Dieta ubogoresztkowa. Zasady tworzenia jadłospisu — wskazania i przeciwwskazania

Dieta ubogoresztkowa nazywana jest również dietą niskobłonnikową. Nie należy ona do diet odchudzających, lecz do leczniczych. Należy ją stosować w ściśle określonych przypadkach. Dietę ubogoresztkową stosuje się przede wszystkim w schorzeniach układu pokarmowego. W artykule dowiesz się, na czym polega dieta ubogoresztkowa i jak ją wdrożyć.

Zasady diety ubogoresztkowej

Dieta ubogoresztkowa ma na celu oszczędzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Duża ilość polisacharydów roślinnych w diecie działa drażniąco na zmiany w błonie śluzowej żołądka czy jelit. Dieta powinna być lekkostrawna, pełnowartościowa i jednocześnie uboga we włókno pokarmowe [1].

Na czym polega dieta ubogoresztkowa?

• Dieta powinna być wysokobiałkowa (80-120 g/dziennie) oraz niskotłuszczowa (50-70 g/dziennie),
• dieta powinna dostarczać 2000 – 3000 kcal dziennie,
• spożywane produkty powinny zawierać najmniejszą ilość błonnika pokarmowego – około 10 g/dziennie,
• posiłki powinny być spożywane w ilości 5-6, w regularnych odstępach czasowych [2].

Dla kogo dieta ubogoresztkowa?

Dieta o obniżonej zawartości błonnika wskazana jest:

• w chorobie Leśniowskiego-Crohna,
• we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego,
• w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
• w chorobach nowotworowych układu pokarmowego,
• w stanach zapalnych trzustki oraz pęcherzyka żółciowego,
• w stanach pooperacyjnych,
• w uporczywych biegunkach,
• w przygotowaniu do badań diagnostycznych np. do kolonoskopii [3,5,8].

Dieta ma na celu oszczędzenie chorych odcinków przewodu pokarmowego lub po zabiegach operacyjnych [4].

Zastosowanie diety ubogoresztkowej w leczeniu nieswoistych stanów zapalnych jelit

Dieta ubogoresztkowa stosowana jest u pacjentów cierpiących na stany zapalne jelit. W badaniu Browna zalecane jest stosowanie diety ubogiej w błonnik. Znaczne ilości błonnika w diecie mogą powodować powstawanie gazów oraz nadmierne biegunki w chorobie Leśniowskiego – Crohna. Podobnie zaleca się przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Choroba charakteryzuje się wieloczynnikową etiologią, dlatego dieta powinna być dostosowana do fazy choroby. W przypadku biegunek wskazane jest ograniczenie błonnika pokarmowego.

Jadłospis powinien opierać się na jasnym pieczywie, białym ryżu, drobnych kaszach, przecierach owocowych [6]. Nieodpowiednia dieta, osłabiona odporność czy zmiany we florze bakteryjnej jelit zwiększają ryzyko rozwoju stanów zapalnych jelit. Odpowiednie żywienie podczas poszczególnych faz choroby może wydłużyć okres remisji, a także poprawić jakość życia. W fazie zaostrzenia choroby zalecana jest dieta niskobłonnikowa, która ma na celu odciążenie jelita [7].

Dieta w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Etiologią choroby wrzodowej są ubytki w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Obok odpowiedniej farmakoterapii ważną rolę odgrywa żywienie. Również w przypadku tego schorzenia zaleca się stosowanie diety ubogoresztkowej. Duża ilość błonnika powoduje powstawanie gazów, które podrażniają śluzówkę, powodując dyskomfort dla pacjenta [9].

Dieta przed kolonoskopią

Stosowanie tej diety jest skuteczne przed badaniami diagnostycznymi. Potwierdzają to dostępne badania. Dieta uboga w błonnik nie pogarsza jakości badania. Stosowanie diety przed badaniem łagodzi skutki stosowania środków przeczyszczających [5].

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie ubogoresztkowej

GRUPA PRODUKTÓW	ZALECANE	PRZECIWWSKAZANE
NAPOJE	Nabiał o zawartości tłuszczu 0,5-1,5%. Słaby napar herbaty, herbata owocowa, rozcieńczone soki, napary ziołowe, woda niegazowana.	Nabiał o zawartości tłuszczu >2%. Napoje alkoholowe, kawa naturalna, mocna herbata, napoje gazowane.
PRODUKTY ZBOŻOWE	Pieczywo: pszenne jasne, czerstwe. Sucharki, bułki pszenne, kasza manna, drobne makarony, płatki ryżowe, mąki pszenne.	Pieczywo: świeże, żytnie, graham, razowe, z dodatkiem nasion. Wyroby cukiernicze,  z ciasta francuskiego, biszkopty na całych jajach, kluski kradzione, groszek ptysiowy, grube makarony, mąka pełnoziarnista.
MIĘSO I RYBY	Chuda cielęcina, młoda wołowina, indyk, kurczak, Dorsz, pstrąg strumieniowy, sola, mintaj, halibut, sandacz, szczupak.	tłuste gatunki: wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, dziczyzna, podroby Tłuste ryby: węgorz, karp, łosoś, sardynka.
WARZYWA	Marchew, seler, dynia, pietruszka, pomidory bez skórki, ziemniaki.	Cebula, czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, brukiew, fasola szparagowa, groszek zielony, ogórki, warzywa w postaci sałatek, marynowane, solone, warzywa kapustne.
OWOCE	Owoce dojrzałe w postaci musów lub przecierów: owoce jagodowe, banany, morele, brzoskwinie, jabłka bez skórki.	Gruszki, daktyle, figi,                czereśnie, owoce kandyzowane, owoce niedojrzałe, suszone, ze skórką.
JAJA	gotowane na miękko lub półtwardo, jajecznica na parze.	jaja gotowane, jajecznica smażona z całych jaj.
TŁUSZCZE	oliwa z oliwek, olej rzepakowy, słonecznikowy, masło.	smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde.
PRZYPRAWY	koperek, zielona pietruszka, cynamon, melisa, sól w niewielkich ilościach.	ocet, pieprz, papryka ostra, chili, curry, gorczyca, gałka muszkatołowa.

Tab.1. Produkty zalecane przeciwwskazane w diecie ubogoresztkowej

Źródło: Kołodziej, G., Klasik-Ciszewska, S. (2018). Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka. Med. Rodz. 21(3): 245-251.

Zalecane techniki kulinarne

• gotowanie w wodzie,
• gotowanie na parze,
• duszenie w wodzie bez obsmażania. 

Negatywne skutki stosowania diety ubogoresztkowej

Dieta ubogoresztkowa jest dietą leczniczą. Ma ona na celu wspomaganie leczenia oraz poprawę stanu pacjenta. Stosowanie diety o niskiej zawartości błonnika powinno odbywać się pod okiem dietetyka. Stosowanie tej diety przez dłuższy czas może wpływać niekorzystnie na organizm.

Dieta niskobłonnikowa a mikrobiota człowieka

Zdrowa mikroflora człowieka jest gospodarzem dla około 1,5 – 2 kg drobnoustrojów. Rodzaj bakterii oraz ilość zależy od rodzaju porodu, sposobu karmienia, wieku, miejsca zamieszkania, stosowanej diety. Bakterie są bardzo ważnym elementem przewodu pokarmowego. Są one szczególnie ważne podczas ochrony przed bakteriami chorobotwórczymi, metabolizmem leków i farmaceutyków.

Błonnik działa korzystnie na rozwój pożądanej mikroflory oraz ogranicza wchłanianie toksyn. Każda niekorzystna ingerencja może być powodem zaburzeń np. ze strony układu immunologicznego. Takim działaniem jest niekorzystna dieta wysokotłuszczowa, wysokobiałka lub ubogoresztkowa.

Diety ubogoresztkowej nie należy stosować bez wyraźnej potrzeby medycznej. Dieta o niskiej zawartości błonnika stosowana przez dłuższy czas może być powodem dysbiozy w przewodzie pokarmowym. Uboga mikroflora może wpływać niekorzystnie na utrzymanie prawidłowej masy ciała, powstawanie alergii pokarmowych oraz nowotworów [11].

Dieta niskobłonnikowa, a ryzyko powstania nowotworów układu pokarmowego

Ciągłe stosowanie diety niesie ryzyko wzrostu zmian nowotworowych. Larsson w swoich badaniach udowodnił, że spożywanie ≥ 4,5 porcji produktów pełnoziarnistych obniża ryzyko zachorowania na nowotwór okrężnicy o 35% [13]. W analizie z 2012 roku zwiększenie błonnika pokarmowego o 10 g/dobę obniżyło ryzyko zachorowania na nowotwór przewodu pokarmowego o 44% [12].

Nadwaga i otyłość, a dieta uboga w błonnik

Mały udział włókna pokarmowego podnosi ryzyko nadwagi. Badanie z 2011 roku wykazało, że nadwaga występowała u pacjentów z mniejszym udziałem błonnika. Włókno pokarmowe znacząco wpływa na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Ryzyko nadwagi spada o 49% wraz ze wzrostem błonnika w diecie [14].

Dieta ubogoresztkowa, a leczenie chorób układu krążenia i cukrzycy typu 2   

Niska zawartość błonnika może negatywnie wpływać na leczenie chorób układu pokarmowego i cukrzycy typu 2. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe wraz z niskim spożycie błonnika pokarmowego przyczyniają się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi.

W badaniu Estruch i wsp. stwierdzono, że wysokie spożycie błonnika znacząco wpływa na obniżenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi. Wiele przeglądów epidemiologicznych podkreśla fakt, jakim jest wpływ błonnika na układ krążenia oraz profil glukozy.

Obniżone spożycie błonnika w diecie może mieć istotny wpływ na wahania stężenia glukozy we krwi. Dłuższe stosowanie diety może przyczyniać się do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych. Mogą być nimi udar mózgu oraz zawał mięśnia sercowego [15,16].

Praktyczne porady dla konsumenta

Początkowym etapem diety ubogoresztkowej powinna być obserwacja organizmu. Każdy organizm inaczej reaguje na poszczególne produkty. Żywienie należy rozpocząć od jak najlżejszych produktów np. kleiki, purée marchwiowe. Stopniowo wprowadza się chude mięso.

W zależności od reakcji organizmu można wprowadzić ugotowane warzywa oraz przetarte owoce. W diecie ważna jest obróbka termiczna pokarmów. Zalecane jest gotowanie w wodzie, na parze lub duszenie bez wcześniejszego obsmażania. Potrawy z makaronu lub ryżu powinny być długo gotowane. Produkty al dente podrażniają układ pokarmowy. Zupy należy gotować na lekkich wywarach warzywnych. Do zagęszczania zalecane jest stosowanie jogurtu naturalnego.  

Przykładowe przepisy diety ubogoresztkowej

Kasza manna z owocami

Składniki:

• 4 łyżki kaszy manny,
• 1,5 szklanki wody,
• mała garść dojrzałych malin,
• 1 dojrzałe jabłko, 

Sposób przygotowania:

1. Jabłko ugotuj na parze, przetrzyj przez sitko razem z malinami.
2. Wodę zagotuj, następnie wsyp odmierzoną kaszę, gotuj przez kilka minut, na małym ogniu cały czas mieszając.
3. Do ugotowanej kaszy dodaj przetarte owoce.
4. Posyp szczyptą cynamonu.

Zupa krem z cukinii

Składniki:

• 1 średnia cukinia,
• 1 średnie jabłko,
• 4 ziemniaki,
• 1 mała pietruszka,
• ¼ selera,
• Posiekana natka pietruszki,
• Szczypta soli, imbiru, kolendry,
• 1 łyżeczka oliwy z oliwek,
• Grzanki z pszennego chleba.

Sposób przygotowania:

1. Warzywa obierz, pokrój na mniejsze kawałki.
2. Całość zalej wodą i gotuj do miękkości.
3. Całość zmiksuj, dodaj przyprawy, a następnie oliwę z oliwek.
4. Pokrój chleb w kosteczkę, wrzuć na rozgrzaną patelnię, podsmażaj do zrumienienia.
5. Zupę podawaj z grzankami.

Bibliografia:

1. Burkitt, D.P., Walker, A.R.P., Painter, N.S. Dietary fiber and disease. JAMA 1974, 229: 1068–1074.
2. Zielińska, A. (2014). Ocena zależności między sposobem odżywiania a dolegliwościami u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Piel Zdr Publ; 4(3):227-237.
3. Vanhauwaert, E., Matthys, Ch., Verdonck, L., P.reter, V.D. (2015). Low-Residue and Low-Fiber Diets in Gastrointestinal Disease Managemenet. Advances in Nutrition,  6(6), 820-827.
4. Lau, C., Phillips, E., Bresee, C., Fleshner, P. (2014). Early use of low residue diets is superior to clear liquid diet after elective colorectal surgery: a randomized controlled trial. Ann Surg; 260: 641.
5. Alvarez-Gonzalez, M. A., Pantaleon, M.A., Flores-Le Roux, J.A., i in. (2019). Randomized Clinical Trial: A Normocaloric Low -Fiber Diet the Day Before Colonoscopy Is the Most Effective Approach to Bowel Preparation in Colorectal Cancer Screening Colonoscopy. Dis Colon Rectum, 62 (4): 491-497.
6. Brown, A.C., Rampertab, S.D. Mullin, G.E. (2011). Existing dietary guideliness for Crohn’s disease and ulcerative colitis. Expert Reviews of Gastroenterogy and Hepatology, 5 (3), s. 411-425,
7. Owczarek, D., Rodacki, T., Domagała-Rodacka, R., Cibor, D., Mach, T. (2016). Diet and nutritional factors in Inflammatory bowel disease. World Journal of Gastroenterology. 22(3): 895-905.
8. Arvanitakis, M., Ockenga, J., Bezmarevic, M., i in. (2020), ESPEN guideline on clinical nutritional in acute chronić pancreatitis. Clinical Nutrition, 39, 612-631.
9. Kołodziej, G., Klasik-Ciszewska, S. (2018). Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka. Med. Rodz, 21(3): 245-251.
10. Kadaj-Lipka, R., i in. (2018). Diagnostic and therapeutic recommendations for chronić pancreatitis. Rekommendations of the working Group of the Polish socjety of gastroenerology and the Polish Pancreas Club. Gastroenterology Rev, 13(3):167-18.
11. Makki, K., Deehan, E.C., Walter, J., Backhed, F. (2018). The Imoact of Dietary Fieber on Gut Microbiota in Host Health and Disease. 23(6); 705-715.
12. Zhang, Z., Xu, G., Ma, M., i in. (2013) Dietary Fiber Intake Reduces Risk for Gastric Cancer: A Meta-analysis. Gastroenterol, 145: 113-120.
13. Larsson, S.C., Giovannucci, E., Bergkvist, L., i in. (2005). Whole grain consumption and risk of colorectal cancer: a populationbased cohort of 60 000 women. Br J Cancer, 92: 1803- 1807.
14. Liu, S., Willett, W. C., Manson, J. E., Hu, F. B., Rosner, B., & Colditz, G. (2003). Relation between changes in intakes of dietary fiber and grain products and changes in weight and development of obesity among middle-aged women. The American journal of clinical nutrition, 78(5), 920-927.AM J Clin. Nutr.; 2010 Feb; 91(2): 329-36
15. Estruch, R., Martinez-Gonzales, M.A., Corella D. i in. (2009). Effects of dietary fibre intake on risk factors for cardiovascular disease in subjects at high risk. Journal of Epidemiology and Community Health, 63: 582–588.
16. Satija, A., Hu, B.F. (2012) Cardiovascular benefits of dietary fiber. Curr Atheroscler Rep, 14: 505–514.