Żywność nowej generacji to żywność uzyskana dzięki dotąd niewykorzystywanym metodom, która zawiera składniki organizmów genetycznie zmodyfikowanych lub została uzyskana z ich użyciem; zawiera wyizolowane mikroorganizmy, grzyby lub wodorosty; o nowej lub celowo zmodyfikowanej strukturze molekularnej; albo otrzymywaną przy użyciu specjalnych technik lub technologii.
Co zawiera owa żywność?
Nowa żywność charakteryzuje się dodatkowymi, poza odżywczymi właściwościami, szczególnymi walorami użytkowymi, a także źródłem pozyskania, którym są niekonwencjonalne surowce. Przy produkcji nowej żywności w szerokim zakresie wykorzystywane są substancje dodatkowe i naturalne substancje bioaktywne. Uzupełnianie żywności w substancje dodatkowe regulowane jest specjalnymi aktami prawnymi, natomiast stosowanie substancji bioaktywnych budzi wśród ludzi pewne zastrzeżenia ze względu na niedostateczną wiedzę na temat mechanizmu ich działania w organizmie, biodostępności i interakcji z innymi składnikami żywności. Jak dotąd nie ustalono także zalecanych norm spożycia, a także nie wystandaryzowano metod oznaczania tych substancji w żywności.
Rodzaje żywności nowej generacji
- Żywność atrybucyjna– posiadająca szczególne walory preferowane przez niektóre grupy konsumentów, jej status nie jest uregulowany prawnie :
- Żywność ekologiczna
- Żywność nisko przetworzona
- Żywność wegetariańska
- Żywność koszerna
- Gwarantowana żywność tradycyjna
- Nowa żywność (novelty food) – Różniąca się od powszechnie spożywanej sposobem pozyskiwania surowca, pozaodżywczymi właściwościami prozdrowotnymi lub szczególnymi walorami użytkowymi:
- Żywność funkcjonalna
- Żywność wygodna
- Żywność transgeniczna
- Żywność specjalnego żywieniowego przeznaczenia- różniąca się od powszechnie spożywanej specjalnym składem odżywczym i sposobem przygotowania:
- Żywność dietetyczna
- Żywność dla niemowląt i młodzieży
- Diety lecznicze
GMO w żywności nowej generacji
Nowa żywność to dotychczas niewykorzystywana do żywienia ludzi środki spożywcze i używki: zawierające organizmy genetycznie modyfikowane lub otrzymywane z ich użyciem; wyizolowane lub składające się mikroorganizmów, grzybów lub glonów; o nowej lub celowo zmodyfikowanej podstawowej strukturze molekularnej; otrzymywane z użyciem specjalnych technik i procesów technologicznych. Przy produkcji nowej żywności w szerokim zakresie wykorzystuje się substancje dodatkowe i naturalne substancje bioaktywne.
Kierunki badań nad żywnością genetycznie zmodyfikowaną
W pracach genetycznych prowadzonych w celu uzyskania żywności transgenicznej dominują trzy kierunki:
- wzmacnianie żywności w składniki podnoszące jej wartość żywieniową
- usuwanie substancji szkodliwych i niepożądanych
- ulepszanie cech ułatwiających przetwórstwo oraz nadających produktom nowe, atrakcyjne właściwości
Genetycznie zmodyfikowane odmiany niektórych roślin, które mogą być wykorzystane do produkcji żywności:
- Pomidory
- Winogrona, banany
- Pszenica, żyto, owies, jęczmień, rzepak, kukurydza
- Ziemniaki, Marchew
- Buraki cukrowe
- Dynia
- Papaja
- Cykoria
- Ryż
- Kawa, herbata
- Sałata
Żywność funkcjonalna
Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia lub/i zmniejszeniu ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą- nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety.
- Koncepcja żywności funkcjonalnej wywodzi się z tradycji Dalekiego Wschodu, w której uważa się , że nie ma wyraźnej różnicy między lekami a pożywieniem
- Badania produktów spożywczych należących do żywności funkcjonalnej zapoczątkowano w Japonii w 1984r., a kilka lat później wprowadzono odpowiednie regulacje prawne i rozpoczęto produkcję takiej żywności na skalę przemysłową
- Japończycy zdefiniowali ten rodzaj żywności jako żywność o określonej przydatności zdrowotnej
- Korzystny wpływ żywności funkcjonalnej na organizm wynika głównie z obecności w niej substancji bioaktywnych o określonym działaniu
Substancje bioaktywne nadające żywności status funkcjonalności to prebiotyki (oligosacharydy), błonnik pokarmowy, aminokwasy, peptydy, witaminy, WNKT, składniki mineralne, cholina, lecytyna, probiotyki.
Podział żywności funkcjonalnej
- Ze względu na skład- wzbogacana, niskoenergetyczna, wysokobłonnikowa, probiotyczna, niskosodowa, niskocholesterolowa
- Ze względu na przeznaczenie- żywność obniża ryzyko chorób krążenia, chorób nowotworowych, rozwoju osteoporozy, dla osób obciążonych stresem, dla osób w podeszłym wieku, itp..
Żywność wygodna
Żywność wygodna – jest to składnik posiłku (zwykle obiadowego) lub gotowy posiłek w stanie utrwalonym, który dzięki pisemnej instrukcji lub wskazówkom na opakowaniu co do jego sporządzenia, pozwala na szybkie przygotowanie go do spożycia, z osiągnięciem odpowiedniej, akceptowanej przez konsumenta jakości.
Wyroby należące do żywności wygodnej, ogólnie można podzielić na:
– żywność chłodzoną i mrożoną,
– konserwy w puszkach i słoikach (mięsne, warzywne, rybne i mieszane),
– koncentraty spożywcze (dania i sosy w proszku, przyprawy, desery i dodatki do ciast, napoje typu instant),
– żywność utrwaloną w technologii „sous –vide” (produkty pakowane próżniowo i gotowane) i „cook – chill” (produkty gotowane i natychmiast schłodzone),
– płatki śniadaniowe, musli
Novel food zawiera wiele zanieczyszczeń stwarzających zagrożenie dla zdrowia. Pozostałości mykotoksyn, azotanów, pestycydów i leków weterynaryjnych są często kancerogenne (rakotwórcze). Substancje dodatkowe, polepszające smak i zapach, stabilizatory i przeciwutleniacze w nieodpowiedniej ilości mogą być szkodliwe, jeśli producent nie przestrzega norm zgodnie z właściwym rozporządzeniem. Innym działaniem niepożądanym jest przekształcenie substancji dodatkowych do metabolitów, wchodzących w interakcje z innymi składnikami żywności.
Zagrożenia ze strony żywności funkcjonalnej
- Wysoki stopień przetwarzania– mniejsza wartość odżywcza
- Dodatkowe składniki– możliwość negatywnych interakcji z innymi substancjami, potencjalnie szkodliwy nadmiar w stosunku do zapotrzebowania
- Modyfikacje genetyczne– mogą powodować alergie, mają negatywny wpływ na przyrodę
Konsumenci a żywność nowej generacji
Badania opinii publicznej w Polsce na temat biotechnologii były przeprowadzane przez OBOP kilkakrotnie w latach 1998-2001. Ostatnie badania wykazały znaczny spadek zaufania społeczeństwa polskiego do biotechnologii i jej produktów.
Świadomy konsument wymaga od żywności nowej generacji, aby była pozbawiona konserwantów oraz sztucznych barwników. Dąży się również do zminimalizowania zawartości zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych, a zwłaszcza metali ciężkich. Powinna ona również dostarczać optymalnej ilości wszystkich składników odżywczych. Niepokojąco częstą przyczyną sięgania po nową żywność jest wpływ reklamy i popularność (moda). Wiedzę tą jednak można byłoby wykorzystać w opracowywaniu strategii zwiększenia świadomości społecznej i rozwoju edukacji żywieniowej. Niosąca wiele możliwości i korzyści żywność nowej generacji niesie ze sobą również ryzyko powstawania szeregu zaburzeń żywieniowych, które stały się plagą współczesnej cywilizacji. Niebezpieczeństwo zaczyna się gdy przekroczona zostanie granica rozsądnego spożycia i gdy novel food jest traktowana jako remedium na problemy, które dzięki niej mamy zamiar przezwyciężyć.
Bibliografia:
- 1.J. Gawęcki, T. Mossor- Pietraszewska; Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu; wyd. PWN 2007; str: 12-13;19-21
- E. Babicz- Zielińska; Postawy konsumentów wobec Nowej Żywności; Zeszyty naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, nr 65, grudzień 2010; Postawy konsumentów wobec Nowej Żywności
- www.opcja.pl – Co to jest Nowa żywność
- A. Dąbrowska, E. Babicz- Zielińska; Zachowania konsumentów w stosunku do żywności nowej generacji
- D. Kołożyn- Krajewska, T. Sikora; Towaroznawstwo żywności; WSiP 2004
