Choroba Leśniowskiego-Crohna – informacje i ogólne zalecenia dietetyczne

Co to za choroba?

Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekła choroba zapalna przewodu pokarmowego, należąca obok WZJG ( Wrzodziejące Zapalenia Jelita Grubego) do najczęstszych nieswoistych chorób zapalnych jelit. Choroba ta ma podłoże immunologiczne, może wystąpić w każdym wieku, lecz najczęściej dotyczy osób młodych i w średnim wieku.

Zmiany zapalne w Ch. L-C mają charakter ogniskowy i mogą dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego, najwięcej przypadków ognisk zapalnych ulokowanych jest jednak w jelicie krętym (odcinek jelita cienkiego – ok. 40% przypadków).  Proces zapalny sięga głębszych warstw ściany przewodu pokarmowego, tworząc przetoki i szczeliny, z czasem doprowadzając do niedrożności.

Choroba ta przebiega z różnymi etapami remisji i wznowy. W okresie aktywnej choroby, zmiany zapalne mogą być na tyle poważne, że konieczne jest usunięcie niedrożnej części jelita. Bywają przypadki, że pacjentowi zostaje usunięta znaczna część jelita cienkiego, mówimy wówczas o zespole krótkiego jelita, który wymaga specjalistycznego żywienia.

Objawy

• bóle brzucha
• wymioty
• spadek masy ciała
• biegunka (często tłuszczowa, na skutek zaburzeń wchłaniania tłuszczu w świetle jelita cienkiego)
• brak apetytu

To klasyczne objawy aktywnej fazy choroby. W okresie remisji objawy są rzadsze bądź też ustępują, ale wymaga to zastosowania odpowiedniego leczenia i przestrzegania diety, która ma tu priorytetowe znaczenie.

Diagnostyka

🔎 Diagnostyka choroby poza wywiadem lekarskim i badaniem fizykalnym przez lekarza może obejmować: badanie krwi (np. pod kątem anemii, wskaźników zapalnych) oraz badanie kału (na obecność krwi czy markerów stanu zapalnego), kolonoskopię, która pozwala na bezpośrednią ocenę stanu śluzówki jelita grubego i części jelita cienkiego. Czasem stosuje się też endoskopię górną, techniki takie jak USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI) pozwalają na ocenę zmian w obrębie jelit oraz wykrycie powikłań (np. zwężeń, przetok).

🔎 Aktualne wytyczne kliniczne AGA dotyczące wykorzystania biomarkerów w zarządzaniu chorobą Leśniowskiego-Crohna wskazują, że kalprotektyna w kale i białko C-reaktywne (CRP) w surowicy mogą być pomocne w zarządzaniu chorobą, zarówno w przypadku braku objawów, jak i przy ich różnym nasileniu. Biomarkery te, stosowane w połączeniu z monitorowaniem objawów, zwiększają skuteczność diagnozowania aktywności choroby, redukując często potrzebę endoskopii, zwłaszcza w przypadku remisji objawowej lub chirurgicznie indukowanej [6].

Dlaczego dieta w chorobie L-C jest tak ważna?

Jak już zostało napisane, choroba ta atakuje przewód pokarmowy, powodując powstawanie w zajętych odcinkach ogniskowych zmian zapalnych. Zmiany te powodują, że powierzchnia jelita gorzej wchłania składniki odżywcze, witaminy i składniki mineralne. Organizm nie dostaje więc w wystarczających ilościach tego, co jest potrzebne do budowy i ogólnego prawidłowego funkcjonowania, doprowadzając do niedoborów. Konsekwencją tego może być, w miarę postępowania choroby, wyniszczenie organizmu.

🔎 Osoby chore mogą cierpieć na liczne niedobory. Szczególnie często występuje niedobór witaminy B12 oraz witaminy D [5].

Odpowiednie leczenie dietetyczne, żywieniowe, razem z odpowiednią farmakoterapią , mogą opóźnić bądź zatrzymać rozwój choroby, utrzymując ją w stanie remisji. Dzięki temu osoba dosięgnięta tą chorobą może prowadzić normalne życie. Badania wykazują, że osoby, które przestrzegają zaleceń lekarzy i dietetyków i nie rezygnują z terapii żywieniowej, osiągają remisję choroby w 85%.

Jakie są zalecenia dietetyczne dla osób z Ch L-C?

Zalecenie są różne w zależności od tego, w jakiej fazie choroby znajduje się pacjent.

Gdy choroba przybiera postać aktywną, stany zapalne postępują i pacjent czuje się coraz gorzej, jest coraz bardziej wyniszczony, wprowadza się tzw. leczenie żywieniowe, które podawane jest drogą doustną lub przez specjalny zgłębnik (sondę) do żołądka lub bezpośrednio do jelita. Jest to dieta płynna, oparta o specjalne preparaty odżywcze, zawierająca niezbędne składniki, witaminy i minerały, często wzbogacona o składniki, które pacjent utracił na skutek wyniszczenia.  W wytycznych POLSPEN (Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego Dojelitowego i Metabolizmu) terapia ta jest podstawą leczenia zaostrzeń choroby.

W okresach remisji żywienie jest podobne do diety osoby zdrowej, podlega oczywiście modyfikacją w zależności od potrzeb i stanu zdrowia pacjenta.

Zalecenia ogólne w tym czasie wyglądają następująco:

• ważne jest uwzględnienie preferencji kulinarnych osoby chorej, wówczas łatwiej jest nam dostosować do niej dietę i wybrać produkty, które z pewnością będzie spożywać
• istotna jest odpowiednia podaż kalorii, zapotrzebowanie energetyczne powinno być pokryte w 100-150%
• dieta powinna być bogata w białko o wysokiej wartości odżywczej (zaleca się chude mięso, wędliny, jaja), zwłaszcza dla osób, u których na skutek choroby doszło do niedożywienia
• często na skutek zmian w jelicie krętym, dochodzi do zmniejszenia produkcji laktazy (enzymu rozkładającego cukier mleczny – laktozę), co wiąże się ze złą tolerancją mleka i jego produktów. Objawia się to biegunką, która dodatkowo może osłabić organizm. Ogranicza się wówczas spożywanie mleka. Fermentowane przetwory mleczne są zazwyczaj lepiej tolerowane, bo zawierają mniej laktozy, ale bywają przypadki, że i one nie są tolerowane. Wówczas można podawać preparaty laktazy, jako suplement diety.
• niskie spożycie produktów mlecznych i mleka u osób z niską tolerancją laktozy, może skutkować niedoborem wapnia i witaminy D, których te produkty są głównym źródłem. W tym celu konieczna jest suplementacja tych substancji, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży chorych na L-C,  które potrzebują ich do prawidłowego rozwoju kośćca
• osobom, u których wystąpiło przewężenie jelita korzystny wpływ miałaby dieta uboga w błonnik ( skórki z jabłek, pomidory, kapusta, produkty zbożowe, itp.), w celu uniknięcia niedrożności [4]
• często występuje zła tolerancja: kapusty, kalafiora, roślin strączkowych, produktów marynowanych, czekolady, truskawek, pomidorów ze skórką,  napojów gazowanych , kofeiny, cukru, dlatego powinno się ich unikać w codziennej diecie
• dobrze tolerowane są produkty łatwostrawne: obrane jabłka, marchewka, zielona sałata
• zalecana jest suplementacja witamin z gr. B, zwłaszcza kwasu foliowego i witaminy B12 (niedobór powoduje anemie makrocytarną), zwłaszcza u osób, u których choroba zlokalizowana jest w jelicie krętym, bądź na skutek jej działania znaczna część jelita została usunięta
• wśród związków mineralnych, ważna jest odpowiednia podaż cynku, który wzmacnia układ odpornościowy, a jego niedobór może między innymi nasilać biegunki. Bogate w cynk pokarmy to mięso, podroby i ostrygi, ale w przypadku gdy nie jesteśmy w stanie pokryć zapotrzebowania dietą (bo nie pozwala na to stan osoby chorej), konieczne jest wprowadzenie suplementacji

Badania podają…

• pozytywnie na stan osoby chorej wpływają również kwasy omega- 3 (głównie kwas EPA, zawarty w olejach rybich), istnieją przesłanki, że stosowanie tych kwasów podtrzymuje remisję, nie ma jednak jednoznacznych zaleceń ich stosowania
• coraz częściej słyszy się też o korzystnym działaniu prebiotyków, na zmniejszenie poziomu cytokin prozapalnych w chorobie L-C, ciągle jednak prowadzone są badania na ten temat.

Choroba Leśniowskiego-Crohna, zmienia życie osoby. Prowadzone są liczne badania nad przyczyną jej powstawania, jak również coraz bardziej efektywnymi metodami jej leczenia. Niewątpliwie przestrzeganie zaleceń dietetycznych w okresach remisji i początkowych stadiach choroby zasadniczo wpływa na jej przebieg i pozwala by był on  jak najłagodniejszy.

Bibliografia:

1. M. Jarosz. Praktyczny podręcznik dietetyki. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2010 r., str. 244
2. H. Barker, A. Payne. Dietetyka i żywienie kliniczne. Wyd. Elsevier, Wrocław 2012 r., str. 74-75
3. I. Igniś, A. Kargulewicz. Problemy niedożywienia oraz postępowanie dietetyczne u dzieci z chorobą Leśniowskiego- Crohna. Nowiny Lekarskie 2008, 77, 5, 362-366
4. S.D. Muller- Nothmann. Żywienie w nieswoistych zapaleniach jelit. Falk Foundation, Freiburg, 2007, 4-58
5. McDonnell M, Sartain S, Westoby C, Katarachia V, Wootton SA, Cummings JRF. Micronutrient Status in Adult Crohn’s Disease during Clinical Remission: A Systematic Review. Nutrients. 2023 Nov 14;15(22):4777. doi: 10.3390/nu15224777. PMID: 38004171; PMCID: PMC10674454.
6. Ananthakrishnan, A. N., Adler, J., Chachu, K. A., Nguyen, N. H., Siddique, S. M., Weiss, J. M., … & AGA Clinical Guidelines Committee. (2023). AGA Clinical Practice Guideline on the Role of Biomarkers for the Management of Crohn’s Disease. Gastroenterology, 165(6), 1367-1399.

• Data pierwotnej publikacji: 9.09.2014
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024