Berberys – co powinniście o nim wiedzieć? Właściwości zdrowotne

Roślina znana od starożytności

Berberys pospolity jest jedną z najpiękniejszych roślin, jakie możemy mieć w naszym ogrodzie. Jest ciernistym krzewem dorastającym do 2,5 m wysokości, można go spotkać także w parkach, jako krzew ozdobny.

Roślina ta występuje powszechnie w Europie i w krajach azjatyckich. Kwiaty berberysu są niezwykle wonne i przyciągają niezliczone rzesze owadów spragnionych słodkiego nektaru. Po przekwitnięciu natomiast na ciernistych gałązkach zaczynają dojrzewać barwne, lśniące w słońcu owoce.

Owoce berberysu były stosowane w medycynie już w czasach starożytnego Egiptu oraz starożytnej Persji (Iran). W średniowieczu  wychwalała go święta Hildegarda. Szlachta polska berberysową nalewkę pijała dla zdrowia i przyjemności tylko przy ważniejszych okazjach. W południowo-zachodniej Azji, zwłaszcza w Iranie, berberys – zereshk, jest powszechnie stosowany, jako medykament oraz dodatek do dań min. przygotowuje się z nich tradycyjne danie zwane „zereshk polo”. Produkcja świeżych owoców berberysu wynosi około 22 000 ton rocznie!

Wartość prozdrowotna

Owoce berberysu (Fructus Berberidis), zbiera się pod koniec sierpnia lub we wrześniu. Suszy w temperaturze około 30°C, a następnie dosusza w temp. 50–60ºC. W skład owoców berberysu obok witaminy C (80mg w 100g) wchodzą następujące związki: karotenoidy, kwas jabłkowy, kwas cytrynowy, znane ze swoich antynowotworowych właściwości flawonoidy oraz antocyjany, składniki mineralne, garbniki, pektyny, kwas winowy oraz inne kwasy organiczne – skład chemiczny owoców berberysu przedstawiono w tabeli nr 1.

Tab. 1. Skład chemiczny owoców berberysu – na podstawie . Imanshahidi M. i ,Hosseinzadeh H. 2008.

Nazwa związku	Grupa
Berberyna	Alkaloidy izochinolinowe
Berbamina	Alkaloidy izochinolinowe
Berberubina	Alkaloidy izochinolinowe
Hydrastyna	Alkaloidy izochinolinowe
Kolumbamina	Alkaloidy izochinolinowe
Palmatyna	Alkaloidy izochinolinowe
Kwas kawowy	Polifenole
Kwas chloragenowy	Polifenole
β- karoten	Karotenoidy
Tanina	Taniny
α-tokoferol (wit. E)	Witaminy
Kwas askorbinowy (wit. C)	Witaminy
Kwas ursolowy	Terpeny

Dzięki tak dużej zawartości dobroczynnych związków jagody te są surowcem dietetycznym, witaminującym  i przeciwgorączkowym. Regulują metabolizm oraz podnoszą odporność organizmu. Działają wspomagająco przy zakażeniach bakteryjnych, stanach zapalnych błon śluzowych, mają działanie lekko żółciopędne i moczopędne.

Pomocne są również przy chorobach skórnych, reumatycznych, zatruciach oraz gorączce. Jagodami berberysu od wieków leczy się szkorbut, biegunki bakteryjne, kamicę nerkową, bolesne miesiączki i skurcze przewodu pokarmowego.

🔎 Metaanaliza [14] wykazała, że suplementacja berberyną obniża poziomy interleukiny 6 (IL-6), czynnika martwicy nowotworów-α (TNF-α) oraz białka C-reaktywnego (CRP) w surowicy, zwłaszcza w dawkach poniżej 1000 mg/dzień. Świadczy to o potencjalnych właściwościach przeciwzapalnych berberysu, które jednak wymagają dalszych badań

🔎 Badania na zwierzętach wykazały także korzyści ze stosowania ekstraktu z berberysu przy hipercholesterolemii. Środek obniżał stres oksydacyjny u myszy, hamując apoptotyczną śmierć komórek w hepatocytach [13].

Zastosowanie kulinarne

Doskonale nadaje się do kompotów, konfitur oraz nalewek. Tak sporządzonych produktów można używać, by podnieść odporność organizmu w okresie jesienno-zimowym. Do herbaty można dodać suszone owoce berberysu  i stosować w przypadku  przeziębienia lub osłabienia organizmu. Owoce należy zbierać tuż przed całkowitą dojrzałością, ponieważ gdy są miękkie, łatwo się gniotą. Berberys nadaje się do wyrobu win, wódek i likierów. Natomiast suszonymi, zmielonymi owocami można przyprawić sosy, ryby i mięso. Na Kaukazie  z owoców berberysu, wody, soli i pieprzu przygotowuje się ostrą przyprawę do potraw mięsnych.

Ciekawostki

• W aptekach można kupić alkaloid izlochinolinowy – berberynę, której udowodniono  liczne właściwości lecznicze min: przeciwwirusowe (hamowała namnażanie wirusa grypy),
• Berberyna w stężeniu 0,35 μg/ml niszczyła całkowicie w warunkach in vitro zarodźca malarii (Plasmodium falciparum) (Patridge i in. 1990),
• Suszone owoce można spożywać tak jak rodzynki. Smak owoców berberysu jest ciekawy, są one kwaskowe – dlatego też bywa nazywany polską cytryną,
• Można je dodawać do wszelkiego rodzaju płatków śniadaniowych, musli lub jako dodatek do dań głównych.

Przeciwwskazania

Berberysu nie powinny stosować kobiety w ciąży i dzieci. Zgodnie z zasadą wszystko z umiarem nie należy przyjmować przetworów z berberysu przez zbyt długi czas, gdyż zawarty w owocach alkaloid- berberyna odkłada się w organizmie. Jednakże lekko kwaśnie  owoce berberysu mogą stanowić doskonały dodatek do potraw.

Bibliografia

1. 1. Imanshahidi M.,Hosseinzadeh H. 2008. Pharmacological and therapeutic effects of Berberis vulgaris and its active constituent, berberine. Phytoteraphy 22 (8): 999-1012.
2. Hajzadeh M.A.R., Rajaei Z., Shafiee S., Alavinejhad A., Samarghandian S., Ahmadi M. 2011. Effect of barberry fruit (berberis vulgaris) o” serum glucose a”d lipids i” streptozotoci”-diabetic rats. Pharmacologyonline 1: 809-817.
3. Minaiyana M., Ghannadi A., Mahzounic P., Jaffari-Shirazi E. 2011. Comparative Study of Berberis vulgaris Fruit Extract and Berberine Chloride Effects on Acetic Acid-Induced Colitis in Rats. Iranian Journal of Pharmaceutical Research 10 (1): 97-104.
4. Akbulut M., Çalişir S., Marakoğlu T., Çoklar H. 2008. Some physicomechanical and nutritional properties of barberry (berberis vulgaris l.) fruits. Journal of Food Process Engineering 32 (4): 497-511.
5. Khosrokhavar R ., Ahmadiani A. , Shamsa F. 2010. Antihistaminic and Anticholinergic Activity of Methanolic Extract of Barberry Fruit (Berberis vulgaris) in the Guinea- Pig Ileum. Journal of Medicinal Plants 9 (35): 99-104.
6. Sędzik M. 2015. Berberys- polska cytryna. Panacea 2 (51): 32-33.
7. Partridge SJ, Russell PF, Anderson MM. Entamoeba histolytica in-vitro cytotoxic, antimalarial and antiamoebic activities of protoberberine alkaloids. J Pharm Pharmacol (Suppl) 1990; 42, 97P.
8. Sharifi, A; Mortazavi, S A; Maskooki, A; Niakousari, M; Elhamirad, A H. 2013. Optimization of Subcritical Water Extraction of Bioactive Compounds from Barberry Fruit (Berberis vulgaris) by Using Response Surface Methodology International Journal of Agriculture and Crop Sciences 6 (2): 89-96.
9. http://www.herbmedpharmacol.com/PDF/JHP-3-15.pdf
10. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E, Goździcka-Józefiak A., Buchwald W. Przeciwdrobnoustrojowe działanie Chelidonium majus L. 2013. Postępy Fitoterapii 4: 236-243
11. http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/domowa-apteczka/berberys-wlasciwosci-lecznicze-i-zastosowanie-berberysu_36902.html.
12. http://www.akairan.com/health/vegetable-health/9679.html
13. Ye, Z., Wang, Q., Dai, S., Ji, X., Cao, P., Xu, C., & Bao, G. (2022). The Berberis vulgaris L. extract berberine exerts its anti-oxidant effects to ameliorate cholesterol overloading-induced cell apoptosis in the primary mice hepatocytes: an in vitro study. In vitro cellular & developmental biology. Animal, 58(10), 855–866. https://doi.org/10.1007/s11626-022-00737-z
14. Vahedi-Mazdabadi Y, Shahinfar H, Toushih M, Shidfar F. Effects of berberine and barberry on selected inflammatory biomarkers in adults: A systematic review and dose-response meta-analysis of randomized clinical trials. Phytother Res. 2023 Sep 7. doi: 10.1002/ptr.7998. Epub ahead of print. PMID: 37675930.

• Data pierwotnej publikacji: 23.03.2017
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 29.10.2023