Nieswoiste stany zapalne jelit to grupa przewlekłych schorzeń przewodu pokarmowego, do których zalicza się m.in. chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost częstości występowania tych chorób. Etiologia nieswoistych stanów zapalnych jelit nie została dotychczas do końca poznana. Przypuszcza się jednak, że na rozwój choroby największy wpływ mają czynniki środowiskowe, genetyczne oraz zaburzenia odpowiedzi immunologicznej szczególnie w obrębie błony śluzowej jelita.
Dieta w nieswoistych stanach zapalnych jelit
Istotną rolę w leczeniu pacjentów odgrywa postępowanie dietetyczne, którego głównym celem jest uzupełnienie istniejących niedoborów, przeciwdziałanie niedożywieniu oraz zapobieganie podrażnieniu śluzówki poprzez eliminację z diety produktów źle tolerowanych.
Choroba przebiega w postaci ostrych rzutów oddzielonych okresami remisji. Dlatego też zalecenia żywieniowe dla chorych na nieswoiste stany zapalne jelit różnią się w zależności od fazy choroby. W okresie zaostrzenia głównym celem postępowania dietetycznego jest odciążenie jelita. Bardzo ważna jest odpowiednia podaż płynów ze względu na duże straty wody i elektrolitów wraz z biegunką. W tym okresie należy wykluczyć produkty nasilające kurczliwość jelit takie jak kawa, a także produkty zawierające węglowodany proste, które mogą w wyniku fermentacji prowadzić do rozdęcia jelita np. soki owocowe. W trakcie zaostrzenia powinno się również ograniczyć ilość błonnika w diecie. W niektórych sytuacjach konieczne staje się stosowanie jako terapii wspomagającej żywienia dojelitowego lub pozajelitowego.
W okresie remisji nie ma szczególnych zaleceń żywieniowych, dieta pacjentów powinna być jak najbardziej zbliżona do diety osób zdrowych pokrywając w pełni zapotrzebowanie energetyczne oraz zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Z diety należy wykluczyć jedynie produkty powodujące występowanie objawów ze strony przewodu pokarmowego takich jak: biegunki, wzdęcia czy dolegliwości bólowe. Często chorzy źle tolerują: mleko i przetwory mleczne, jaja, produkty zbożowe z kukurydzy, pszenicy i żyta, owoce cytrusowe oraz drożdże.
U osób chorych na nieswoiste stany zapalne jelit bardzo często obserwuje się niedobory witamin i składników mineralnych, co może być spowodowane ich niedostateczną podażą wraz z dietą, zaburzeniami wchłaniania, zwiększoną utratą wraz ze stolcem. U chorych często stwierdza się niedobory witaminy D oraz wapnia, co może prowadzić do utraty masy kostnej oraz rozwoju osteoporozy. Ryzyko niedoborów wapnia może nasilać występująca u części chorych nietolerancja laktozy. Jednak bardzo często chorzy pomimo braku stwierdzonej nietolerancji laktozy ograniczają bądź całkowicie wykluczają z diety mleko i produkty mleczne w obawie przed nasileniem się objawów choroby. Chorzy z nietolerancją powinni spożywać produkty fermentowane, takie jak: kefiry czy jogurty (wyprodukowane bez dodatku mleka w proszku jako dodatkowego źródła laktozy) oraz ser, które zazwyczaj są lepiej przez chorych tolerowane. Zaleca się też spożywanie produktów sojowych wzbogacanych w wapń. U chorych często stwierdza się niedobory żelaza, najczęściej w aktywnej fazie choroby, gdzie często dochodzi do krwawień z przewodu pokarmowego. Dlatego bardzo ważne jest spożywanie produktów bogatych w żelazo, najlepiej łącznie z produktami zawierającymi witaminę C, która zwiększa przyswajalność żelaza. Spośród witamin najczęściej obserwuje się niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego, co może prowadzić do rozwoju niedokrwistości. Należy również zwrócić uwagę na odpowiednią podaż witamin o działaniu antyoksydacyjnym, przede wszystkim witaminy A oraz E, szczególnie w aktywniej fazie choroby, gdzie nasila się stres oksydacyjny. Dlatego też bardzo często u osób z nieswoistymi stanami zapalnymi jelit konieczna staje się odpowiednia, dobrana indywidualnie suplementacja.
Należy jednak pamiętać, że dieta dla każdego chorego musi być ustalana indywidualnie w zależności od: fazy choroby, jej przebiegu, stanu odżywienia, stosowanej farmakoterapii oraz występujących powikłań.
Źródła:
- Baczewska-Mazurkiewicz D., Rydzewska G.: Problemy żywieniowe pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Przegląd Gastroenterologiczny 2011, 6(2): 69-77.
- Bartnik W.: Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Przegląd
Gastroenterologiczny 2007, 2(5): 215-229. - Eiden K.A.: Nutritional considerations in Inflammatory bowel disease. Practical Gastroenterology 2003, 5: 33-54.
- Karlinger K., Györke T., Makö E., Mester A., Tarján Z.: The epidemiology and the pathogenesis of inflammatory bowel disease. European Journal of Radiology 2000, 35(3): 154-67.
- Owczarek D., Rodacki T., Domagała-Rodacka R., Cibor D., Mach T.2016. Diet and nutritional factors in Inflammatory bowel disease. World Journal of Gastroenterology. 22(3): 895-905.
- Ryżko J., Kierkuś J., Olek A.: Postępowanie dietetyczne i żywieniowe w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. [w:] Rydzewska G., Małecka-Panas E. (red.): Choroba Leśniowskiego-Crohna – 100 lat diagnostyki i terapii. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2011, 193-203.
