Dietetyk to osoba, która planuje i nadzoruje sporządzanie diet leczniczych dla pacjentów indywidualnych, grup w szpitalach oraz zakładach żywienia zbiorowego. Jest to definicja z International Standard Classification of Occupations (ISCO), gdzie w roku 1967 zdefiniowano zawód.
Dietetyk powinien także nadzorować wybór oraz metody przygotowywania żywności i potraw, a także brać udział w programach żywieniowych i edukacji społecznej. Natomiast definicja sformułowana przez European Federation of the Associations of Dietitians (EFAD) mówi, że wykonywanie zawodu dietetyka powinno opierać się na wiedzy naukowej z zakresu żywienia człowieka i dietetyki opartej na dowodach (evidence-based approaches). A więc optymalna formuła dietetyki to Evidence-Based Dietetics.
Spis treści:
- Zawód dietetyka w Polsce
- Ile zarabia dietetyk?
- Regulacje prawne zawodu w Polsce
- Regulacje prawne zawodu za granicą
- Gdzie można się kształcić w dietetyce?
- Po czym poznać dobrego dietetyka?
- Perspektywy pracy w zawodzie
- Specjalizacje dietetyczne
- Bibliografia
Zawód dietetyka w Polsce
W naszym kraju rozwój nauk o żywności rozpoczął prof. A. Szczygieł. Natomiast za pioniera polskiej dietetyki uważano prof. J. Rutkowskiego, który przyczynił się do powstania pierwszego Wojewódzkiego Ośrodka Dietetycznego (przy AM Poznań) oraz Komisji Żywienia Człowieka PAN.
Zakres zadań zawodowych dietetyka przedstawiono w załączniku 1 do Projektu Ustawy z 2009 r. o niektórych zawodach medycznych i zasadach uzyskiwania tytułu specjalisty w innych dziedzinach mających zastosowanie wochronie zdrowia. Są to m.in.:
- planowanie, nadzór i stosowanie w oparciu o podstawy naukowe żywienia indywidualnego i zbiorowego grup ludności,
- stosowanie żywienia klinicznego przy zastosowaniu produktów naturalnych oraz leczniczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego w leczeniu chorób,
- praca nad jadłospisami wchodzącymi w skład różnych rodzajów diet,
- nadzór jakości surowców i produktów żywnościowych oraz warunków, w których są przechowywane,
- ocena stanu odżywienia, sposobu żywienia oraz zapotrzebowania na składniki odżywcze,
- rozpoznanie, działania prewencyjne oraz uczestnictwo w terapii otyłości i niedożywienia (także szpitalnego),
- udzielanie porad żywieniowych.
Ile zarabia dietetyk?
Dowiedz się tego z naszego raportu – TUTAJ.
Regulacje prawne zawodu dietetyka w Polsce
26 marca 2024 weszła w życie ustawa, która reguluje dietetyków pracujących w NFZ. Jest to „ustawa o niektórych zawodach medycznych”. Wśród kilkunastu zawodów, znalazł się w nim również zawód dietetyka. Nie są nią objęte osoby świadczące np. usługi w prywatnych poradniach, sieciach poradni czy prywatnych klinikach. Pełną treść ustawy przeczytasz > tutaj <. Od 2022 roku jest także możliwe otrzymanie konsultacji dietetycznej w ramach opieki koordynowanej. O zasadach funkcjonowania dietetyków klinicznych w POZ przeczytasz > tutaj <
Sam zawód dietetyka w Polsce nie jest precyzyjnie uregulowany w obowiązujących przepisach prawnych, choć trwają nad tym prace.
Zakłada się, że w chwili wejścia w życie Ustawy o niektórych zawodach medycznych i zasadach uzyskiwania tytułu specjalisty w innych dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, chcąc podjąć pracę w ramach NFZ, oprócz odpowiedniego wykształcenia konieczne będzie otrzymanie wpisu do rejestru osób uprawnionych do wykonywania zawodu. Nie będzie jednak takiej regulacji w stosunku do osób, prowadzących prywatne gabinety dietetyczne. Brak regulacji ustawowych sprawia, że pacjenci mogą korzystać z usług medycznych osób bez adekwatnego wykształcenia i praktyki klinicznej.
Regulacje zawodu w innych krajach
Przykładem prawidłowych regulacji prawnych wykonywania zawodu dietetyka jest Wielka Brytania, gdzie dietetyk jest tytułem zawodowym chronionym prawnie. Jest to jedyny zawód, traktowany jako profesja medyczna, mający uprawnienia do oceny, diagnozowania oraz postępowania leczniczego w problemach związanych ze sposobem odżywiania się.
W Polsce brak jest kontroli nad kwalifikacjami osób, które zakładają i prowadzą indywidualne poradnictwo dietetyczne w gabinetach. Nie ma również określonych możliwości stosowania sankcji prawnych w przypadku prowadzenia poradnictwa niezgodnego z obecnymi standardami wiedzy żywieniowej.
Gdzie można się kształcić w dietetyce?
Pierwszą szkołą kształcącą dietetyków w Polsce była Państwowa Szkoła Dietetyczek (pierwsze dyplomy uzyskano już 1934 r.). Aktualnie dietetycy w Polsce kształceni są na różnych poziomach, przez różny okres oraz różne szkoły i uczelnie (zarówno państwowe, jak i prywatne) rolnicze i medyczne.
W Rankingu Kierunków Studiów 2024 najwyżej ocenianymi uczelniami kształcącymi dietetyków są:
- Uniwersytet Jagielloński w Krakowie,
- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie,
- Warszawski Uniwersytet Medyczny,
- Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
- Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu,
W Polsce nauka na kierunku dietetyka odbywa się na poziomie wyższych studiów zawodowych:
- licencjackich – I stopnia (trwają nie krócej niż 6 semestrów),
- magisterskich – II stopnia (trwają nie krócej niż 4 semestry),
- doktoranckich – III stopnia (trwają 8 semestrów).
Roczne szkoły i kursy nie dają tytułu zawodowego dietetyka. Studia podyplomowe z zakresu żywienia i dietetyki podnoszą kwalifikacje zawodowe, jednak również nie nadają takiego tytułu.
Jakie studia dają możliwość pracy w zawodzie?
Zgodnie z ustawą o niektórych zawodach medycznych [6] w zawodzie dietetyka w NFZ (nie dotyczy na razie osób świadczących usługi prywatnie) potrzebne są następujące kwalifikacje:
- rozpoczęcie po dniu 30 września 2012 r. studiów w zakresie dietetyki i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera lub
- rozpoczęcie przed dniem 1 października 2012 r. studiów na kierunku (specjalności) dietetyka i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera, lub
- rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów na kierunku technologia żywności i żywienie człowieka w specjalności żywienie człowieka i uzyskanie tytułu zawodowego co najmniej licencjata albo inżyniera, lub
- rozpoczęcie przed dniem 1 września 2013 r. szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego dietetyk lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie dietetyk albo ukończenie technikum lub szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik technologii żywienia w specjalności dietetyka
Po czym rozpoznać dobrego dietetyka?
Brak regulacji prawnych dotyczących wykonywania zawodu dietetyka znacznie utrudnia weryfikację kwalifikacji osób prowadzących poradnictwo dietetyczne. Dlatego też dla pacjentów jest bardzo istotne właściwe rozpoznanie kompetencji dietetyka, z którym podejmują współpracę.
Dobry dietetyk:
- wykształcenie uzyskał na uczelni wyższej, tak jak wcześniej wspomniano – kursy i szkolenia nie nadają tytułu dietetyka,
- na bieżąco aktualizuje swoją wiedzę na konferencjach, kursach, a także śledzi wyniki nowych badań naukowych w zakresie dietetyki, ze względu na dynamiczny rozwój tej dziedziny,
- przeprowadza dokładny wywiad żywieniowo-zdrowotny wraz z analizą dotychczasowego sposobu żywienia, uwzględnia aktualne wyniki badań laboratoryjnych, co pozwala na ocenę stanu zdrowia pacjenta, a także jego nawyków żywieniowych,
- każdy przypadek traktuje indywidualnie, w taki sam sposób układa dietę dostosowaną do stanu zdrowia, wieku, płci, wzrostu, masy ciała i aktywności fizycznej, a także możliwości finansowych pacjenta,
- przygotowany jadłospis bazuje na zdrowych, zbilansowanych i różnorodnych posiłkach, a nie na suplementach diety,
- w jadłospisie uwzględnia również preferencje żywieniowe pacjenta (o ile to możliwe), ponieważ dieta nie powinna być uważana za przymus i zbiór niesmacznych dań,
- nie zaleca diet eliminacyjnych bez podstaw zdrowotnych u pacjenta,
- regularnie kontroluje masę ciała, obwody ciała, grubość fałdów skórno-tłuszczowych oraz dokonuje analizę składu ciała,
- w przystępny i zrozumiały sposób potrafi wytłumaczyć podstawowe kwestie żywieniowe, aby odpowiednio wyedukować pacjenta pod względem dietetycznym.
Należy zaznaczyć, że powyższe podpunkty są subiektywnymi kryteriami autora.
Perspektywy pracy w zawodzie
Dietetyka jest bardzo prężnie rozwijającą się dziedziną nauki, wymagającą ciągłego dokształcania się. Dietetyk stał się jednym z bardziej popularnych zawodów, o czym świadczy zainteresowanie, jakim cieszą się studia dietetyczne. Absolwent kierunku dietetyka jest przygotowany do podjęcia pracy w publicznych i niepublicznych instytucjach ochrony zdrowia, zakładach żywienia zbiorowego, ośrodkach naukowo-badawczych, jednostkach zajmujących się poradnictwem i edukacją z zakresu żywienia człowieka, mediach oraz w szkolnictwie (po ukończeniu specjalności nauczycielskiej). Może także prowadzić własną poradnię dietetyczną.
Absolwent kierunku dietetyka jest przygotowany do podjęcia pracy w publicznych i niepublicznych instytucjach ochrony zdrowia, zakładach żywienia zbiorowego, ośrodkach naukowo-badawczych, jednostkach zajmujących się poradnictwem i edukacją z zakresu żywienia człowieka, mediach oraz w szkolnictwie (po ukończeniu specjalności nauczycielskiej). Może także prowadzić własną poradnię dietetyczną.
Aktualne oferty pracy w zawodzie dietetyka znajdziesz: TUTAJ.
W przeszłości głównym miejscem pracy dla dietetyków były szpitale. Dziś lista możliwości zatrudnienia dla tych specjalistów znacznie się wydłużyła. Nowe opcje jednak wymagają dokształcania się i nabywania nowych umiejętności, które pozwolą na optymalny udział w terapii pacjentów i poradnictwie żywieniowym. Obecnie dietetycy najczęściej decydują się na założenie własnej działalności gospodarczej.
Liczba przypadków zachorowań na przewlekłe choroby niezakaźne ciągle rośnie, więc także wzrasta także zapotrzebowanie na specjalistów żywienia. Istnieją nowe możliwości pracy dla dietetyków z zakresu edukacji żywieniowej i promocji racjonalizacji żywienia. Ideą edukacji żywieniowej jest zmiana zachowań w kierunku korzystnym dla zdrowia.
| Standardowe miejsca pracy | Inne |
| – szpitale wszystkich typów – domy wczasowe – sanatoria – placówki oświatowe: domy dziecka, przedszkola, stołówki szkolne i znajdujące się przy internatach – placówki służb społecznych: żłobki, domy małego dziecka, matki i dziecka, domy pomocy społecznej – działy higieny żywności i żywienia zbiorowego stacji sanitarno-epidemiologicznych | – poradnie dietetyczne – zakłady przemysłu spożywczego produkujące żywność – zakłady produkujące wyposażenie i sprzęt gastronomiczny – kluby fitness, kluby sportowe, gabinety odnowy biologicznej – firmy świadczące usługi żywieniowe dla szpitali, placówek oświatowych – przedstawiciel handlowy firm medycznych, spożywczych – portal internetowy (praca on-line) |
Źródło: Całyniuk B., Miejsce pracy dietetyka we współczesnej ochronie zdrowia, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2014, 4,3.
Specjalizacje. Dietetyk kliniczny, dietetyk sportowy, dietetyk dziecięcy i inne
W Europie European Federation of the Association of Dietitians (EFAD) wskazuje trzy obszary specjalizacji dietetyków:
Dietetyk administracyjny
Dietetyk administracyjny (administracji ochrony zdrowia) prowadzi działania w sektorze usług spożywczych, żywieniowych, jest bezpośrednio odpowiedzialny za zapewnienie odpowiedniej wartości odżywczej, jakości żywności dla osób lub grup w zdrowiu i chorobie, w instytucji lub otoczeniu społecznym.
Dietetyk kliniczny
Dietetyk kliniczny podejmuje zadania planowania, kształcenia, nadzoru i oceny planów żywieniowych w kontekście klinicznym, mających na celu przywrócenie pacjenta do stanu funkcjonalnego zdrowia żywieniowego.
Dietetyk zdrowia publicznego
Dietetyk zdrowia publicznego – jest bezpośrednio zaangażowany w promocję zdrowia i politykę zdrowotną, która prowadzi do właściwego wyboru żywności wśród jednostek i grup w celu poprawy lub utrzymania zdrowia oraz minimalizacji ryzyka chorób dietozależnych.
Pozostałe obszary specjalizacji dietetyków
Ze względu na to, jak szeroką dziedziną nauki jest dietetyka, istnieje potrzeba specjalizacji w konkretnych obszarach. Najpopularniejszymi oprócz dietetyki klinicznej są:
Dietetyk sportowy
Dietetyka sportowa – dietetyk sportowy udziela porad osobom, którzy są aktywnie ruchowo rekreacyjnie oraz amatorom i zawodowym sportowcom.
W swoich poradach odnosi się do odpowiedniego sposobu żywienia, a także łączenia go z aktywnością fizyczną oraz niezbędną suplementacją. Ma także wiedzę na temat technik ukierunkowanych na poprawę danych cech sprawności sportowej. Dietetycy o tej specjalności zatrudniani są m.in. w ośrodkach sportowych i rekreacyjnych, rehabilitacyjnych, poradniach dietetycznych, firmach cateringowych, ośrodkach SPA czy klubach fitness.
Dietetyk dziecięcy
Dietetyka dziecięca (pediatryczna) – dietetyk pediatryczny w swojej pracy zajmuje się opieką żywieniową niemowląt, dzieci i młodzieży w zdrowiu i chorobie. Przygotowują jadłospisy m.in. w alergiach, zaburzeniach odżywienia, a także wielu innych schorzeniach dzieci. Duże znaczenie w tej specjalności ma szczególnie edukacja żywieniowa, nie tylko dziecka, ale często całej rodziny.
Psychodietetyk
Psychodietetyka – psychodietetyk ma wiedzę z zakresu dietetyki i psychologii. Zadaniami psychodietetyka jest identyfikacja żywieniowych oraz pozażywieniowych przyczyn problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, a także znalezienie sposobu radzenia sobie z nimi, jak m.in. przywrócenie kontroli nad procesem konsumpcji. Jego praca polega zaplanowaniu i wdrążeniu nowych nawyków żywieniowych, a także edukacji i motywacji pacjenta w osiągnięciu wyznaczonego celu.
Bibliografia:
- Grzymisławski M.,Gawęcki J. (red.), Żywienie człowieka zdrowego i chorego, wyd. PWN, Warszawa,2012.
- Całyniuk B., Miejsce pracy dietetyka we współczesnej ochronie zdrowia, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2014, 4, 3, 285–292.
- http://www.perspektywy.pl/RSW2018/ranking-kierunkow-studiow/kierunki-rolnicze-lesne-i-weterynaryjne/dietetyka
- Skrzypek M., Goral K., Dietetyk jako zawód medyczny w świetle dokumentów międzynarodowych oraz polskich regulacji prawnych, Hygeia Public Health 2018, 53(1): 62-69.
- Walczak M., Krasowska-Walczak G., Dietetyk na rynku usług medycznych w Polsce i wybranych krajach, Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2015; 13 (2): 204–215.
- Ustawa o niektórych zawodach medycznych, https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000197201.pdf
- Data pierwotnej publikacji: 28.10.2018
- Data aktualizacji o bieżący stan prawny: 28.12.2024
