Dieta w IBS. Skuteczne strategie żywieniowe

IBS (zespół jelita drażliwego) to choroba jelita cienkiego i grubego, objawiająca się głównie bólami brzucha oraz zaburzeniami rytmu wypróżnień, które nie są uwarunkowane zmianami organicznymi ani biochemicznymi. Jest najczęściej występującą chorobą układu pokarmowego. Zdiagnozowany IBS występuje u 10-20% dorosłej populacji i 2 razy częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Objawy pojawiają się najczęściej między 20. a 40. rokiem życia.

Spis treści:

1. Przyczyny
2. Przebieg choroby
3. Objawy
4. Dieta w IBS
   • Dieta low-FODMAP
5. Ogólne zalecenia dietetyczne

Przyczyny choroby

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie została do końca wyjaśniona. Do najważniejszych czynników odgrywających rolę w rozwoju tej choroby należą:

• zaburzenia funkcji motorycznej jelit;
• nadwrażliwość trzewna;
• zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej;
• przebycie biegunki infekcyjnej;
• czynniki psychologiczne (stres, depresja, stany lękowe).

🔎 Istnieją doniesienia, które wskazują, że nie chodzi tylko o bieżący stres. I tak polskie badanie [7] wskazuje, że osoby z zespołem jelita drażliwego, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie oraz mają trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji (aleksytymia), cechują się wyższą intensywnością objawów IBS, stresem, lękiem i depresją.

🔎 Badacze wskazują również na czynniki, które zapobiegają wystąpieniu IBS [3]. Przestrzeganie zdrowego stylu życia, w tym niepalenie, aktywność fizyczna na wysokim poziomie, optymalna ilość snu, wysoka jakość diety oraz umiarkowane spożycie alkoholu, znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zespołu jelita drażliwego (IBS) w populacji ogólnej.

Przebieg IBS

Przebieg choroby ma charakter przewlekły i w zależności od dominującego objawu wyróżnia się 3 jej typy:

• biegunkowy;
• zaparciowy;
• mieszany (występowanie naprzemienne biegunek i zaparć).

Objawy IBS

• stały lub nawracający dyskomfort, ból brzucha, który nasila się po posiłkach;
• biegunka lub zaparcia bądź ich naprzemienne występowanie;
• wzdęcia, uczucie pełności nawet po niewielkim posiłku;
• domieszka śluzu w kale;
• zgaga;
• nudności;
• wymioty;
• uczucie zmęczenia.

Rozpoznanie ustala się na podstawie potwierdzenia występowania typowych objawów, przez co najmniej 3 miesiące z równoczesnym wykluczeniem istnienia innych chorób organicznych (na podstawie badań diagnostycznych).

Dieta w IBS

Leczenie IBS to głównie odpowiednia dieta [4]. Nie istnieją zalecenia dietetyczne identyczne dla wszystkich chorych. Ogólne wytyczne należy dostosować indywidualnie, biorąc pod uwagę tolerancję na niektóre produkty i potrawy.

Kluczowe jest ustalenie składników diety, które wywołują niepożądane objawy. W tym celu przez kilka dni należy dokładnie notować wszystko to, co się zjadło i wypiło z jednoczesną obserwacją występujących w tym czasie dolegliwości. Taka analiza może pomóc w ustaleniu pokarmów wywołujących i nasilających objawy.

Najczęściej, jako źle tolerowane przez chorych na IBS wymieniane są:

• produkty wzdymające takie jak cebula, czosnek, kapusta, strączkowe, kalafior, brokuły, brukselka, kukurydza
• produkty mleczne
• kawa (u części pacjentów działa jednak pozytywnie [1] – przyp. redakcji)
• produkty z pszenicy
• jaja
• cytrusy
• drożdże
• ostre przyprawy
• produkty smażone
• żywność typu „fast food”.

Znaczenie diety low-FODMAP

🔎 Według obecnej wiedzy dietetycznej złotym standardem dietoterapii IBS jest stosowanie diety low-FODMAP [5], czyli eliminującej konkretne produkty z diety. Składa się ona z kilku etapów, które poznacie z tego artykułu: https://dietetycy.org.pl/dieta-low-fodmap-zlotym-standardem-w-walce-z-ibs/. Stosowanie diety w 71% łagodzi objawy choroby. Dodatkowe równoległe stosowanie probiotyków podnosi ten udział do 80% [8].

🔎 Połączenie diety low-FODMAP z probiotykami okazało się najskuteczniejsze w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego (IBS), znacznie przewyższając skuteczność diety bez probiotyków. Dieta low-FODMAP najlepiej zmniejszała nasilenie objawów IBS, a probiotyki poprawiały jakość życia pacjentów, powodując jednocześnie najmniej działań niepożądanych.

Możliwe niedobory

🔎 Osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego często mają niedobory błonnika oraz witaminy D [2]. Należy zwrócić zatem uwagę na obecność tych witamin w diecie – w przypadku witaminy D zapewnić odpowiednią suplementację.

Najbardziej ogólne zalecenia dietetyczne to:

• regularne jedzenie pięciu posiłków dziennie o małej objętości
• rezygnacja lub ograniczenie produktów, których chory nie toleruje
• ograniczenie spożycia produktów i potraw tłustych i smażonych
• unikanie produktów i potraw powodujących wzdęcia
• ograniczenie ilości spożywanej kawy, herbaty, napojów alkoholowych i napojów gazowanych

Najlepsze będą potrawy gotowane w wodzie lub na parze, a także pieczone w folii bądź duszone bez tłuszczu. Niewskazane jest za to smażenie, grillowanie i tradycyjne pieczenie.

🔎 Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie w Lund pokazuje, że także dieta o niskiej zawartości skrobi i cukru przynosi podobne efekty w łagodzeniu objawów IBS jak rekomendowana dieta FODMAP. W obu grupach poprawa dotyczyła 75–80% pacjentów [6].

Rokowania, co do wyleczenia choroby są niepomyślne. Po zaprzestaniu przestrzegania zaleceń dietetycznych objawy najczęściej powracają.

Bibliografia:

1. Lee, J. Y., Yau, C. Y., Loh, C. Y. L., Lim, W. S., Teoh, S. E., Yau, C. E., … & Ng, Q. X. (2023). Examining the Association between Coffee Intake and the Risk of Developing Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 15(22), 4745.
2. Veraza DI, Calderon G, Jansson-Knodell C, Aljaras R, Foster ED, Xu H, Biruete A, Shin A. A systematic review and meta-analysis of diet and nutrient intake in adults with irritable bowel syndrome. Neurogastroenterol Motil. 2023 Oct 27:e14698. doi: 10.1111/nmo.14698. Epub ahead of print. PMID: 37897138.
3. Ho, F. F., Sun, H., Zheng, H., Wong, D. C., Gao, Y. Y., Mao, C., … & Chung, V. C. (2024). Association of healthy lifestyle behaviours with incident irritable bowel syndrome: a large population-based prospective cohort study. Gut.
4. Sanna Nybacka, Hans Törnblom, Axel Josefsson, Johann P Hreinsson, Lena Böhn, Åsa Frändemark, Cecilia Weznaver, Stine Störsrud, Magnus Simrén. A low FODMAP diet plus traditional dietary advice versus a low-carbohydrate diet versus pharmacological treatment in irritable bowel syndrome (CARBIS): a single-centre, single-blind, randomised controlled trial. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 2024
5. Jent S, Bez NS, Haddad J, Catalano L, Egger KS, Raia M, Tedde GS, Rogler G. The efficacy and real-world effectiveness of a diet low in fermentable oligo-, di-, monosaccharides and polyols in irritable bowel syndrome: A systematic review and meta-analysis. Clin Nutr. 2024 Jun;43(6):1551-1562. doi: 10.1016/j.clnu.2024.05.014. Epub 2024 May 8. PMID: 38754307.
6. Bodil Roth, Mohamed Nseir, Håkan Jeppsson, Mauro D’Amato, Kristina Sundquist, Bodil Ohlsson. A Starch- and Sucrose-Reduced Diet Has Similar Efficiency as Low FODMAP in IBS—A Randomized Non-Inferiority Study. Nutrients, 2024; 16 (17)
7. Rzeszutek, M., Kowalkowska, J., Drabarek, K., Van Hoy, A., Schier, K., Lis-Turlejska, M., … & Desmond, M. (2024). Adverse childhood experiences and alexithymia intensity as predictors of temporal dynamics of functioning in individuals with irritable bowel syndrome: A three-wave latent transition analysis. Journal of Psychosomatic Research, 187, 111904.
8. Lei Y, Sun X, Ruan T, Lu W, Deng B, Zhou R, Mu D. Effects of Probiotics and Diet Management in Patients With Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Network Meta-analysis. Nutr Rev. 2025 Jan 25:nuae217. doi: 10.1093/nutrit/nuae217. Epub ahead of print. PMID: 39862384.

• Data pierwotnej publikacji: 29.11.2014
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 25.01.2025