ARFID. Nadwrażliwość sensoryczna a wybór produktów spożywczych

ARFID (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder) to rodzaj zaburzeń odżywiania pojawiający się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Polega na ograniczeniu albo rezygnacji ze spożywania produktów nielubianych przez chorego |8|. 

Schorzeniu temu często towarzyszy silna nadwrażliwość sensoryczna. Wykluczenie niektórych produktów żywnościowych jest więc spowodowane ich zniechęcającymi cechami |1|. Mogą one obciążać zmysły i wywoływać negatywne reakcje. 

Co oznacza nadwrażliwość sensoryczna?

Nadwrażliwość sensoryczna definiowana jest jako stan, w którym dochodzi do zbyt intensywnego odczuwania bodźców zewnętrznych. Zjawisko to dotyczyć może tylko jednego lub nawet kilku zmysłów jednocześnie. Przede wszystkim chodzi o dotyk, wzrok, smak oraz węch |1,2|. Osoba cierpiąca na tego typu zaburzenie czuje się przesycona otaczającymi ją sygnałami. 

Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej

Niewłaściwa integracja sensoryczna warunkowana jest zbyt małą ilość bodźców w pierwszych latach życia dziecka. Za występowanie tego stanu odpowiada także niewłaściwie rozwinięty ośrodkowy układ nerwowy |3|. Istotną rolę odgrywają indywidualne predyspozycje genetyczne, czy sytuacja pourodzeniowa np. długa hospitalizacja. Okazuje się, że już na etapie ciąży może dochodzić do powstania zaburzeń sensorycznych u rozwijającego się dziecka. Dzieje się tak, kiedy matka prowadzi niewłaściwy styl życia, np. stosuje używki |2|. 

Objawy dysfunkcji sensorycznej 

W wielu przypadkach zaburzenia integracji sensorycznej poznać można po zmienionym sposobie zachowywania się osoby chorej. Często towarzyszy jej niewłaściwy poziom uwagi,  czy zmniejszona koordynacja ruchowa. Sposób postrzegania najbliższego otoczenia także ulega zmianie. Osoba z tym zaburzeniem zaczyna dostrzegać i odczuwać więcej |4,5|. Czuje się przytłoczona, ilością działających na nią bodźców. W efekcie stara się ich unikać. 

Nadwrażliwość sensoryczna a ARFID

ARFID to zaburzenie specyficzne, dlatego często nie jest rozpoznawane lub mylone z jadłowstrętem psychicznym. Osoba cierpiąca na tego typu schorzenie ma innym pogląd na odżywianie niż osoba zdrowa. Produkty spożywcze dzieli na chętnie spożywane, do których jest przyzwyczajona oraz na niezachęcające, których unika |9|. Do cech charakterystycznych ARFID zalicza się duże restrykcje odnośnie do akceptowanych produktów. Cechy, takie jak wygląd czy kolorystyka mają duże znaczenie. 

Przyzwyczajenia obejmują też markę danego produktu czy detale dotyczące jego opakowania |8|. Wszelkie zmiany w wyglądzie, zapachu czy smaku produktu, które zostaną zauważone, mogą nie zostać zaakceptowane. 

Osobom z ARFID często towarzyszy nadwrażliwość sensoryczna. O doborze pokarmów w głównej mierze decydują ich cechy. Bardzo ważną kwestią okazuje się ogólny wygląd jedzenia, zapach, smak czy nawet jego temperatura |9|. 

Dieta osoby z ARFID

Jadłospis osób z tym schorzeniem obfituje w produkty suche. Zupy, sosy lub inne potrawy mokre bardzo często nie są akceptowane. Składniki posiłku na talerzu powinny być ułożone w odpowiedniej odległości, tak aby nie stykały się ze sobą. Często zjadane są pojedynczo, mimo iż stanowią jedno danie |6|. Znaczenie ma również miejsce, w którym posiłek jest spożywany. 

Przykładowo ta sama kanapka może zostać zjedzona w domu, ale na zewnątrz już nie |7|. Osoby z tym zaburzeniem odżywiania nie lubią być przekonywane do próbowania nowej żywności. Odczuwają wówczas silny lęk i niepokój. Jeżeli nie mają dostępu do swoich ulubionych produktów, często w ogóle odmawiają jedzenia |6|.

ARFID a anoreksja – różnice i podobieństwa 

Bardzo często ARFID mylone jest z jadłowstrętem psychicznym, potocznie nazywanym anoreksją. W obydwu zaburzeniach spożycie pokarmów jest ograniczone i obserwuje się opór przed jedzeniem. W odróżnieniu od osoby z anoreksją osoba z ARFID nie odczuwa lęku przed przyrostem tkanki tłuszczowej |8|. Unika niektórych pokarmów ze względu na skutki uboczne wywołane ich spożyciem. Tekstura, smak czy kolor posiłku  mogą powodować zadławienia lub mdłości.

Dzieci i dorośli z ARFID nie martwią się zmianą rozmiarów ich ciała. Dotknięci tą chorobą nie mają jednak dużego apetytu i obawiają się spożywania nowych, nieznanych produktów |3|. I choć powody unikania jedzenia w obydwu schorzeniach są inne, to mimo wszystko mogą powodować te same objawy i problemy zdrowotne |9|. Mogą pojawiać się niedobory pokarmowe, spadek masy ciała czy pogorszenie rozwoju psychicznego. 

Terapia sensoryczna

Jedną ze skuteczniejszych metod walki z nadwrażliwością sensoryczną jest ergoterapia. Polega na wykonywaniu i powtarzaniu czynności, które pozwalają na oswojenie się z dotykiem czy hałasem. Dzięki temu możliwe jest rozszerzanie zakresu akceptowanych bodźców. Funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego jest wzmocnione, co wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej oraz poprawę funkcji poznawczych. 

Podsumowanie

Zaburzenie odżywiania, jakim jest ARFID bardzo często wiąże się z występowaniem nadwrażliwości sensorycznej. Dobór produktów żywnościowych jest zależny od ich cech. Jeżeli żywność pobudza zbyt wiele bodźców, wówczas chory odmawia jej spożycia. 

ARFID nie ma charakteru krótkotrwałego. Jego konsekwencje mogą być poważne, a sam pacjent często wymaga kompleksowej opieki terapeutycznej. 

 Bibliografia:

1. Dixon, E. A., Benham, G., Sturgeon, J. A., Mackey, S., Johnson, K. A., & Younger, J. (2016). Development of the Sensory Hypersensitivity Scale (SHS): a self-report tool for assessing sensitivity to sensory stimuli. Journal of behavioral medicine, 39(3), 537-550.
2. Schulz, S. E., & Stevenson, R. A. (2019). Sensory hypersensitivity predicts repetitive behaviours in autistic and typically-developing children. Autism, 23(4), 1028-1041.
3. Black, K. R., Stevenson, R. A., Segers, M., Ncube, B. L., Sun, S. Z., Philipp-Muller, A., … & Ferber, S. (2017). Linking anxiety and insistence on sameness in autistic children: The role of sensory hypersensitivity. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47(8), 2459-2470.
4. Tavassoli, T., Hoekstra, R. A., & Baron-Cohen, S. (2014). The Sensory Perception Quotient (SPQ): development and validation of a new sensory questionnaire for adults with and without autism. Molecular autism, 5(1), 1-10.
5. Schulz, S. E., & Stevenson, R. A. (2019). Sensory hypersensitivity predicts repetitive behaviours in autistic and typically-developing children. Autism, 23(4), 1028-1041.
6. Habik-Tatarowska, N. (2019). The role of sensory diet in minimalization of food selectivity in children with Autism Spectrum-case study. Journal of Education, Health and Sport, 9(4), 409-415.
7. Mathew, N. E., Mallitt, K. A., Masi, A., Katz, T., Walker, A. K., Morris, M. J., & Ooi, C. Y. (2022). Dietary intake in children on the autism spectrum is altered and linked to differences in autistic traits and sensory processing styles. Autism Research.
8. Dovey, T. M., Kumari, V., & Blissett, J. (2019). Eating behaviour, behavioural problems and sensory profiles of children with avoidant/restrictive food intake disorder (ARFID), autistic spectrum disorders or picky eating: Same or different?. European Psychiatry, 61, 56-62.
9. Zimmerman, J., & Fisher, M. (2017). Avoidant/restrictive food intake disorder (ARFID). Current problems in pediatric and adolescent health care, 47(4), 95-103.