Żywienie w hiperurykemii i dnie moczanowej

Hiperurykemia jest wczesnym stadium rozwoju dny moczanowej. Występuje wówczas, kiedy w surowicy krwi obserwuje się stężenie kwasu moczowego (końcowy produkt przemian puryn) powyżej 7mg/dl (420µmol/l).

Dna moczanowa, zwana też podagrą czy chorobą królów, pojawia się natomiast wtedy, gdy w tkankach zaczynają odkładać się kryształki moczanu sodu. Zazwyczaj atakuje stawy co objawia się bardzo silnym bólem, obrzękiem i ograniczeniem ruchomości stawu. Dna moczanowa rozwija się u co piątej osoby z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego i dotychczas nie wyjaśniono dlaczego tak się dzieje. Wiadomo natomiast, że częściej chorują na nią mężczyźni w wieku powyżej 40 lat.

Przebieg choroby

Przebieg dny moczanowej obejmuje 4 fazy:

I faza – hiperurykemia bezobjawowa (stężenie kwasu moczowego > 7mg/dl); okres trwania bywa różny i większość osób z hiperurykemią nie zachoruje na dnę.

II faza– ostre napady zapalenia stawów; po pierwszym napadzie dny, można spodziewać się następnego ataku zwykle w okresie od 6 miesięcy do 2 lat.

III faza– okresy międzynapadowe; to momenty, kiedy choroba nie daje o sobie znać.

IV faza – dna przewlekła tzw. guzkowata, w której narastają złogi moczanów w okolicy stawów i w innych tkankach; pojawia się zwykle po 5-10 latach.

Czynniki, które wywołują napady to spożycie alkoholu, duże ilości produktów zawierające związki purynowe oraz wzmożona aktywność fizyczna.

Rodzaje hiperurykemii

Hiperurykemia może być pierwotna i wtórna. Pierwotna spowodowana jest genetycznie uwarunkowanymi nieprawidłowościami enzymów odpowiedzialnych za przemianę puryn. Wtórną wywołuje wysokie spożycie związków purynowych, spożycie alkoholu (przyspieszony rozkład ATP), zwiększony obrót kwasów nukleinowych (np. spowodowane radioterapią), czy upośledzone wydalanie kwasu moczowego przez nerki.

Wysokie stężenie kwasu moczowego jest niestety niezależnym czynnikiem rozwoju wielu chorób układu krążenia. Ta zależność działa też w drugą stronę. Współistnienie tych chorób znacznie zwiększa częstość występowania hiperurykemii. Przyczyną jest uszkodzenie śródbłonka, co spowodowane jest złogami odłożonymi w ścianach naczyń krwionośnych. Sprzyja to powstawaniu zmian miażdżycowych, które prowadzą do przewlekłego stanu zapalnego i uszkodzenia struktury naczyń. Pojawia się otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i miażdżyca.

Leczenie

Polega na zastosowaniu farmakoterapii polegającej na skutecznym obniżeniu stężenia kwasu moczowego we krwi. Rozpoczyna się od niskiej dawki leku – 100-200 mg/dobę. Optymalna dawka terapeutyczna mieści się w przedziale 300-600 mg/dobę. Przyjmuje się, że każde 100 mg leku jest w stanie obniżyć stężenie kwasu moczowego o 1 mg/dl.

Żywienie w hiperurykemii

W przypadku postępowania żywieniowego ograniczenie spożycia związków purynowych obniża urykemię o 1-2 mg/dl, co pozwala nam twierdzić, że odpowiednie żywienie ma ogromny wpływ na leczenie dny moczanowej i obniżenie dawki stosowanych leków.

Do produktów o niskiej zawartości związków purynowych zaliczamy m.in.:

• warzywa, takie jak papryka, bakłażan, cykoria, kapusta, sałata, pomidory, buraki, rzodkiewki, cukinia, kalafior, seler, kalarepa,
• owoce, m.in. gruszki, jabłka, wiśnie, ananas, truskawki, pomarańcze, banany.,

Wiśniom przypisuje się szczególne działanie w związku z występowaniem w nich antocyjanów. Grupa amerykańskich badaczy dowiodła, że spożycie wiśni powoduje rzadsze występowanie napadów dny. Mogą one również redukować stan zapalny i zmniejszać dolegliwości bólowe. Badanie trwało rok i przeprowadzono je na 633 chorych stosujących dietę i zażywających leki na dnę moczanową. Ryzyko wystąpienia napadów dny było o 37% niższe w porównaniu z chorymi niespożywającymi wiśni. Co ciekawe optymalną dawką okazała się dawka 3 porcji wiśni na 2 dni. Jako porcję określono ok. 10 -12 owoców [5].

• produkty zbożowe (pieczywo wszelkiego rodzaju, ryż, makaron),
• jaja, orzechy, mleko i produkty mleczne (te ostatnie zawierają kazeinę i laktoalbuminę, które zwiększają wydalanie kwasu moczowego z moczem).

Produkty, po spożyciu których odnotowuje się średnie stężenia kwasu moczowego to:

• wędliny, kiełbasy, mięsa,
• szpinak, grzyby,
• ryby – dorsz, sandacz, mintaj,
• rośliny strączkowe – co prawda bogate są w związki purynowe, lecz są mało przyswajalne przez organizm, dlatego w dnie moczanowej nie powinno się ich całkowicie eliminować z pożywienia, gdyż dostarczają wiele innych cennych składników mineralnych, witamin i błonnika.

Czego unikać?

Produkty, których powinniśmy unikać w diecie:

• podroby,
• ryby i przetwory rybne: szproty, śledzie, łosoś wędzony, sardynki, tuńczyk, makrela wędzona,
• owoce morza,
• galarety mięsne, konserwy.

Do niekorzystnych produktów zwiększających napady dny moczanowej należy również alkohol. Spożycie piwa w ilości ok. 300-400 ml/dobę czy też wódki w ilości 50 ml dziennie zwiększa ryzyko dny o 93% w porównaniu z osobami niepijącymi [4].

Ponadto piwo ma silniejszy niekorzystny wpływ ponieważ wytwarzane jest m.in. z drożdży piwnych będących źródłem dużej ilości związków purynowych. Używki jak kawa i herbata nie zwiększają ryzyka dny ani hiperurykemii. Wykazano nawet, że spożycie 4-5 filiżanek kawy obniżało ryzyko dny o 40% [1].

Wrogiem natomiast są cukry. Fruktoza wzmaga degradację adeniny, glukoza i fruktoza mogą być częściowo metabolizowane do kwasu mlekowego, który obniża wydalanie kwasu moczowego z moczem. Badania na mężczyznach wykazały, że spożycie 2 porcji słodzonych napojów dziennie zwiększało ryzyko dny o 85% w porównaniu z osobami, które spożywały tylko 1 porcję miesięcznie [2].

Nasileniu urykemii sprzyja zbyt szybka utrata wagi, co dzieje się przy zastosowaniu głodówki i wysokim deficycie energii, przy zastosowaniu diet niskowęglowodanowych z dużą zawartością białka zwierzęcego i tłuszczu.

Inne składniki pomocne w leczeniu dny moczanowej

Witamina C natomiast jest niezależnie związana z niższym ryzykiem dny. Badania na mężczyznach wykazały, że dawka 1000-1500mg/dziennie obniża je o 45%, w porównaniu do grupy, która spożywała tę witaminę w ilości mniejszej niż 250mg/d i która charakteryzowała się niższym ryzykiem dny o 17% [3].

Dodatkowe spożycie wit. C może więc zapobiegać dnie moczanowej, co związane jest
ze zwiększonym wydalaniem kwasu moczowego z moczem.

Podsumowanie

Podsumowując, przy występowaniu hiperurykemii czy dnie moczanowej należy ograniczyć spożycie produktów bogatych w przyswajalne związki purynowe, zmniejszyć spożycie alkoholu, cukru, w tym soków owocowych, słodyczy. Należy spożywać odpowiednią ilość warzyw i owoców, mleka i przetworów mlecznych, wypijać dużą ilość płynów, utrzymywać prawidłową masę ciała, unikać głodówek i diet niskowęglowodanowych, szybkiego odchudzania i intensywnego wysiłku fizycznego.

Źródła

1. Choi, H. K., & Curhan, G. (2007). Coffee, tea, and caffeine consumption and serum uric acid level: the third national health and nutrition examination survey. Arthritis Care & Research: Official Journal of the American College of Rheumatology, 57(5), 816 – 821
2. Choi, H. K., Curhan, G. (2008). Soft drink, fructose consuption, and the risk of gout in men: prospective cohort study. British Medical Journal, 336, 309 – 3012
3. Choi, H. K., Gao, X., & Curhan, G. (2009). Vitamin C intake and the risk of gout in men: A prospective study. Archives of Internal Medicine, 169(5), 502 – 507
4. Beyl, Jr.,R. N., Hughes, L., Morgan, S. (2016). Update on Importance of Diet in Gout. The American Journal of Medicine, 129(11), 115 – 1158
5. Zhank, Y., Neogi, T., Chen, C., Chaisson, C., Hunter, D.J., Choi, H.K. (2012). Cherry Consumption and Decreased Risk of Recurrent Gout Attacks. Arthritis & Rheumatism, 64(12), 4004 – 4011