 mmHg) dotyka około 1/3 dorosłych Polaków, a ta liczba ciągle rośnie. Ryzyko chorób serca i udarów wzrasta już przy ciśnieniu ponad 115/75 mmHg, a szacuje się, iż nadciśnienie to przyczyna około 50% zawałów serca i udarów mózgu.

W meta-analizie wykazano, że ograniczenie soli o około 5 g zmniejsza ciśnienie o 5,0 – 3,7 mmHg /2,7 – 0,9 mmHg u osób z nadciśnieniem i o 2,3 – 1,0/1,4 – 0,1 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem. Co ciekawe kraje takie jak Japonia czy Finlandia, które ograniczyły spożywanie soli, istotnie zmniejszyły zachorowalność na nadciśnienie, zawał czy udary.

Spożycie soli jest obecnie zbyt duże co przyczynia się do tak szeroko występującego w Polsce (i nie tylko) nadciśnienia. Głównym źródłem sodu jest chleb, wędliny oraz niektóre rodzaje nabiału (np. żółte sery). Pamiętajmy że sód znajduje się również w produktach takich jak: ketchup, puszkowane kiszone warzywa, płatki pszenne, żytnie, kukurydziane, chipsy ziemniaczane, słone paluszki, produkty typu fast-food, produkty typu instant (zupy i sosy w proszku).

Rekomendowana ilość soli na dzień to 5 g (łyżeczka). Posiłek składający się np. z 200 g chleba i 100 g wędliny lub żółtego sera przekracza rekomendowane ilości soli w diecie. Kontrolujmy regularnie ciśnienie, a w ramach prewencji nie dosalajmy potraw, gdyż duża ilość soli jest już obecna w wielu produktach żywnościowych. Powinny na to zwracać uwagę zwłaszcza osoby, które nie pocą się regularnie tzn. nie uprawiają dodatkowej aktywności fizycznej w postaci treningów, ponieważ wraz z potem wydalana jest z organizmu część soli.

„Złe” i „dobre” tłuszcze

Najczęstszym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego jest hipercholesterolemia. Mamy podział na cztery kategorie ryzyka sercowo-naczyniowego: bardzo wysokie, wysokie, umiarkowane oraz niskie. Każda z tych kategorii ma określone docelowe wartości LDL. Wyniki dotychczasowych badań potwierdziły, iż obniżenie stężenia cholesterolu LDL przyczynia się do zapobiegania wystąpienia chorób układu krążenia.

Udowodniono, że zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych trans o 2% zwiększa ryzyko chorób serca o niemal 30%. Kwasy tłuszczowe trans znajdziemy między innymi w margarynach twardych starego typu (do 55%), margarynach miękkich nowego typu (0,02-3%), rafinowanych olejach roślinnych (1%), maśle (2-6%), mięsie przeżuwaczy (1-8%), słodyczach i pieczywie cukierniczym (do 30%), fast-foodzie (frytki McDonald 144g: 4,3g; frytki KFC 110g: 8,2 g)

Duże działanie w prewencji przypisuje się kwasom omega-3. Badania dowodzą, iż przyczyniają się do regulacji ciśnienia krwi oraz zapobieganiu arytmii. Obniżają również stężenie triglicerydów.

Udowodniono także że nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają stężenie LDL w surowicy i w ten sposób zwiększają ryzyko chorób serca. Źródła nasyconych kwasów tłuszczowych to m.in.: mięso (około 50% w wieprzowinie i 35% w drobiu), produkty mleczne (70%), jajka (30 % ok. 2 g na jajko), olej kokosowy (>90%), olej palmowy (>40%), tłuszcz kakaowy (65%). Wzrost stężenia LDL to 0,8-1,6 md/dl na każdy 1% energii z nasyconych kwasów tłuszczowych. Zastąpienie 5% energii z NKT przez wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega 3 i 6), zmniejsza ryzyko chorób serca o 43%.

Podsumowanie

Prawidłowe odżywianie jest niezbędnym czynnikiem w prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Zasady zdrowego żywienia, odpowiednia wiedza i mądry dobór produktów żywnościowych w codziennej diecie może pomóc nam cieszyć się dobrym samopoczuciem na długie lata i zapobiec wielu chorobom cywilizacyjnym z jakimi w dzisiejszych czasach się borykamy.

Źródła:

1. Wallach, J. B. Interpretacja badań laboratoryjnych. Medipage. Warszawa, 2011
2. Feig, D. I., Kang, D. H., & Johnson, R. J. Kwas moczowy a ryzyko sercowo-naczyniowe. N Engl J Med. 2008; 359, 1811-1821.
3. P.W. Siri-Tarinoi in., Meta-analysis of Prospective Cohort Studies Evaluatingthe Association of Saturated Fatwith Cardiovascular Disease, „American Journalof ClinicalNutrition” 91, nr 3.
4. Culleton BF, Larson MG, Kannel WB, Levy D: Serum uric acid and risk for cardiovascular disease and death: the Framingham Heart Study. Ann Intern Med 1999, 131: 7-13.
5. He FJ, MacGregor GA. Role of salt intake in prevention of cardiovascular disease: Controversies and challenges. Nat Rev Cardiol. 2018;15(6):371-377. doi:10.1038/s41569-018-0004-1
6. World Health Organization. The World Health Report 2002 – Reducing Risks, Promoting Healthy Life. Geneva; 2002. doi:10.1080/1357628031000116808
7. Kotchen TA, Cowley AW, Frohlich ED. Salt in Health and Disease — A Delicate Balance. N Engl J Med. 2013;368(13):1229-1237. doi:10.1056/NEJMra1212606
8. Reiner Z., Catapano A.L., De Backer G. i wsp. ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: the Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Atherosclerosis Society (EAS). Eur. Heart J. 2011; 32: 1769–1818
9. Kochan Z. Karbowska J. Zielińska-Babicz E. Trans-kwasy tłuszczowe w diecie – rola w rozwoju zespołu metabolicznego, 2010
10. Pierpoli MF et al. Wytyczne ESC dotyczące prewencji chorób układu sercowo naczyniowego w praktyce klinicznej w 2016 roku, Kardio Pol 2016;74(9),821-936