Dieta niskopurynowa znajduje zastosowanie w szczególności w przypadku występowania hiperurykemii, czyli podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi. Poszczególne produkty spożywcze charakteryzują się różną zawartością związków purynowych, a te które są ich bogatym źródłem powinny zostać ograniczone przy stosowaniu diety niskopurynowej. Warto również wiedzieć, jak przyrządzać potrawy, aby ograniczyć ilość spożywanych puryn w diecie.
W tym artykule dowiesz się więcej o zastosowaniu oraz zasadach diety niskopurynowej!
Puryny, a kwas moczowy
Puryny są substancjami naturalnie występującymi w komórkach. W organizmie człowieka są one metabolizowane do kwasu moczowego, który spełnia funkcję przeciwutleniacza chroniącego przed uszkodzeniami wywoływanymi przez reaktywne formy tlenu.
Stałe dostarczanie kwasu moczowego jest ważne dla ochrony ludzkich naczyń krwionośnych, jednak sytuacja nadmiernej akumulacji kwasu moczowego we krwi może być niebezpieczna dla zdrowia. Zjawisko to nosi nazwę hiperurykemii i powodowane jest nadmierną produkcją bądź zmniejszoną eliminacją kwasu moczowego. Może być to wynikiem nieodpowiedniego metabolizmu spowodowanego niedoborem niezbędnych enzymów, chociaż dokładny mechanizm nie jest znany. Stan hiperurykemii prowadzi do dny mocznanowej, chociaż uważa się, że ma również związek z cukrzycą typu 2, chorobami sercowo-naczyniowymi czy nerek. W ostatnich latach zaobserwowano również powiązanie poziomu kwasu moczowego we krwi ze sprawnością układu odpornościowego [1,2,3].
Zastosowanie diety niskopurynowej
Początkowe etapy hiperurykemii przebiegają bezobjawowo, jednak jej następstwem może być pojawienie się dny moczanowej, czyli choroby charakteryzującej się występowaniem stanów zapalnych stawów, tkanek miękkich, często nerek. Chorobie towarzyszą ataki opuchlizny, zaczerwienienia okolic stawów. Wysokie stężenie kwasu moczowego prowadzi do powstania kryształów, które odkładają się w stawach, powodując stan zapalny. Dna moczanowa występuje częściej u mężczyzn oraz u osób starszych. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wzrasta również u osób otyłych, chorujących na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemie, choroby układu krążenia. Ryzyko jest również wyższe u osób stosujących dietę o wysokiej zawartości puryn oraz nadużywających alkoholu. W leczeniu choroby zastosowanie znajduje dieta niskopurynowa, która pozwala skutecznie obniżyć poziom kwasu moczowego we krwi [4,5].
Charakterystyka diety niskopurynowej
W diecie niskopurynowej ważne jest wyeliminowanie produktów bogatych w związki purynowe. Zaliczamy do nich podroby, wywary z kości, niektóre ryby, drożdże czy drób.
Dieta powinna być odpowiednio zbilansowana, o odpowiedniej zawartości białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych oraz kalorii. Tłuszcze utrudniają usuwanie kwasu moczowego z organizmu, zatem należy go ograniczyć na rzecz węglowodanów, które wzmagają wydalanie tego związku.
Posiłki powinny być spożywane w regularnych odstępach czasu, najlepiej 4-5 razy dziennie, a ostatni posiłek powinien być spożywany najpóźniej 3 godziny przed snem, ze względu na tendencje do gromadzenia się kwasu moczowego w nocy [6,7].
Mleko wykazuje właściwości obniżające poziom kwasu moczowego. Kazeina oraz laktoalbumina, czyli białka zawarte w mleku mają działanie urykozuryczne, zatem ich spożycie powoduje zwiększone wydalanie kwasu moczowego w moczu. Zaleca się przede wszystkim produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu [7,8].
Zdrowa dieta powinna obfitować w owoce i warzywa. Na diecie niskopurynowej również są one wskazane, najlepiej w postaci surowej bądź gotowane. W badaniach nawet warzywa bogate w związki purynowe nie powodowały znaczącego wzrostu stężenia kwasu moczowego. Może być to powiązane z obecnością witaminy C, folianów oraz błonnika pokarmowego, które wspomagają wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Tej grupy produktów nie należy zatem ograniczać, jednak ze względu na brak wystarczających danych nie zaleca się spożywania warzyw o dużej zawartości puryn [6,8].
Niezwykle istotne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu. Odwodnienie zwiększa ryzyko wystąpienia dny moczanowej oraz kamicy nerkowej, prawdopodobnie ze względu na zwiększoną koncentracje kwasu moczowego. Najlepiej wybierać wodę, słabą herbatę lub napary ziołowe. Należy unikać słodkich napojów, ponieważ zawierają one często syrop fruktozowy, zwiększający poziom kwasu moczowego we krwi.
Okazuje się, że kawa również może mieć korzystny efekt w przypadku hiperurykemii. Badania wykazały, że poziom kwasu moczowego obniżał się wraz ze zwiększeniem wypijania kawy. Nie zaobserwowano jednak takiej zależności w przypadku innych napojów kofeinowych.
Na wzrost poziomu kwasu moczowego oraz ryzyka rozwinięcia dny moczanowej niezwykle istotny wpływ ma spożywanie alkoholu i dlatego należy go wykluczyć. Tyczy się to przede wszystkim piwa oraz alkoholi wysokoprocentowych. [6,7,8].
Spożywanie produktów bogatych w witaminę C może być korzystne, ponieważ może ona przyczyniać się do obniżenia poziomu kwasu moczowego [6].
Wpływ obróbki cieplnej na zawartość puryn
Zawartość puryn w produktach można obniżyć poprzez zastosowanie odpowiedniej obróbki termicznej. Związki purynowe mogą częściowo przenikać do wody, zatem produkty będące ich bogatym źródłem na przykład mięso należy gotować w dużej ilości wody. Można również zastosować moczenie przed gotowaniem. Gotowanie jest najbardziej wskazaną formą obróbki cieplnej, jednak można zastosować również gotowanie na parze, pieczenie w folii lub duszenie. Nie zaleca się natomiast smażenia.
Produkty przeciwskazane
Spożycie produktów znacznie podwyższających poziom kwasu moczowego we krwi powinno zostać ograniczone do minimum. Do tej grupy produktów zaliczamy:
- Ryby takie jak: sardynki, szproty, śledzie
- Mięso: podroby, tłuste mięso, mięso w postaci konserw i wywarów
- Grzyby, drożdże
- Owoce: rabarbar
- Warzywa: szparagi, szpinak, szczaw, brokuły, papryka, brukselka
- Napoje: napoje słodzone, alkohol
- Do produktów zalecanych zaliczamy:
- Mięso: w ograniczonych ilościach wołowina, wieprzowina, drób
- Ryby: w ograniczonych ilościach pstrąg, mintaj, sandacz
- Jajka w ograniczonych ilościach
- Produkty mleczne: mleko, sery, jogurty o niskiej zawartości tłuszczu
- Owoce i warzywa wszystkie oprócz przeciwskazanych
- Produkty zbożowe, orzechy [9].
Podsumowanie
Hiperurykemia występuje coraz częściej i prowadzić może do licznych problemów zdrowotnych. Obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiedniej diety, w której spożycie niektórych produktów powinno zostać ograniczone dla uzyskania najlepszych efektów terapeutycznych.
Bibliografia
[1]Kaneko K., Aoyagi Y., Fukuuchi T. i wsp. (2014). Total Purine and Purine Base Content of Common Foodstuffs for Facilitating Nutritional Therapy for Gout and Hyperuricemia. Biol. Pharm. Bull. 37(5): 709–721
[2] Gao L., Jiang Y., Wang Y. i wsp. (2018). Male asymptomatic hyperuricemia patients display a lower number of NKG2D+ NK cells before and after a low-purine diet. Medicine Baltimore, 97(50): e13668
[3]Morais A., Passos T., Maciel B. i wsp. (2020) Can Probiotics and Diet Promote Beneficial Immune Modulation and Purine Control in Coronavirus Infection?. Nutrients 2020, 12(6), 1737
[4]Kusumayanti, G. D., & Dewantari, N. M. (2017). The influence of low purine diet and physical activity on changing of uric acid levels in hyperuricemia. International Journal of Health Sciences, 1(3), 1-9
[5]Peixoto M., Monego E., Jardim P. i wsp. (2001). Diet and medication in the treatment of hyperuricemia in hypertensive patients. Arquivos Brasileiros de Cardiologia, 76(6):468-472
[6] Schlesinger N., Lipsky P. (2019). Gout. Elsevier
[7] Drzewiecka K., Suliburska J. (2012). Dietoterapia skazy moczanowej. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 3(3): 125–129
[8] Hainer B., Matheson E., Wilkes R. (2014) Diagnosis, Treatment, and Prevention of Gout. Am Fam Physician, 90(12):831-836
[9] Kaneko K., Aoyagi Y., Fukuuchi T. i wsp. (2014). Total Purine and Purine Base Content of Common Foodstuffs for Facilitating Nutritional Therapy for Gout and Hyperuricemia. Biol. Pharm. Bull. 37(5): 709–721
