Dieta FODMAP i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Rola diety FODMAP w łagodzeniu objawów związanych nieceliakalną nadwrażliwością na gluten

Spis treści:

1. Dlaczego konsumenci unikają glutenu?
2. Kiedy gluten szkodzi?
3. Dieta Low Fodmap nie dla każdego
4. FODMAP a NCGS
5. Depresja, dieta bezglutenowa, FODMAP
6. Skład mikrobioty
7. Podsumowanie
8. Przypisy

Unikanie glutenu: trend w żywieniu czy wymysł rynku spożywczego?

Unikanie glutenu stało się nowym trendem w żywieniu. Pomimo ograniczonej liczby badań nt. konsekwencji spożywania glutenu i wpływu na zdrowie, moda ta z roku na rok stale zwiększa liczbę swoich zwolenników.

Już w roku 2018 liczba osób dorosłych, które nie spożywają glutenu, wynosiła prawie 30%. Ze wzrostem liczby osób ograniczających spożycie glutenu, na rynku spożywczym pojawiło się miejsce na nowe produkty tzw. Gamma produktów Glutenfree; pieczywo, makarony, płatki śniadaniowe itp. Czy żywność bezglutenowa ma zatem znaczenie zdrowotne czy jest wymysłem handlu spożywczego?

Kiedy gluten szkodzi?

U osób, u których występuje alergia na pszenicę, celiakia lub nieceliakalna nadwrażliwość pokarmowa spożycie żywności zawierającej gluten może wywoływać nasilenie stanów zapalnych w części proksymalnej jelita cienkiego.

Skutkiem tego jest zmniejszenie się powierzchni jelita, a tym samym powierzchni wchłaniania jelita wraz z upośledzeniem wchłaniania wielu witamin. Niekorzystne skutki spożycia glutenu odczuwamy poprzez nasiloną perystaltykę jelit, bóle brzucha, wzdęcia i gazy, a w dłuższej perspektywie czasu chorób przewlekłych – chociażby wynikających z niedoborów pokarmowych.

🔎 Należy pokreślić, że u osób zdrowych eliminacja z diety glutenu jest niewskazana, zaś prowadzona w sposób niekontrolowany, może prowadzić do szkód zdrowotnych z powodu niedoborów.

Dieta FODMAP nie dla każdego

Dieta low FODMAP jest zalecana zarówno przez lekarzy, jak i dietetyków. Dieta FODMAP to dieta ograniczająca ilość fermentujących oligo-,di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP).

Za jej twórców uznaje się australijskich naukowców z Monash University (Monash University, Medicine, Nursing and Health Sciences).

Wykorzystywana jest w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS).

Badania potwierdzają, że u 70% osób z IBS stosujących dietę low FODMAP nastąpiła poprawa stanu zdrowia oraz łagodzenie lub zupełne wyciszenie objawów ze strony układu pokarmowego.

Pomimo korzyści wynikających ze stosowania diety low FODMAP u osób z zespołem jelita drażliwego, należy wspomnieć, że stosowanie tego typu restrykcji żywieniowych wymaga kontroli ze strony dietetyka lub lekarza a przeprowadzenie niewłaściwej interwencji żywieniowej może potencjalnie wpłynąć negatywnie na nasz stan zdrowia.

FODMAP a nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS-Non-celiac gluten sensitivity)

Pacjenci z zespołem jelita drażliwego oraz nieceliakalną nadwrażliwością na gluten często skarżą się na podobne objawy tj. pozajelitowe przejawy NCGS (brak dobrego samopoczucia, zmęczenie, ból głowy, mgła mózgu, niedokrwistość, lęk i odrętwienie) oraz problemy związane z układem pokarmowym (wzdęcia, gazy, nieregularny tryb wypróżnień).

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

NCGS jest definiowany przez obecność objawów jelitowych oraz pozajelitowych, które związane są ze spożyciem żywności zawierającej gluten, a które nie są spowodowane występowaniem celiakii lub alergii na pszenicę.

Mimo iż etiologia powstawania nadwrażliwości na gluten nie jest znana, coraz częściej badacze podkreślają rolę stosowania diety bezglutenowej oraz diety o obniżonej ilości FODMAP u osób, u których występują jelitowe oraz pozajelitowe objawy.

Ze względu na liczne podobieństwa objawów występujących w zespole jelita nadwrażliwego oraz NCGS, zaleca się, aby przed wdrożeniem odpowiedniej dietoterapii sprawdzić u pacjentów występowanie dodatkowych zaburzeń np. przerostu mikroflory bakteryjnej (SIBO), nietolerancji laktozy itp.

Zastosowanie diety FODMAP

Najnowsze badania sugerują, iż dieta bezglutenowa oraz o obniżonej ilości produktów zawierających FODMAP znacznie łagodzi objawy.

Przeprowadzone badania na temat skuteczności stosowania diety bezglutenowej oraz o obniżonej zawartości FODMAP wykazały także, iż wzdęcia po posiłku u większości osób spowodowane były prowokacją fruktanami.

Dodatkowo objawy diety bezglutenowej mogły zostać spowodowane wysoką zawartością FODMAP, a więc nie różnią się od typowych objawów klinicznych występujących po spożyciu glutenu.

Ośmiotygodniowe badania, podczas których grupa respondentów spożywała produkty o niskiej zawartości FODMAP oraz inne badania o tej samej tematyce wykazały, że wszystkie objawy żołądkowo-jelitowe zostały złagodzone.

Naukowcy potwierdzają, iż w przypadku diety low FODMAP objawy żołądkowo-jelitowe ulegają znacznej poprawie, zwłaszcza w kontekście takich objawów jak np. refluks, ból brzucha, wzdęcia oraz niestrawność. Co więcej, te same korzyści otrzymano po stosowaniu diety bezglutenowej.

Dieta bez glutenu bez korzyści w przypadku osób z IBS

🔎 Powyższe obserwacje wskazują na możliwe wykorzystanie diety Low Fodmap u osób z problemami z glutenem, jednak eliminacja glutenu z diety osób z IBS ma wątpliwe korzyści. Badanie z 2022 roku z The American Journal of Clinical Nutrition [1,2] potwierdza, że u osób z IBS Low Fodmap przynosiło pewne korzyści. Eliminacja glutenu – nie przynosiła.

Depresja a dieta bezglutenowa i low FODMAP

Podczas przeprowadzonych badań naukowcy sprawdzili reakcję respondentów na zastosowanie prowokacji poszczególnymi składnikami m.in. glutenem lub fruktanami.

W kontekście depresji zanotowano wyższe wartości depresji, u osób, które poddano jednorazowej prowokacji glutenem przy jednoczesnym stosowaniu diety o obniżonej zawartości FODMAP i bez glutenu.

Silny efekt nocebo był widoczny we wszystkich uwzględnionych badaniach.

W badaniu norweskim reakcja objawowa na placebo była prawie tak wysoka, jak po prowokacji fruktanami i znacznie wyższa niż po prowokacji glutenem, co wskazuje, iż czynniki emocjonalne odgrywają znaczącą rolę w etiologii objawów.

Skład mikrobioty a nadwrażliwość na gluten

Podczas jednej próby badań zbadany został skład mikrobioty. W grupie kontrolnej, u osób zdrowych kolonie bakterii należących do tego rodzaju Bacteroidetes były wyższe, a Firmicutes – Phylum niższy w porównaniu do pacjentów z nadwrażliwością nieceliakalną na gluten.

U pacjentów stosujących dietę bezglutenową z NCGS zanotowano znaczny wzrost Bacteroidetes i odnotowano spadek liczby Firmicutes w porównaniu do diety o niskiej zawartości FODMAP.

To badanie potwierdza, że mikroflora pacjentów z NCGS jest bardziej podatna na różne modyfikacje diety w porównaniu do zdrowych osób.

Dieta bezglutenowa była również powiązana ze znaczącym wzrostem bakterii Bacteroidetes. Warto zauważyć, że podczas gdy w zdrowych kontrolach nie wykazano znaczących zmian w składzie mikrobioty, u pacjentów z NCGS wykazano istotne zmiany w bakteriach odpowiedzialnych za dehalogenację, utlenianie amoniaku, ksylanu i celulozy: w szczególności degradacja, redukcja siarczanów i wiązanie azotu przy jednoczesnym przestrzeganiu diety bezglutenowej.

Podsumowanie

Znaczna część pacjentów, u których występują nadwrażliwość pokarmowa na gluten, niezwiązana z alergią na pszenicę oraz celiakią wykazuje jednocześnie nietolerancję produktów o dużej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Badacze sugerują, że pacjenci z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten mogą odnieść znaczne korzyści w łagodzeniu objawów przy jednoczesnym stosowaniu diety bezglutenowej oraz low FODMAP.

Przypisy:

1. Nordin, E., Brunius, C., Landberg, R., & Hellström, P. M. (2022). Fermentable oligo-, di-, monosaccharides, and polyols (FODMAPs), but not gluten, elicit modest symptoms of irritable bowel syndrome: a double-blind, placebo-controlled, randomized three-way crossover trial. The American journal of clinical nutrition, 115(2), 344-352.
2. Arabpour E, Alijanzadeh D, Sadeghi A, Khoshdel S, Hekmatdoost A, Kord-Varkaneh H, Abdehagh M. Gluten restriction in irritable bowel syndrome, yes or no?: a GRADE-assessed systematic review and meta-analysis. Front Nutr. 2023 Nov 1;10:1273629. doi: 10.3389/fnut.2023.1273629. PMID: 38024368; PMCID: PMC10646307.

• Data pierwotnej publikacji: 14.11.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 2.12.2023