Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna z objawami biegunki

Choroba Leśniowskiego-Crohna przynależy do tzw. nieswoistych zapalnych chorób jelit. Etiologia choroby jest niejasna.

Przypuszczalne czynniki powstania choroby Crohna

W chorobie tej, dochodzi do nieciągłych, odcinkowych zapaleń wszystkich warstw układu żołądkowo-jelitowego. Najczęściej zapalenie występuje w końcowym odcinku jelita krętego (30%) i bliższym odcinku okrężnicy (25%). Choroba Leśniowskiego-Crohna może „zaatakować” przewód pokarmowy na całej jego długości.

Do przypuszczalnych czynników choroby zalicza się:

• zakażenia: np. Mycobacterium paratuberculosis, wirusem odry w okresie noworodkowym;
• przeciwciała przeciw jelitu grubemu, limfocyty cytotoksyczne
• zaburzenia układu immunologicznego: upośledzenie odporności komórkowej (zmiana liczby limfocytów T, nadwrażliwość skórna);
• palenie papierosów;
• dieta: duże spożycie węglowodanów w szczególności prostych zwł. cukru;
• inne czynniki: detergenty, doustne leki antykoncepcyjne.

Objawy choroby Leśniowskiego-Crohna

Często występują objawy tj. w zapaleniu wyrostka robaczkowego: bóle o charakterze kolki w prawym podbrzuszu, niewysoka gorączka, bolesny opór podczas palpacji tej okolicy.

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest ból brzucha i biegunka (bez domieszki krwi) [1].

Diagnostyka

🔎 Diagnostyka choroby Crohna, oprócz rozmowy z lekarzem i badania fizycznego, może zawierać różne metody. Do najważniejszych należą: badanie krwi (sprawdza się poziom anemii i wskaźniki zapalenia), badanie kału (szuka się w nim krwi oraz znaków zapalenia), kolonoskopia (badanie pozwala lekarzowi zobaczyć bezpośrednio, jak wygląda wnętrze jelita grubego i części cienkiego), endoskopia górna (czasami jest używana do sprawdzenia górnej części przewodu pokarmowego, inne techniki obrazowania, jak USG brzucha, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny pozwalają ocenić stan jelit i wykryć ewentualne komplikacje, na przykład zwężenia czy przetoki.

🔎 Wytyczne kliniczne AGA dotyczące wykorzystania biomarkerów w zarządzaniu chorobą Leśniowskiego-Crohna wskazują, że kalprotektyna w kale i białko C-reaktywne (CRP) w surowicy mogą być pomocne w zarządzaniu chorobą, zarówno w przypadku braku objawów, jak i przy ich różnym nasileniu. Biomarkery te, stosowane w połączeniu z monitorowaniem objawów, zwiększają skuteczność diagnozowania aktywności choroby, redukując często potrzebę endoskopii, zwłaszcza w przypadku remisji objawowej lub chirurgicznie indukowanej [5].

Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna z współistnieniem biegunki

W okresie zaostrzenia choroby należy dostarczyć do organizmu odpowiedniej ilości płynów. Podczas biegunki, traci się duże ilości wody, zalecany rodzaj płynów to woda i słaba herbata. Należy wykluczyć/ograniczyć spożycie mocnej herbaty i kawy, ponieważ stymulują one kurczliwość jelit. Nie zaleca się spożycia soków zwłaszcza owocowych, ponieważ zawierają cukry proste przyczyniające się do fermentacji i w konsekwencji rozdęcia jelit.

Po nawodnieniu, zalecanym pokarmem są sucharki, białe pieczywo, kleiki przygotowywane z kaszy pszennej, ryżu lub przetartych płatków owsianych (błyskawicznych). Jeśli podany pokarm jest tolerowany, rozszerza się kolejno dietę o soki owocowe, dżemy, gotowane/na parze warzywa, ziemniaki, kluski, ryż biały, makaron pszenny, chudy ser, mleko 1,5-2% (jeśli laktoza jest tolerowana), dób, chude mięso oraz ryby (najlepiej morskie). Tłuszcze tj.: masło, margaryna, olej roślinny wprowadzane są do diety jako ostatnie. Nową potrawę wprowadzać należy stopniowo, co 2-3 dni [2]. Należy pamiętać, o doborze odpowiedniej techniki kulinarnej: gotowanie w wodzie, na parze, duszenie, pieczenie w pergaminie/folii/rękawie, przecieranie przez sito i miksowanie. Unikać należy smażenia zwłaszcza w dużej ilości tłuszczu, nie zaleca się spożycia produktów wędzonych, marynowanych.

Przy nietolerancji cukru mlecznego należy mleko zastąpić jego przetworami (ser twarogowy, jogurt naturalny, kefir, maślanka) w produktach tych jest znacznie mniej laktozy.

W diecie łatwo strawnej należy uwzględnić produkty obniżające perystaltykę jelit: mąkę ziemniaczaną (zalecany niskocukrowy kisiel, budyń), żelatyna (galaretki), napoje garbnikowe typu napar z suszonych czarnych jagód, warzywa i owoce obfitujące w błonnik rozpuszczalny tj.: marchew, buraki, dynia, jabłka, banan [3].

Szczegółowy wykaz produktów zalecanych, zalecanych w umiarkowanych ilościach i przeciwwskazanych w diecie łatwo strawnej [Tab.1.]

Produkty i potrawy	Zalecane	Zalecane w umiarkowanych ilościach	Przeciwwskazane
NAPOJE	Mleko z zawartością 2 % tłuszczu i mniej, kawa zbożowa z mlekiem, herbata z mlekiem, słaba herbata, herbata owocowa, ziołowa, soki owocowe, warzywne, napoje mleczno- owocowe, mleczno – warzywne, wody niegazowane, jogurt niskotłuszczowy (poza greckim), kefir, maślanka, serwatka.	Słaba kawa naturalna z mlekiem, jogurt pełnotłusty, mleko pełnotłuste.	Alkoholowe, mocne kakao, płynna czekolada, mocna kawa, mocna herbata, wody gazowane, pepsi, coca-cola.
PIECZYWO	Chleb pszenny, bułki, biszkopt.	Graham pszenny, pieczywo cukiernicze, drożdżowe, chrupki pszenne, pieczywo pszenne razowe z dodatkiem słonecznika i soi.	Chleb żytni świeży, chleb razowy, pieczywo chrupkie żytnie, pieczywo z otrębami.
DODATKI DO PIECZYWA	Masło, chudy twaróg, serek homogenizowany, mięso gotowane, chude wędliny, szynka, polędwica z drobiu.	Margaryna, tłusty twaróg, ser żółty z mniejszą ilością tłuszczu, jaja, parówki cielęce.	Tłuste wędliny, konserwy, salceson, kaszanka, pasztetowa, smalec, tłuste sery żółte, topione, ser „Feta” ser typu „Fromage”.
ZUPY I SOSY	Rosół jarski, jarzynowa, ziemniaczana, owocowa, krupnik, podprawiane zawiesiną z mąki i mleka, mleczne, sosy łagodne koperkowy, cytrynowy, pomidorowy, potrawkowy, owocowe ze słodką śmietanką.	Chudy rosół z cielęciny, kalafiorowa, ogórkowa z ogórków kwaszonych, pieczarkowa, zaprawiane mąką i śmietaną, zaciągane żółtkiem.	Tłuste, zawiesiste, na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, zaprawiane śmietaną, pikantne, z warzyw kapustnych, strączkowych, mocne rosoły, buliony. Sosy: cebulowy, grzybowy.
DODATKI DO ZUP	Bułka, grzanki, kasza manna, jęczmienna, ryż, ziemniaki, lane ciasto, makaron nitki, kluski biszkoptowe.	Kluski francuskie, groszek ptysiowy.	Kluski kładzione, grube makarony, łazanki, nasiona roślin strączkowych, jaja gotowane na twardo.
MIĘSO, DRÓB, RYBY	Chuda cielęcina, młoda wołowina, królik, kurczak, indyk, chude ryby: dorsz, młody karp, pstrąg strumieniowy, sola, morszczuk, karmazyn, sandacz, flądra, lin, okoń, szczupak, mintaj. potrawy gotowane, pulpety, budynie, potrawki.	Wołowina, dziczyzna, chuda wieprzowina, kura, ryby morskie : makrela, śledź, sardynka, ryby słodkowodne : leszcz, potrawy duszone bez obsmażania na tłuszczu, pieczone w folii lub pergaminie.	Tłuste gatunki, wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, tłuste ryby: węgorz, tłusty karp, łosoś, sum, potrawy smażone z mięsa, drobiu i ryb, marynowane, wędzone.
POTRAWY PÓŁMIĘSNE I BEZMIĘSNE	Budynie z kasz, warzyw, makaronu, risotto, leniwe pierogi, kluski biszkoptowe.	Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa, kluski francuskie, makaron z mięsem, kluski ziemniaczane.	Wszystkie potrawy smażone na tłuszczu ( np. placki ziemniaczane, kotlety, krokiety), bigos, fasolka po bretońsku.
TŁUSZCZE	Dodawane na surowo: olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, oliwa z oliwek, masło.	Margaryny miękkie z wymienionych obok olejów, śmietanka.	Smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde ( w kostce).
WARZYWA	Młode: marchew, dynia, kabaczki, pietruszka, patisony. Seler, pomidory bez skórki, potrawy gotowane z wody, podprawiane zawiesinami , oprószane, surowe- miksowane, tarte; soki.	Szpinak, rabarbar, kalafior, brokuł, fasolka szparagowa, groszek zielony, sałata zielona, drobno starta surówka z marchwi, selera itd.	Warzywa kapustne, cebula, czosnek, pory, suche nasiona roślin strączkowych, ogórki, brukiew, rzodkiewka, rzepa, kalarepa w postaci grubo startych surówek, sałata z majonezem, warzywa marynowane, solone.
ZIEMNIAKI	Gotowane, pieczone.		Smażone z tłuszczem, frytki, krążki.
OWOCE	Dojrzałe, soczyste: jagodowe i winogrona bez pestek w postaci przecierów, brzoskwinie, morele, banany, jabłka.	Wiśnie, śliwki, śliwki suszone – namoczone, kiwi, melon.	Gruszki, daktyle, czereśnie, arbuz, owoce marynowane.
DESERY	Kisiele, budynie, galaretki owocowe, mleczne, kompoty, musy, bezy, suflety, soki owocowe, przeciery owocowe.	Kremy i ciasta z małą ilością tłuszczu i jaj.	Tłuste ciasta, torty, desery z używkami, czekolada, batony, lody, chałwa, słodycze zawierające kakao , orzechy.
PRZYPRAWY	Kwasek cytrynowy, sok z cytryny, cukier, pietruszka, zielony koper, majeranek, rzeżucha, melisa.	Ocet winny, sól pieprz ziołowy, papryka słodka, przyprawa typu „jarzynka”, estragon, bazylia, tymianek, kminek.	Ostre: ocet, pieprz, papryka, chili, curry, musztarda, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca.

Tabela 1. Produkty zalecane, zalecane w umiarkowanych ilościach i przeciwwskazane w diecie łatwo strawnej.

Źródło: Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007.

Poza dietą łatwo strawną, należy uwzględnić makroskładniki, witaminy i składniki mineralne, które będą zmniejszać ryzyko występowania zaburzeń w chorobie Crohna [Tab.2.]

	Choroba Crohna
Niedowaga	70%
Nietolerancja laktozy	30-40%
Hypoalbuminemia	25-80%
Niedokrwistość	25-85%
Niedobór kwasu foliowego	50-79%
Niedobór witaminy B12	16-39%
Niedobór żelaza	10-44%
Choroby kości związane z niedoborami żywieniowymi	24-39%
Zespół niedoboru niezbędnych kwasów tłuszczowych	2-5%
Niedobór wapnia	20-60%
Niedobór magnezu	30-68%
Niedobór cynku	42-92%

Tabela 2. Częstość występowania zaburzeń stanu odżywienia w chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Źródło: Ciok J.: Żywienie w patogenezie i leczeniu nieswoistych zapalnych chorób jelit. Borgis- Nowa Medycyna 10/1999.

U osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna z współistnieniem biegunki, często odnotowuje się niedobór cynku. Cynk w dużym stopniu bierze udział w obronie immunologicznej organizmu. Niedobór ten wynika z utraty cynku ze stolcem. Doustna podaż cynku w wielu przypadkach zmniejsza nasilenie biegunki. Poza cynkiem, biegunka może również spowodować wystąpienie niedoboru potasu i magnezu, co przyczynia się do rozwoju nużliwości mięśniowej. Biegunka często powoduje niedobory witaminowe, zwłaszcza dotyczące witamin z grupy B oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach tj.: A, D, E, K. Odpowiednio zbilansowana dieta zapobiega wystąpieniu powyższych niedoborów. W wybranych przypadkach zaleca się podaż preparatów farmakologicznych zawierających odpowiednie składniki mineralne lub witaminy. Chorzy, którzy przyjmują doustnie kortykosterydy mają często niepohamowane łaknienie. Prowadzić to może do niekontrolowanego wzrostu masy ciała.

Główną przyczyną niedoborów jest nieprawidłowo zbilansowana dieta. Wiele osób boi się zaostrzeń choroby po spożyciu posiłku. Składniki odżywcze tracone są przez uszkodzoną zapalnie błonę śluzową jelita. W tym mechanizmie u większości chorych w czasie zaostrzeń, białko ulega znacznej utracie powodując wystąpienie hipoalbuminemii. Obniżona zawartość białka w organizmie powoduje osłabienie, upośledzenie gojenia się zmian zapalnych, upośledzenie funkcjonowania układu immunologicznego, chudnięcie. Poza białkiem, zaburzone wchłanianie w dużym stopniu tyczy się następujących składników żywieniowych: wapń, magnez, cynk, kwas foliowy (dodatkowo, przewlekłe przyjmowanie sulfasalazyny powoduje upośledzenie absorpcji folianów), witamina B12, witamina A, witamina D, witamina K [2].

Odpowiednio zbilansowana dieta pozwala w dużym stopniu zapobiec klinicznym objawom powstałym na skutek powikłań choroby Leśniowskiego-Chrona [Tab.3.]

Nazwa powikłania	Objawy kliniczne
Niedobory witaminowe	osteomalacja, zanik mięśni, nocna ślepota, zaburzenia smaku, nadmierne rogowacenie, niedokrwistość
Niedobory składników mineralnych	niedokrwistość, osteomalacja, zaburzenia wzrostu, zaburzenia gojenia się ran, oligospermia, niedobory immunologiczne
Niedobory białkowe	obrzęki, zanik mięśni
Nadmiar szczawianów + utrata wody	złogi w nerkach
Niedobór kwasów żółciowych	złogi w pęcherzyku żółciowym

Tabela 3. Pozajelitowe powikłania w chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Źródło: Ciok J.: Żywienie w patogenezie i leczeniu nieswoistych zapalnych chorób jelit. Borgis- Nowa Medycyna 10/1999.

Wpływ masy ciała na stan chorobowy

Nadmierna masa ciała może zaostrzyć stan chorobowy. Chorzy z nadwagą i otyłością obniżając swoją masę ciała, w subiektywnej ocenie odczuwają w mniejszym stopniu osłabienie oraz lepszą ogólną jakość życia.

Składnikiem korzystnie wpływającym na redukcję masy ciała jest błonnik pokarmowy. Jednakże w chorobie Leśniowskiego-Crohna przy współistnieniu biegunki, składnik ten jest w znacznym stopniu ograniczony w diecie. W zaistniałej sytuacji, dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie białka serwatkowego w proszku. Z przeprowadzonych brazylijskich badań, wyniki wskazują, na wzrost masy mięśniowej i zmniejszenie procentowej tkanki tłuszczowej po spożyciu białka serwatkowego zwłaszcza u osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna. Białko serwatkowe przyczynia się do ograniczenia apetytu, obniża ciśnienie krwi, korzystnie wpływa na poziom cholesterolu frakcji LDL, wymaga większej ilości energii spożytkowanej na trawienie, niż to ma miejsce w przypadku węglowodanów czy tłuszczu.

Wybierając białko serwatkowe, należy sugerować się ilością kilokalorii (nie więcej niż 100-125 kcal na 20-25g białka), najlepiej by produkt nie zawierał cukru, tłuszczu, posiadał ograniczone ilości sodu i znikome ilości laktozy. Proponowana podaż wynosi około 50-60g/ dzień w podziale na dawki między posiłkami, najlepiej w formie izolatu. Białko serwatkowe nie jest produktem niezbędnym, prawidłowo zbilansowana dieta zawierające odpowiednie ilości makroskładników, także przyczynia się do redukcji masy ciała. Białko serwatkowe może być przydatne dla osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna z współistnieniem biegunki, w momencie gdy nie odczuwa się apetytu a ilość białka z diety nie pokrywa zapotrzebowania energetycznego [4].

Jedynym udowodnionym działaniem zapobiegającym występowaniu ostrej fazy choroby Leśniowskiego-Crohna jest przewlekłe stosowanie sulfasalazyny lub jej pochodnych. Niestety, nie istnieje dieta o udowodnionym działaniu w tej jednostce chorobowej. W przypadku biegunki, zaleca się zastosowanie diety płynnej oraz łatwo strawnej. Generalną zasadą w postępowaniu przewlekłym jest unikanie tylko tych potraw, które nie są dobrze tolerowane (powodują powstanie jakichś objawów). U chorych, nie stwierdzono wpływu napojów alkoholowych na zaostrzenie choroby, co oczywiście nie oznacza, że ich picie jest zalecane [2]. W każdej jednostce chorobowej odradza się spożycia alkoholu (zwłaszcza wysokoprocentowego), palenia tytoniu, diety obfitującej w tłuszcze nasycone oraz tłuszcze trans.

Bibliografia:

1. Thor P.: Podstawy patofizjologii człowieka. Wydawnictwo Medyczne VESALIUS, Kraków, 2009.
2. Ciok J.: Żywienie w patogenezie i leczeniu nieswoistych zapalnych chorób jelit. Borgis- Nowa Medycyna 10/1999.
3. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007.
4. Moyad M., Lee J.: Przewodnik po świecie suplementów. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź, 2016.
5. Ananthakrishnan, A. N., Adler, J., Chachu, K. A., Nguyen, N. H., Siddique, S. M., Weiss, J. M., … & AGA Clinical Guidelines Committee. (2023). AGA Clinical Practice Guideline on the Role of Biomarkers for the Management of Crohn’s Disease. Gastroenterology, 165(6), 1367-1399.

• Data pierwotnej publikacji: 22.08.2017
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024