Dieta w IBS. Skuteczne strategie żywieniowe

IBS (zespół jelita drażliwego) to choroba jelita cienkiego i grubego, objawiająca się głównie bólami brzucha oraz zaburzeniami rytmu wypróżnień, które nie są uwarunkowane zmianami organicznymi ani biochemicznymi. Jest najczęściej występującą chorobą układu pokarmowego. Zdiagnozowany IBS występuje u 10-20% dorosłej populacji i 2 razy częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Objawy pojawiają się najczęściej między 20. a 40. rokiem życia.

Spis treści:

1. Przyczyny
2. Przebieg choroby
3. Objawy
4. Dieta w IBS
   • Dieta low-FODMAP
5. Ogólne zalecenia dietetyczne

Przyczyny choroby

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie została do końca wyjaśniona. Do najważniejszych czynników odgrywających rolę w rozwoju tej choroby należą:

• zaburzenia funkcji motorycznej jelit;
• nadwrażliwość trzewna;
• zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej;
• przebycie biegunki infekcyjnej;
• czynniki psychologiczne (stres, depresja, stany lękowe).

🔎 Istnieją doniesienia, które wskazują, że nie chodzi tylko o bieżący stres. I tak polskie badanie [7] wskazuje, że osoby z zespołem jelita drażliwego, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie oraz mają trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji (aleksytymia), cechują się wyższą intensywnością objawów IBS, stresem, lękiem i depresją.

🔎 Badacze wskazują również na czynniki, które zapobiegają wystąpieniu IBS [3]. Przestrzeganie zdrowego stylu życia, w tym niepalenie, aktywność fizyczna na wysokim poziomie, optymalna ilość snu, wysoka jakość diety oraz umiarkowane spożycie alkoholu, znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zespołu jelita drażliwego (IBS) w populacji ogólnej.

Przebieg IBS

Przebieg choroby ma charakter przewlekły i w zależności od dominującego objawu wyróżnia się 3 jej typy:

• biegunkowy;
• zaparciowy;
• mieszany (występowanie naprzemienne biegunek i zaparć).

Objawy IBS

• stały lub nawracający dyskomfort, ból brzucha, który nasila się po posiłkach;
• biegunka lub zaparcia bądź ich naprzemienne występowanie;
• wzdęcia, uczucie pełności nawet po niewielkim posiłku;
• domieszka śluzu w kale;
• zgaga;
• nudności;
• wymioty;
• uczucie zmęczenia.

Rozpoznanie ustala się na podstawie potwierdzenia występowania typowych objawów, przez co najmniej 3 miesiące z równoczesnym wykluczeniem istnienia innych chorób organicznych (na podstawie badań diagnostycznych).

Dieta w IBS

Leczenie IBS to głównie odpowiednia dieta [4]. Nie istnieją zalecenia dietetyczne identyczne dla wszystkich chorych. Ogólne wytyczne należy dostosować indywidualnie, biorąc pod uwagę tolerancję na niektóre produkty i potrawy.

Kluczowe jest ustalenie składników diety, które wywołują niepożądane objawy. W tym celu przez kilka dni należy dokładnie notować wszystko to, co się zjadło i wypiło z jednoczesną obserwacją występujących w tym czasie dolegliwości. Taka analiza może pomóc w ustaleniu pokarmów wywołujących i nasilających objawy.

Najczęściej, jako źle tolerowane przez chorych na IBS wymieniane są:

• produkty wzdymające takie jak cebula, czosnek, kapusta, strączkowe, kalafior, brokuły, brukselka, kukurydza
• produkty mleczne
• kawa (u części pacjentów działa jednak pozytywnie [1] – przyp. redakcji)
• produkty z pszenicy
• jaja
• cytrusy
• drożdże
• ostre przyprawy
• produkty smażone
• żywność typu „fast food”.

Znaczenie diety low-FODMAP

🔎 Według obecnej wiedzy dietetycznej złotym standardem dietoterapii IBS jest stosowanie diety low-FODMAP [5], czyli eliminującej konkretne produkty z diety. Składa się ona z kilku etapów, które poznacie z tego artykułu: https://dietetycy.org.pl/dieta-low-fodmap-zlotym-standardem-w-walce-z-ibs/

Możliwe niedobory

🔎 Osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego często mają niedobory błonnika oraz witaminy D [2]. Należy zwrócić zatem uwagę na obecność tych witamin w diecie – w przypadku witaminy D zapewnić odpowiednią suplementację.

Najbardziej ogólne zalecenia dietetyczne to:

• regularne jedzenie pięciu posiłków dziennie o małej objętości
• rezygnacja lub ograniczenie produktów, których chory nie toleruje
• ograniczenie spożycia produktów i potraw tłustych i smażonych
• unikanie produktów i potraw powodujących wzdęcia
• ograniczenie ilości spożywanej kawy, herbaty, napojów alkoholowych i napojów gazowanych

Najlepsze będą potrawy gotowane w wodzie lub na parze, a także pieczone w folii bądź duszone bez tłuszczu. Niewskazane jest za to smażenie, grillowanie i tradycyjne pieczenie.

🔎 Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie w Lund pokazuje, że także dieta o niskiej zawartości skrobi i cukru przynosi podobne efekty w łagodzeniu objawów IBS jak rekomendowana dieta FODMAP. W obu grupach poprawa dotyczyła 75–80% pacjentów [6].

Rokowania, co do wyleczenia choroby są niepomyślne. Po zaprzestaniu przestrzegania zaleceń dietetycznych objawy najczęściej powracają.

Bibliografia:

1. Lee, J. Y., Yau, C. Y., Loh, C. Y. L., Lim, W. S., Teoh, S. E., Yau, C. E., … & Ng, Q. X. (2023). Examining the Association between Coffee Intake and the Risk of Developing Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 15(22), 4745.
2. Veraza DI, Calderon G, Jansson-Knodell C, Aljaras R, Foster ED, Xu H, Biruete A, Shin A. A systematic review and meta-analysis of diet and nutrient intake in adults with irritable bowel syndrome. Neurogastroenterol Motil. 2023 Oct 27:e14698. doi: 10.1111/nmo.14698. Epub ahead of print. PMID: 37897138.
3. Ho, F. F., Sun, H., Zheng, H., Wong, D. C., Gao, Y. Y., Mao, C., … & Chung, V. C. (2024). Association of healthy lifestyle behaviours with incident irritable bowel syndrome: a large population-based prospective cohort study. Gut.
4. Sanna Nybacka, Hans Törnblom, Axel Josefsson, Johann P Hreinsson, Lena Böhn, Åsa Frändemark, Cecilia Weznaver, Stine Störsrud, Magnus Simrén. A low FODMAP diet plus traditional dietary advice versus a low-carbohydrate diet versus pharmacological treatment in irritable bowel syndrome (CARBIS): a single-centre, single-blind, randomised controlled trial. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 2024
5. Jent S, Bez NS, Haddad J, Catalano L, Egger KS, Raia M, Tedde GS, Rogler G. The efficacy and real-world effectiveness of a diet low in fermentable oligo-, di-, monosaccharides and polyols in irritable bowel syndrome: A systematic review and meta-analysis. Clin Nutr. 2024 Jun;43(6):1551-1562. doi: 10.1016/j.clnu.2024.05.014. Epub 2024 May 8. PMID: 38754307.
6. Bodil Roth, Mohamed Nseir, Håkan Jeppsson, Mauro D’Amato, Kristina Sundquist, Bodil Ohlsson. A Starch- and Sucrose-Reduced Diet Has Similar Efficiency as Low FODMAP in IBS—A Randomized Non-Inferiority Study. Nutrients, 2024; 16 (17)
7. Rzeszutek, M., Kowalkowska, J., Drabarek, K., Van Hoy, A., Schier, K., Lis-Turlejska, M., … & Desmond, M. (2024). Adverse childhood experiences and alexithymia intensity as predictors of temporal dynamics of functioning in individuals with irritable bowel syndrome: A three-wave latent transition analysis. Journal of Psychosomatic Research, 187, 111904.

• Data pierwotnej publikacji: 29.11.2014
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 11.12.2024