Żywienie pacjentów z ileostomią

Stomia jest wyłonięciem części jelita na powierzchnię skóry, umożliwiającym wydalanie resztek pokarmowych (w przypadku jejuno-, ileo- i kolonostomii) lub moczu (uro- i cystostomia) oraz dostarczanie substancji odżywczych (gastrostomia). Stomia, w odróżnieniu od przetoki, jest połączeniem tworzonym w sposób zamierzony [1].
Ileostomia jest wyprowadzeniem na powierzchnię ciała zakończenia jelita cienkiego. Zabieg wykonuje się, gdy nie ma możliwości wydalania kału przez odbyt, zazwyczaj podczas operacji usunięcia całego jelita grubego, w wyniku np. zaawansowanej choroby nowotworowej [1,2]

Mam ileostomię… i co dalej?

Wyłonięcie jelita na powierzchnię skóry, chociaż brzmi niepokojąco, nie wymaga potężnych zmian w dotychczasowym żywieniu. Zdecydowanie jednak fakt ten stanowi pełen dyskomfort dla pacjenta, zwłaszcza na początku. Dlatego bardzo ważne jest przeszkolenie pacjenta z pielęgnacji stomii, wymiany worków stomijnych, czy reagowania na wszelkie niepokojące zmiany. Takiej edukacji dokonuje personel medyczny, zazwyczaj pielęgniarka. Dietetyk z kolei ma za zadanie przedstawić pacjentowi zasady żywienia, wyjaśnić, jakie zmiany będą niezbędne i jak radzić sobie przy powszechnych dolegliwościach.

Zabieg wyłonienia ileostomii wiąże się z utratą funkcji, jakie pełniło dotychczas jelito cienkie, a więc wchłaniania wody, elektrolitów i formowania stolca. Skutkuje to większymi objętościami wydalanych resztek o konsystencji płynnej lub półpłynnej. Ponadto wydalanie nie jest już zależne od woli pacjenta. Brak jelita cienkiego może oznaczać niedobory sodu i potasu oraz witaminy K, B12 i kwasu foliowego, co należy wziąć pod uwagę podczas planowania żywienia. U pacjentów z ileostomią występuje także zwiększone ryzyko kamicy żółciowej (ograniczamy niezdrowe tłuszcze i podaż tego składnika ogółem) i nerkowej (głównie szczawianowo-wapniowej – ograniczamy produkty takie jak kakao, szczaw, rabarbar, szpinak) [3].

Pierwsze dni po zabiegu

W krótkim czasie po wyłonieniu stomii, kiedy przewód pokarmowy nie pracuje jeszcze prawidłowo, może być konieczne żywienie pozajelitowe, a w lżejszych przypadkach – dojelitowe, z wykorzystaniem gotowych diet przemysłowych. Gdy stan ten ulegnie poprawie, można zacząć stopniowo podawać pokarmy doustnie [3].

Na początku będą to posiłki w formie płynnej i półpłynnej – kleiki, kisiele, budynie, zmiksowane zupy, by następnie zacząć dodawać do diety produkty stałe. Żywienie w tym okresie powinno opierać się na zasadach diety lekkostrawnej, z ograniczeniem błonnika pokarmowego, cukrów prostych i tłuszczu. Jak duże powinno być to ograniczenie? Jest to kwestia bardzo indywidualna i zależy od stanu pacjenta. Zazwyczaj większe zastosowanie ma błonnik rozpuszczalny, który można znaleźć m.in. w gotowanej marchwi, ziemniakach, bananach i gotowanych płatkach owsianych. Ze względu na swoje właściwości absorpcyjne będzie zwiększał gęstość stolca i pozwoli opanować występujące w początkowym okresie biegunki. Gdy częstość wypróżnień i konsystencja stolca unormują się, można zacząć wprowadzać większe ilości warzyw, owoców, w postaci gotowanej i przetartej, bez skórki i pestek. Wszelkie niepokojące zmiany, reakcje należy zapisywać, zwłaszcza przy dalszym rozszerzaniu diety [3,4].

Podczas rozszerzania diety, ale także w całym okresie jej trwania, warto zaopatrzyć się w notes i prowadzić swego rodzaju dzienniczek żywieniowy, w którym zapisujemy występujące objawy (lub ich brak) po spożyciu danego produktu.

Dieta powinna być również wysokoenergetyczna i wysokobiałkowa. Może się również okazać, że u pacjenta pojawiła się nietolerancja laktozy. W tym wypadku należy zrezygnować w początkowym okresie z produktów zawierających ten dwucukier, a następnie stopniowo, pod kontrolą go wprowadzać. W przypadku trudności z pokryciem zapotrzebowania energetycznego pacjenta, można rozważyć podaż gotowych preparatów odżywczych [3,4]

Ileostomia – zalecenia żywieniowe

Podstawowe zalecenia

Pacjentom z wyłonioną ileostomią zaleca się spożywanie regularnych posiłków o małej objętości, ok. 5-6 razy dziennie. Powinni pamiętać o tym, aby jeść w spokoju i dokładnie przeżuwać pokarm. Produkty powinny być świeże, jak najmniej przetworzone (ograniczenie ryzyka zatruć, infekcji). Należy ograniczyć udział w diecie takich składników jak nasycone kwasy tłuszczowe (np. w maśle, serach żółtych, smalcu, oleju kokosowym) czy cukry proste (np. słodycze, wypieki, syropy, dżemy). W żywieniu uwzględniamy większe ilości pełnowartościowego białka, pochodzącego z chudych mięs (kurczak, indyk, królik, cielęcina) i ryb (dorsz, tuńczyk), jaj, chudych twarogów (jeśli są tolerowane).

Staramy się ograniczyć podaż tłuszczów ogółem, ale nie zapominamy o tych niezbędnych, wykazujących pozytywne działanie na ustrój. Ich źródłem mogą być miękkie margaryny roślinne, oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany. Niektóre zalecenia mówią, aby zrezygnować z tłustych ryb, choć stanowią najlepsze źródło kwasów omega-3. Najlepszym sposobem będzie jednak obserwacja reakcji organizmu na ich podaż. Można również rozdzielić porcję na 2-3 posiłki [3,5].

Probiotyki

Celem wsparcia pracy jelit warto rozważyć podaż fermentowanych produktów mlecznych, zawierających korzystne szczepy bakteryjne. Najlepsze (najwiarygodniejsze) będą takie produkty, która na etykiecie zawierają dokładne nazwy szczepu, zawartość bakterii w gramie produktu (10^5-10^6 jtk/g) oraz opis działania na organizm.

Obróbka termiczna

Przygotowując potrawy należy zrezygnować ze smażenia i pieczenia z dodatkiem tłuszczu, a zamiast tego zastosować gotowanie w wodzie i naparze, duszenie (bez obsmażania), pieczenie w folii/rękawie. Przyrządzając zupy wykorzystujemy chude mięsa lub wywary warzywne, do zagęszczania stosujemy raczej zawiesinę mąki i wody, używamy łagodnych przypraw [4,5]

Powszechne dolegliwości i powikłania

Biegunka

Częstym zjawiskiem u pacjentów, występującym nie tylko w okresie po operacji, jest biegunka. Ponieważ rozrzedzenie stolca i większe jego objętości są rzeczą normalną przy ileostomii, biegunkę rozpoznaje się dopiero, gdy ilość wydalanej treści pokarmowej przekracza litr na dobę (worki stomijne wymieniane dwa razy częściej niż zwykle). W przypadku wystąpienia biegunki, należy, podobnie jak w okresie pooperacyjnym, zastosować dietę zapierającą, zawierającą błonnik rozpuszczalny (chleb pszenny, niedojrzałe banany, jabłka, gotowana marchew), unikać produktów, które mogłyby nasilać fermentację (fruktoza w miodzie i sokach, laktoza w nabiale) i zwiększyć ilość przyjmowanych płynów nawet do 2-3 litrów (oprócz wody także mocne napary herbaty, owoców jagody czy kakao). Pomocne mogą być także probiotyki zawierające szczep Lactobacillus rhamnosus GG [3].

Zablokowanie stomii

Do zjawiska zablokowania stomii może dojść u pacjentów w wyniku obecności w diecie produktów trudno, niecałkowicie strawialnych. Należą do nich m.in. seler, fasola, kapusta, suszone owoce, białe części pomarańczy, nasiona, pestki. Dolegliwościom można zaradzić, unikając wymienionych produktów lub innych, źle tolerowanych. Także w kontekście występowania blokady pomocna może być kontrola występujących objawów przy wprowadzaniu danego produktu do diety. Gdy problem się powtarza lub treść jelitowa w ogóle nie pojawia się w worku stomijnym, konieczna może być wizyta u lekarza specjalisty [6].

Jak na jelita wpływa dany produkt? – tabela

Pewne produkty mogą przynosić ulgę w niektórych dolegliwościach związanych z ileostomią oraz ułatwiać codzienne funkcjonowanie. Ich listę oraz działanie przedstawiono w tabeli poniżej.

Źródła:

1. Komorowski A.L. Stomia. Artykuł ze strony Medycyna Praktyczna. 2017. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/diagnostyka/132730,stomia
2. Rychlik E. Stomia – na co zwracać uwagę w diecie. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. 2017. https://ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/stomia—–na-co-zwracac-uwage-w-diecie
3. Korab T. Dieta dla pacjentów ze stomią. Szpital Miejski Specjalistyczny im. G. Narutowicza w Krakowie. http://www.narutowicz.krakow.pl/uploaded/FSiBundleContentBlockBundleEntityBlockFilesElement/filePath/575/dieta-dla-pacjentow-ze-stomia-po-resekcji-odcinkowej-jelit-wyd.ii.pdf
4. Informacja dla pacjenta – zalecenia dietetyczne w stomii. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu. http://wssk.wroc.pl/files/upload/files/17%20Zal%20zalecenia%20dietetyczne.pdf
5. Jarosz M. (red.), Żywienie chorych ze stomią, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
6. Opieka stomijna. Poradnik dla osób ze stomią. Convatec 2017