Doustne suplementy pokarmowe stosowane w chorobie nowotworowej

Pacjenci onkologiczni należą do grupy najbardziej narażonej na niedożywienie. Szacuje się, że może dotyczyć ono nawet 30-85% chorych. U 5-20% wyniszczenie może stanowić bezpośrednią przyczynę zgonu w terminalnym okresie choroby. Prawidłowe postępowanie żywieniowe jest więc ściśle związane ze skutecznością i powodzeniem leczenia [1]. W jaki sposób wspierać więc chorego w leczeniu żywieniowym? Czy istnieją preparaty mogące zmniejszyć ryzyko niedożywienia?

Spis treści

1. Czym są ONS?
2. Klasyfikacja doustnych suplementów pokarmowych
3. Przegląd preparatów ONS dostępnych na polskim rynku
4. Zalety stosowania ONS
5. Możliwości zastosowania ONS
6. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogące wystąpić przy stosowaniu ONS
7. Podsumowanie 
8. Bibliografia

Czym są ONS?

Doustne suplementy pokarmowe, określane w skrócie jako ONS (z ang. oral nutritional supplements) są żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego. Są bardzo często wykorzystywane w żywieniu onkologicznym. Podstawowym wskazaniem ich stosowania jest niedożywienie i ryzyko jego rozwoju [2]. Mogą zawierać wszystkie składniki odżywcze lub wybrane elementy. Dostępne są w formie gotowych produktów pod postacią płynnych roztworów, proszków lub tabletek. Preparaty typu ONS w łatwy sposób pozwalają dostarczyć należną ilość energii, makroelementów oraz witamin i składników mineralnych, których niedobory obserwuje się u ponad 70% pacjentów onkologicznych. Niestety w Polsce, w przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej i niektórych krajów Europy Środkowej preparaty te nie są refundowane [3].

Klasyfikacja doustnych suplementów pokarmowych

Istnieje wiele klasyfikacji doustnych suplementów pokarmowych:

W zależności od składu:

• Preparaty kompletne, zawierające wszystkie makro- i mikro- składniki
• Preparaty niekompletne, zawierające jeden lub kilka składników

W zależności od kaloryczności:

• Hipokaloryczne < 1 kcal/ml
• Izokaloryczne ok. 1 kcal/ml
• Hiperkaloryczne > 1 kcal/ml

W zależności od wartości energii i białka:

• Wysokoenergetyczne, ze zwiększoną zawartością tłuszczów > 30%
• Wysokobiałkowe, zawierające 20-25% i ok. 7-8g/100ml diety
• Mieszane

W zależności od stopnia hydrolizy białka:

• Polimeryczne-całe cząsteczki białkowe
• Oligomeryczn (peptydowe)-łańcuchy peptydowe do 50 aminokwasów
• Monomeryczne (elementarne)-pojedyncze aminokwasy

W zależności od zastosowania:

• Przeznaczone do zastosowania w określonych jednostkach chorobowych (choroby nerek, wątroby, cukrzyca itp.)
• Przeznaczone do zastosowania w określonych sytuacjach klinicznych (dysfagia, zespół złego wchłaniania itp.) [3]

Przegląd preparatów ONS dostępnych na polskim rynku

Preparaty Nutricia

• Nutridrink- kompletny, hiperkaloryczny, polimeryczny, bezresztkowy, dostępny w czterech smakach: neutralnym, waniliowym, truskawkowym, owoców leśnych.
• Nutridrink protein- kompletny, hiperkaloryczny, polimeryczny, bezresztkowy, dostępny w czterech smakach: neutralnym, waniliowym, mokka, brzoskwinia-mango, truskawkowym, owoców leśnych, czerwonych owoców, owoców tropikalnych i imbiru.
• Nutridrink Protein Omega 3- kompletny, hiperkaloryczny, polimeryczny, ubogoresztkowy, dostępny o smaku truskawkowym i jabłkowym.
• Nutridrink Yoghurt Style- kompletny, hiperkaloryczny, polimeryczny, ubogoresztkowy, dostępny o smaku malinowym i waniliowym.
• Nutridrink Multi Fibre- kompletny, hiperkaloryczny, polimeryczny, bogatogoresztkowy, dostępny o smaku truskawkowym i waniliowym.
• Nutridrink Juice Style- beztłuszczowy, hiperkaloryczny, polimeryczny, bezresztkowy, dostępny o smaku truskawkowym i jabłkowym [4,5].

Preparaty Nestlé Health Science

• Resource 2.0- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, smak: ananas-mango, mięta-czekolada, morela, wanilia.
• Resource 2.0+ Fibre- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, bogatoresztkowy, smak: kawowy, owoce leśne.
• Resource Protein- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, bezresztkowy, smak: czekolada, morela, truskawka, wanilia, owoce leśne.
• Resource Refresh- niekompletny, wysokoenergetyczny, normobiałkowy, smak: herbata brzoskwiniowo- miętowa.
• Resource Diabet Plus- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, o niskim indeksie glikemicznym, smak: truskawka, wanilia.
• Resource Junior- kompletny, wysokoenergetyczny, dostosowany do potrzeb dzieci powyżej 1 roku życia, smak:wanilia, truskawka, czekolada.
• Isosource Standard- kompletny, normokaloryczny, 20% MCT, smak neutralny.
• Isosource Standard Fibre- kompletny, normokaloryczny, 20% MCT, 3% błonnika, smak neutralny.
• Isosource Protein- kompletny, wysokokaloryczny, wysokobiałkowy, 20% MCT, smak neutralny [4,6].

Preparaty Fresubin

• Fresubin Energy Drink- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, dostępny w sześciu smakach: truskawka, wanilia, czarna porzeczka, czekolada, cytryna oraz neutralny.
• Fresubin Energy Fibre Drink- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, bogatoresztkowy, dostępny w trzech smakach: banan, karmel, wiśnia.
• Fresubin Protein Energy Drink- niekompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, dostępny o smaku czekolady, wanilii, poziomki, orzecha, owoców tropikalnych.
• Supportan Drink- kompletny, wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy, dostępny w dwóch smakach: cappuccino i owoców tropikalnych [7].

Zalety stosowania ONS w diecie

Podstawowe zalety preparatów ONS:

• Stanowią skoncentrowane źródło energii i składników odżywczych w niewielkiej objętości 
• Są wygodne w stosowaniu, można je spożywać samodzielnie, jak również jako dodatek do posiłku
• Nie zawierają substancji potencjalnie szkodliwych tj. glutenu, laktozy, puryn, cholesterolu
• Możliwość wyboru preparatu dostosowanego pod konkretną jednostkę chorobową jak np. preparaty niskobiałkowe skierowane do pacjentów z niewydolnością nerek
• Pakowane w atmosferze jałowej, a więc są wolne od jakichkolwiek bakterii [8]

Możliwości zastosowania ONS w żywieniu

Doustne suplementy pokarmowe nie muszą być spożywane jedynie jako gotowe preparaty do picia. Wielu producentów zachęca pacjentów do stosowania ich podczas przygotowywania tradycyjnych posiłków. W internecie można znaleźć wiele przepisów z wykorzystaniem preparatów typu ONS, zarówno na słodko, jak i wytrawnie. Preparaty płynne można wykorzystać m.in. do przygotowania różnych koktajli, zabielenia zup czy urozmaicenia past twarogowych, zaś ONS-y w proszku podczas wypieków. U pacjentów onkologicznych bardzo często obserwuje się utratę apetytu oraz zmianę odczuwania smaku i zapachu. W konsekwencji tego nie dla wszystkich chorych smak powyższych preparatów będzie akceptowalny. Dzięki przemyceniu ich do klasycznych potraw istnieje jednak szansa nie tylko na spożycie ich przez pacjenta, ale również na zwiększenie wartości odżywczych danego posiłku [9]. 

Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogące wystąpić przy stosowaniu ONS

W przypadku nieodpowiednio dobranego suplementu u chorych mogą wystąpić różne skutki uboczne takie jak biegunki, zaparcia, nudności, wymioty, zgaga czy wzdęcia. Co więcej, niewłaściwy ONS może nasilić spadek masy ciała pacjenta, pogorszyć stan odżywienia oraz zniechęcić go do spożywania podobnych produktów. Jak więc poradzić sobie w przypadku wystąpienia skutków ubocznych?

Najczęstszym problemem, dotyczącym aż 60% chorych stosujących preparaty typu ONS są biegunki. Częstym błędem przyczyniającym się do ich powstawania jest nieodpowiednie spożywanie produktu m.in. zbyt szybkie lub w zbyt dużych ilościach.  Jeśli pomimo przyjmowania preparatu według zaleceń, biegunki nadal występują, warto spróbować mieszania go z produktami zapierającymi oraz podawanie go w temperaturze pokojowej, a nie bezpośrednio z lodówki. Ostatnią opcją jest wybór preparatu o niższej osmolarności, izokalorycznego lub niskotłuszczowego. 

Sprawa wygląda nieco inaczej w przypadku pojawienia się nudności lub wymiotów. W takiej sytuacji należy spróbować przyjmowania produktów schłodzonych. Warto jest również postawić na preparaty o smaku neutralnym, oparte o białka serwatkowe i o niskiej zawartości kazeiny. Podobnie jak w przypadku biegunek można spróbować preparatów o niższej osmolarności lub wymieszania go z produktami spożywczymi. 

W momencie pojawienia się zaparć zaleca się wybór ONS z błonnikiem oraz właściwego nawodnienia.

Częstym problemem u pacjentów zmagających się z chorobą nowotworową są zaburzenia węchu i smaku oraz jadłowstręt. W takich przypadkach zaleca się wybór produktów o smaku neutralnym. Warto także postawić preparatu w postaci proszku i spróbować mieszania ich z innymi produktami spożywczymi [10]. 

Podsumowanie

Doustne suplementy pokarmowe dają ogromne korzyści pacjentom onkologicznym borykającym się z zaburzeniami łaknienia oraz niedoborami pokarmowymi. Należy jednak pamiętać, że preparaty typu ONS trzeba wybierać ostrożnie, uwzględniając stan pacjenta, rodzaj nowotworu, na jaki choruje oraz występowanie chorób towarzyszących. Ogromnie ważne jest również, aby produkty spożywane były według zaleceń producenta. To pomoże uniknąć pojawienia się niechcianych skutków ubocznych. 

Bibliografia:

1. Kłęk S, Jankowski M, Kruszewski WJ, Fijuth J, Kapała A, Kabata P, Wysocki P, Krzakowski M, Rutkowski P. Standardy leczenia żywieniowego w onkologii. Journal of Oncology 2015; 65, 4: 320-337. 
2. Kłęk S, Kapała A. Nutritional treatment. Oncol Clin Pract 2018, 14.
3. Jarosz J i in., 2012. Konferencja Uzgodnieniowa: Problemy żywieniowe w polskiej onkologii. Journal of Oncology 2012, 62 (3), 221–229.
4. Ciborowska H, Żywienie po zabiegach chirurgicznych, Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, pod red. Jaworska E., Warszawa 2019.
5. https://posilkiwchorobie.pl/nasze-produkty/
6. https://www.nestlehealthscience.pl/produkty
7. https://zywieniemaznaczenie.pl/diety/doustne/ 
8. Kłęk S, Jarosz J, Kapała A, Krawczyk J, Misiak M, Szczepanek K, Krzakowski M, Jassem J. Żywienie drogą przewodu pokarmowego (żywienie dojelitowe). Journal of Oncology 2014; 64, 5: 436–442. 
9. https://akademianutricia.pl/uploads/page/81/200/Nutridrink-Protein-odżywia-w-chorobie-nowotworowej.-Przepisy-na-odżywcze-dania-dla-chorych-onkologicznie.pdf 
10. https://polspen.pl/wp-content/uploads/2020/12/ons.pdf