Nieswoiste zapalenie jelit – standardy medyczne i żywienie dzieci

Choroba zapalna jelit, czyli IBD – Inflammatory Bowel Disease, jest to zaburzenie, które charakteryzuje się złożonością procesu zapalnego, a dotyczy przewlekłego zapalenia przewodu pokarmowego. Wyróżnić można dwa główne typy IBD, czyli Choroba Leśniowskiego-Crohna (CD – Crohn’s Disease) oraz Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego (UC – Ulcerative colitis).

Nieswoiste Zapalenia Jelit są bardzo rozpowszechnionym problemem w Europie. Badania, przeprowadzone w ciągu ostatniej dekady sugerują, że predyspozycją do choroby zapalnej jelit jest podłoże genetyczne, a także środowiskowe. Nieprawidłowość w funkcjonowaniu błony śluzowej, stan mikroflory jelitowej, a także nieodpowiednia dieta – która może zaostrzyć postęp tych chorób, to tylko niektóre z powszechnych czynników, predysponujących do Nieswoistego Zapalenia Jelit. Zaobserwowano bowiem korelację między genetyką, a immunologią, gdyż stan układu odpornościowego i jego funkcjonowanie, ma ogromny wpływ na indukowanie zapalenia jelit.

Leczenie dietetyczne w okresie zaostrzenia i remisji choroby

Nie istnieje jedna, odpowiednia dieta dla wszystkich pacjentów z IBD. Jest to kwestia indywidualna. Uwzględnia się tutaj między innymi obecny stan pacjenta, niedobory żywieniowe, nasilające się symptomy chorobowe oraz nietolerancje pokarmowe na wybrane składniki, jak również stosowane leki. Biorąc pod uwagę to, iż każda dieta powinna być urozmaicona, zapewniać pokrycie zapotrzebowania energetycznego i wszystkich składników odżywczych, również dieta w okresie remisji i zaostrzenia choroby, nie powinna odbiegać od ogólnie przyjętych zasad prawidłowego żywienia u dzieci.

🔎 Niestety choroba wpływ wyraźnie negatywnie na jakość życia dotkniętych nią dzieci. Badania wykazały [5], że zmęczenie jest powszechnym objawem u dzieci z zapalnymi chorobami jelit. 78% dzieci deklarowało przynajmniej łagodne zmęczenie. 33% cierpiało na zmęczenie umiarkowane lub ciężkie. Zmęczenie występuje częściej u dzieci z aktywną chorobą, ale również w okresie remisji.

Wypracowanie odpowiedniego sposobu żywienia w tych dwóch okresach choroby, opiera się na obserwacji indywidualnej takiego pacjenta, reakcji jego organizmu na składniki diety, często też eliminacji pewnych składników, zważając na częste nietolerancje pokarmowe.

Zastosowanie w praktyce

Aby stwierdzić, czy dieta dziecka z IBD jest dobrana w prawidłowy sposób należy weryfikować poprzez monitorowanie jego stanu odżywienia oraz tempa rozwoju choroby – ważna jest tutaj regularność weryfikacji. Ten sam sposób żywienia u wszystkich chorych nie będzie właściwy, gdyż chorzy mogą reagować w różny sposób na wybrane produkty pokarmowe.

Stosowanie diet eliminacyjnych, poza sytuacjami, kiedy zachodzi taka potrzeba, (w razie na przykład nietolerancji pokarmowej, objawów nietolerancji), uważa się za zbędne i utrudniające skomponowanie pełnowartościowego jadłospisu.

 W oparciu o dostępną literaturę, najbardziej skuteczne w leczeniu IBD, wydaje się być specyficzna dieta węglowodanowa (przy CD i UC) oraz dieta eliminacyjna dla pacjentów z Chorobą Leśniewskiego-Crohna.

Aktualne wytyczne

Pierwszym, podstawowym założeniem w postępowaniu dietetycznym u dzieci z IBD jest zapewnienie adekwatnego wzrostu i rozwoju o prawidłowym tempie oraz w miarę możliwości dobrego samopoczucia. W okresie remisji – stosowanie zdrowej, pełnowartościowej diety.

Część dzieci z IBD, szczególnie w czasie zaostrzenia choroby cierpi na brak lub złą tolerancję niektórych składników diety – zachodzi konieczność ograniczenia ich w diecie.

Wśród składników, które są najczęściej eliminowane, wyróżniamy: laktozę, błonnik pokarmowy nierozpuszczalny w wodzie, produkty zawierające dużo tłuszczu, nierozpuszczalne cukry, żywność przygotowywaną z zastosowaniem ciężkostrawnych technik kulinarnych.

Rodzaje diet w IBD

Dieta przeciwzapalna

Analizowaną dietą w 2014 roku, była dieta przeciwzapalna, zastosowana u 24 pacjentów z IBD. Oparta była na 5 podstawowych zasadach:

1. ograniczeniu bądź eliminacji podaży wybranych węglowodanów (w tym laktozy)
2. położeniu nacisku na spożycie pro- i prebiotyków (błonnika rozpuszczalnego, produktów fermentacji mlecznej) w celu przywrócenia równowagi mikroflory jelitowej
3. ograniczeniu / eliminacji spożycia szkodliwych kwasów tłuszczowych
4. indywidualnym podejściu do pacjenta
5. metodach przygotowywania posiłków (blendowanie, mielenie, gotowanie) – zależne od indywidualnej tolerancji

Swoista dieta węglowodanowa (SCD)

Dieta ta zyskała wielu zwolenników w kontekście leczenia różnych chorób przewodu pokarmowego, w tym zespołu jelita drażliwego oraz IBD. Podstawowym założeniem swoistej diety węglowodanowej jest ograniczenie podaży węglowodanów do wyłącznie monocukrów (glukoza, fruktoza, galaktoza).

Jadłospisy tej diety komponowane są w oparciu o wszystkie gatunki nieprzetworzonego mięsa, ryb i owoców morza, jaj, świeżych lub mrożonych warzyw i owoce, orzechy, tłuszcze zwierzęce i roślinne oraz dozwolone produkty mleczne

Dieta paleo oraz dieta ketogenna

W ostatnich latach zainteresowanie w kontekście leczenia chorych z IBD, podobnie jak innych chorób autoimmunologicznych (m.in. cukrzycy typu 2), zyskuje dieta paleo.

Jej najważniejsze założenia są bardzo podobne do SCD – główna różnica leży w rodzaju zalecanych tłuszczów. Rekomendowane są: smalec, łój, masło klarowane, natomiast tłuszcze roślinne tylko niektóre – olej kokosowy, palmowy, MCT, oliwa z oliwek. Występuje tutaj całkowity zakaz spożywania produktów mlecznych.

Obecnie brak jest wyników badań, które analizowałby skuteczność takiego postępowanie dietetycznego u chorych z IBD.

Prewencja IBD u dzieci

🔎 Dieta bogata w ryby i warzywa w pierwszym roku życia, oraz niskie spożycie napojów słodzonych cukrem, zgodnie z wynikami badań naukowych [4] chroni przed wystąpieniem zapalnych chorób jelit w późniejszym okresie życia.

Żywienie pozajelitowe

Odżywianie dzieci z nieswoistym zapaleniem jelit

Żywienie dożylne u pacjentów z IBD jest stosowane bardzo rzadko. Taka forma leczenia może być skuteczna u pacjentów w okresie zaostrzenia w przebiegu choroby Crohna oraz z przetokami jelitowymi. U pacjentów z UC żywienie pozajelitowe może być wskazane czasowo przed zabiegiem kolektomii i po oraz w przebiegu ciężkiego zaostrzenia choroby

Cele żywienia pozajelitowego u pacjentów z IBD

1. Stworzenie warunków do rozpoczęcia procesu gojenia się zmian zapalnych błony śluzowej jelita
2. Poprawa stanu odżywienia pacjenta
3. Wyrównanie niedoborów żywieniowych
4. 4. Ograniczenie ryzyka powikłań pooperacyjnych

Wskazania do żywienia pozajelitowego

1. Nieskuteczność żywienia pacjentów z CD dietą przemysłową.
2. Brak tolerancji żywinia enteralnego.
3. Niedrożność przewodu pokarmowego, przetoki.
4. Okres pre- i pooperacyjny.
5. Rozległa resekcja jelita (wskazanie do długotrwałego żywienia pozajelitowego)

Zasady żywienia pozajelitowego

Zasadą żywienia pozajelitowego jest jednoczasowa podaż wszystkich składników odżywczych: węglowodanów, lipidów, aminokwasów, elektrolitów, pierwiastków śladowych, witamin i wody, pokrywająca zapotrzebowanie żywieniowe stosowane do wieku dziecka.

W żywieniu pozajelitowym u dzieci stosuje się roztwory aminokwasów odpowiednie do wieku pacjenta. Pierwiastki śladowe i witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach, w zależności od wieku i masy ciała pacjenta, podaje się w mieszaninie żywieniowej.

Podaż ciągła a cykliczna

Żywienie pozajelitowe ciągłe – przez 24 godziny, zalecane jest u najmłodszych dzieci oraz u pacjentów wyniszczonych, niestabilnych metabolicznie.

Żywienie cykliczne – przez 12-18 godzin, może być prowadzone u pacjentów z dobrym stanem odżywienia, stabilnych metabolicznie i elektrolitowo.

Bibliografia:

1. Standardy medyczne – pediatria. Artykuł – strony 204 – 210, rok 2014.
2. Moon JS, Department of Pediatrics, Seoul National University Children’s Hospital, Clinical aspects and treatments for pediatric inflammatory bowel diseases, 2019.
3. Sairenji T, Collins KL, Evans DV, Department of Family Medicine, University of Washington, An Update on Inflammatory Bowel Disease, 2017.
4. Sahlgrenska Academy, Healthy diet early in life seems to protect against inflammatory bowel disease, https://www.gu.se/en/news/healthy-diet-early-in-life-seems-to-protect-against-inflammatory-bowel-disease, dostęp: 2.02.2024
5. Turner ST, Focht G, Orlanski-Meyer E, Lev-Tzion R, Ledder O, Yogev D, Assa A, Shaoul R, Crowely E, Otley A, Griffiths AM, Turner D. Fatigue in pediatric inflammatory bowel diseases: A systematic review and a single center experience. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2024 Feb;78(2):241-251. doi: 10.1002/jpn3.12039. Epub 2023 Dec 10. PMID: 38374545.

• Data pierwotnej publikacji: 2.02.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 11.03.2024