Zasady żywienia uzupełniającego dla niemowląt i małych dzieci w wieku 6-23 miesięcy. Najnowsze wytyczne WHO

W 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała nowe wytyczne dotyczące rozszerzania diety u dzieci w wieku 6-23 miesięcy. Według WHO każde dziecko należy traktować indywidualnie niezależnie od miejsca urodzenia. Dodatkowo podkreślono, że wczesne rozpoznanie problemów zdrowotnych może przyczynić się do wybrania celowanego działania w tym kierunku. Niniejsze zalecenia odnoszą się do urodzonych o czasie dzieci zdrowych.

Grupa odbiorców poradnika jest szeroka, wręcz globalna. Do niej możemy zaliczyć osoby pracujące w instytucjach rządowych i organizacjach zajmujących się w programy związane z żywieniem niemowląt i małych dzieci. Kierowana jest też do opiekunów, pracowników ochrony zdrowia oraz instytucji badawczych, akademickich i szkoleniowych. Poradnik powstał z opracowanych aktualnych badań i przeglądów systematycznych oraz przeprowadzonego modelowania diety poddanego analizie celem sprawdzenia, w jaki sposób zmiany w praktykach żywieniowych, bazujące na wytycznychh, wpłynęłyby na spożycie składników odżywczych. 

Link do pełnego poradnika znajdziecie na końcu artykułu. Poniżej zaś są kluczowe informacje.

Czym jest żywienie uzupełniające?

Żywienie uzupełniające definiowane jest jako stopniowe dostarczanie żywności do organizmu w momencie, gdy mleko matki lub mleko modyfikowane nie pokrywa w całości wymagań żywieniowych dziecka. Zwyczajowo początek żywienia uzupełniającego przypada na okres 6. miesiąca życia dziecka; natomiast koniec na 23. miesiąc (przy równoczesnym podkreśleniu, że karmienie piersią może trwać dłużej). Okres od 6. do 23. miesiąca jest kluczowy dla dalszego prawidłowego rozwoju dziecka, ponieważ zarówno niedożywienie, jak i nadmierne żywienie w tym okresie może przyczynić się do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dodatkowo podkreśla się, że pierwsze 2 lata są również ważne dla rozwoju mózgu, zmysłów i wyższych funkcji poznawczych. 

Badanie Ghisolfi

Badania dowodzą, że dzieci karmione mlekiem modyfikowanym między 12-23 miesiącem życia osiągają podobny wzrost i masę ciała; jak dzieci mające od 4 do 12 miesięcy, którym podawane 300 ml i więcej mleka pochodzenia zwierzęcego. U badanych dzieci w wieku od 12 do 23 miesiąca karmionych mieszanką uzupełniającą zauważono zwiększenie ich stanu odżywienia i zmniejszenia ryzyka niedokrwistości z niedoboru żelaza. Ponadto wspomniane dzieci miały wyższe stężenie hemoglobiny i ferrytyny, niż dzieci, którym podawano 150 ml mleka pochodzenia zwierzęcego przez minimum 4 miesiące. Badanie Ghisolfi wykazało, że karmienie dzieci mieszanką uzupełniającą może wpłynąć na zmniejszenie wystąpienia niedoboru składników odżywczych; wyjątek: białko – w tym przypadku mleko zwierzęce okazało się skuteczniejsze. 

Z czego powinna się składać dieta uzupełniająca niemowlaka?

Zaleca się, aby rozpoczęcie żywienia uzupełniającego przypadło na 6. miesiąc życia (około 180. dnia życia) dziecka. Dieta dla niemowląt i dzieci od 6. do 23. miesiąca życia powinna być różnorodna. Owoce i warzywa powinny być spożywane codziennie. To samo tyczy się mięsa, ryb i jaj oraz innych produktów pochodzenia zwierzęcego.

Jeśli chodzi o rośliny strączkowe (fasola, ciecierzyca, soczewica, groch) oraz orzechy i nasiona to powinny być często spożywane, w formie łatwo przyswajalnej dla dziecka. Należy zwiększyć ich spożycie, jeśli produkty pochodzenia zwierzęcego są rzadziej spożywane. Warto jednak pamiętać, że produkty pochodzenia zwierzęcego są nie tylko bogatym źródłem białka, ale też m.in. wapnia, żelaza, cynku, witaminy A i witaminy B12.

Przykładowo, jaja zawierają duże ilości choliny, która jest niezbędna do prawidłowego rozwoju mózgu. Tłuste ryby morskie i obecne w nich kwasy omega-3 również wspierają rozwój mózgu. Z kolei owoce i warzywa, są bogatym źródłem witaminy A, witaminy C, kwasu foliowego, potasu oraz błonnika pokarmowego. Podobnie jak w przypadku innych grup żywności, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona są dobrym źródłem białka oraz błonnika; jak również żelaza, cynku witamin z grupy B (B1, B2, B3) oraz witaminy E. 

Warzywa i owoce oraz nasiona roślin strączkowych są cennym źródłem witamin i składników mineralnych. Dlatego, można przyjąć, że spożywanie ich częściej mogłoby się przyczynić do większej ilości mikroelementów pochodzących z diety (i białka, w przypadku roślin strączkowych).  To z kolei, zmniejszyłoby ryzyko wyniszczenia organizmu, niedowagi oraz zahamowania wzrostu. Zaobserwowano również, że istnieje prawdopodobne uzasadnienie związku pomiędzy regularnym spożywaniem owoców a częstotliwością występowania niedokrwistości. Owoce charakteryzują się wysoką zawartością witaminy C, co pozwala na prawidłowe wchłanianie żelaza, zmniejszając ryzyko niedokrwistości. 

Suplementy

Zróżnicowana dieta powinna w pierwszej kolejności zaspokajać potrzeby dziecka, wpływając na jego wzrost i rozwój. Jednakże nie zawsze dieta dziecka bywa na tyle zróżnicowana, aby to spełnić. Stosowanie suplementów odżywczych i produktów spożywczych wzbogaconych może pomóc pokryć zapotrzebowanie dziecka.

Do nich możemy zaliczyć między innymi:

• MNP (ang. multiple micronutrient powders) to jednodawkowe paczki lub saszetki zawierające witaminy i składniki mineralne w postaci sproszkowanej. Zawierają od 3 do 22 mikroskładników odżywczych, w tym minimum żelazo, witaminę A oraz cynk. Saszetki są przeznaczone do mieszania ich wraz z półstałymi produktami spożywczymi dla dzieci od 6 miesiąca życia wzwyż.
• Mleko fortyfikowane
• produkty spożywcze na bazie ziaren zbóż 
• SQ-LNS (ang. small quantity lipid based nutrient supplements) to produkty mające na celu zapobiegnięcie niedożywieniu poprzez dostarczenie odpowiednich ilości mikroskładników odżywczych, białka i niezbędnych kwasów tłuszczowych. Znalazły zastosowanie w programach pomocy żywnościowej dla krajów o niskim i średnim dochodzie. Typowy preparat zawiera od 100 do 120 kcal/ porcję. W jego składzie znajdziemy olej bogaty w kwasy omega – 3, mleko w proszku oraz rośliny strączkowe (przykładowo: ciecierzyca).

Karmienie reaktywne

Dzieci w przedziale wiekowym 6-23 miesiące powinny być zachęcane (w miarę możliwości) do samodzielnego jedzenia. Taką praktykę określa mianem „karmienia reaktywnego” lub „kamienia responsywnego”. W ten sposób dziecko zauważa własne potrzeby fizjologiczne oraz rozwija się jego samoregulacja w jedzeniu. Wpływa to na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny dziecka. Istotnym elementem jest umiejętne rozpoznanie przez opiekuna sygnałów głodu bądź sytości, jakie wysyła dziecko. Sygnały te mogą być wyrażone przez działania motoryczne i ruchowe, mimikę twarzy lub wokalizację. Karmienie reaktywne jest uważane za podstawowy element opieki nad dzieckiem.

Czego unikać w diecie małego dziecka?

Obecnie niemowlęta i małe dzieci coraz częściej spożywają większe ilości niezdrowej żywności oraz napojów zawierających nadmierne ilości cukrów prostych, soli i niezdrowych tłuszczów (nasyconych i trans). Niektóre z tych produktów są produkowane z myślą o najmłodszych, jednak większość trafia do sprzedaży dla wszystkich grup wiekowych. Niestety spożywanie żywności wysokoprzetworzonej u dzieci może prowadzić do między innymi nadwagi, otyłości oraz problemów z układem krwionośnym.

Zwiększone spożycie napojów słodzonych na wczesnym etapie życia ma wpływ na większe prawdopobieństwo wystąpienia tych przypadłości w wieku 8-14 lat u dziecka.

Co z sokiem owocowym 100%?

Z kolei pewność dowodów z badań obserwacyjnych dotyczących skutków spożycia 100% soku owocowego w grupach do <10 lat była niska lub bardzo niska. W związku z tym, mając na uwadze niski poziom dowodów dla wspomnianych grup <10 roku życia; można stwierdzić, że spożycie 100% soku owocowego może mieć niewielki lub żaden wpływ na m.in. wzrost procentowej tkanki tłuszczowej u dzieci.

Napoje słodzone

W badaniach zauważono, że  2- letnie dzieci, które przez pierwsze 12 miesięcy piły wodę z dodatkiem cukru chętniej sięgały po nią niż niemowlęta, które nie otrzymywały słodkiej wody. Z kolei badania, które oceniały spożycie niezdrowej żywności przez dzieci w wieku 2-5 lat mogącej przyczynić się do wystąpienia próchnicy zębów były obarczone poważnym ryzykiem błędu systematycznego.

Podsumowanie

Podsumowując, warto od pierwszych dni życia dziecka zadbać o zdrowe nawyki żywieniowe. Poczynając od różnorodnej diety, przez karmienie do ograniczenie bądź wyeliminowanie z diety żywności wysokoprzetworzonej bogatej w cukry proste, sól oraz  tłuszcze nasycone i trans. „Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci” – pamiętajmy o tym przy dobieraniu produktów spożywczych, które będziemy podawać naszym dzieciom.